Cắt cơm, bỏ sữa có giúp trẻ giảm cân?

1. Trẻ mũm mĩm có phải là béo phì?

Thưa BS, có phải trẻ hơi mũm mĩm thì chưa chắc là béo phì? Làm sao để cha mẹ có thể phân biệt đúng ạ?

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM trả lời: 

Nhiều bố mẹ ngại dùng từ “béo phì” vì sợ con bị mặc cảm, nhưng chỉ cần dư cân là đã phải quan tâm rồi. Khi để đến mức dư cân quá nhiều mới gọi là béo phì, lúc đó việc can thiệp sẽ khó khăn hơn.

Hiện nay, với đời sống khá giả hơn, trẻ dư cân ngày càng nhiều. Tuy nhiên, phụ huynh không nên đánh giá qua vẻ bề ngoài, cũng đừng so sánh con mình với trẻ nhà khác. Có bé nhìn “bụ bẫm” nhưng thật ra đã dư cân; ngược lại, có bé nhìn “thon” nhưng lại hoàn toàn bình thường.

Cách chính xác nhất để biết trẻ có dư cân hay không là dựa vào chỉ số BMI theo tuổi. Đây mới là những công cụ đáng tin cậy để xác định tình trạng dinh dưỡng của trẻ, thay vì nhìn cảm tính.

2. BMI có áp dụng cho trẻ em không?

Cách tính BMI của người lớn có thể áp dụng cho trẻ không ạ? Nếu được thì áp dụng từ bao nhiêu tuổi?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Với trẻ nhỏ, không nhất thiết tính BMI vì cân nặng - chiều cao thay đổi liên tục. Thay vào đó, có thể sử dụng biểu đồ tăng trưởng theo tuổi để xem trẻ tăng - giảm cân có phù hợp hay không.

Thông thường, khi trẻ khoảng 4 - 5 tuổi trở lên, chúng ta có thể bắt đầu tính BMI nếu nghi ngờ trẻ dư cân hay tăng cân quá nhanh. Từ tuổi này, chiều cao và cân nặng đã ổn định hơn nên BMI phản ánh tương đối chính xác.

Một điểm quan trọng là BMI phải đối chiếu theo giới tính (nam nữ khác nhau), còn mọi lứa tuổi đều sử dụng mẫu BMI như nhau.

3. Cắt cơm, ngưng sữa: Cha mẹ có đang vô tình làm hại con?

Nhiều phụ huynh thấy con tăng cân nhanh liền giảm bớt cơm, không dám cho uống sữa. Cách làm này có nguy hiểm không, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Khi thấy trẻ tăng cân, phụ huynh không nên vội vàng cắt cơm hay bỏ hẳn sữa. Điều đầu tiên cần làm là xem lại nguồn năng lượng nạp vào, bởi phần lớn trường hợp tăng cân nhanh là do ăn vặt, bánh kẹo, đồ ngọt… chứ bữa ăn chính thường không phải là nguyên nhân chính.

Về sữa, nhiều trẻ tăng cân là vì uống sữa quá ngọt. Sữa mẹ hoặc sữa công thức chuẩn thì vị rất nhạt, sữa tươi cũng vậy. Nhưng thói quen sản xuất và tiêu thụ ở Việt Nam khiến nhiều loại sữa bị cho thêm đường, trẻ uống quen ngọt thì sẽ càng thích uống nhiều hơn. Nếu cắt hẳn sữa, trẻ sẽ mất đi những dưỡng chất quan trọng mà chỉ sữa mới cung cấp được.

Ngoài việc xem lại nguồn năng lượng, trẻ cũng cần vận động đủ, tránh tình trạng ăn xong là ngồi xem tivi hoặc chơi điện tử, khiến năng lượng dư thừa chuyển thành mỡ.

Và quan trọng nhất, khi thấy trẻ bắt đầu tăng cân nhanh, phải chỉnh lại ngay. Nếu để lâu đến lúc trẻ quá thèm ăn hoặc cân nặng vượt chuẩn quá nhiều thì việc điều chỉnh sẽ rất khó khăn.

4. Trẻ ăn kiêng có ảnh hưởng đến chiều cao và miễn dịch?

Trẻ đang trong độ tuổi phát triển mà ăn kiêng có thể ảnh hưởng đến chiều cao và miễn dịch không ạ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Giảm cân ở trẻ không có nghĩa là ăn kiêng thiếu chất. Điều quan trọng là trẻ vẫn phải được cung cấp đủ đạm và đủ chất béo.

Thông thường, trẻ tăng cân quá mức là do ăn quá nhiều carbohydrate, đặc biệt là bánh ngọt, đồ ăn vặt, nước ngọt, sữa quá nhiều đường… chứ bữa ăn chính đầy đủ dinh dưỡng hiếm khi gây béo.

Cha mẹ cần điều chỉnh đúng, nghĩa là giữ bữa ăn cân bằng, giảm đồ ngọt, hạn chế tinh bột, kiểm soát ăn vặt và kết hợp tập luyện, vận động thường xuyên.

5. Trẻ nhỏ nên tập môn thể thao nào?

Có phụ huynh cho con tập gym, chạy bộ từ 6 - 7 tuổi để giảm cân. Điều này có phù hợp không, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Chúng ta phải nhớ rằng giai đoạn trẻ đang tăng chiều cao, thì không nên cho trẻ tập những môn có thể “ép” chiều cao xuống. Ví dụ như đẩy tạ, nâng tạ nặng… thì rất khó để trẻ phát triển chiều cao tối ưu.

Còn lại, hầu hết các môn thể thao khác trẻ đều có thể tập được và phụ thuộc vào thói quen, sở thích, khả năng của từng bé. Trẻ có thể đạp xe, đi bộ, chạy bộ, đá bóng, chơi bóng rổ, tập bơi... Tất cả đều là những hình thức vận động phù hợp nếu được hướng dẫn đúng.

Ngay cả khi bé còn rất nhỏ, cha mẹ cũng có thể cho bé chơi các trò vận động đơn giản như đá banh, chạy nhảy trong nhà. Khi tập luyện cùng cha mẹ, trẻ sẽ được truyền cảm hứng, dần dần yêu thích một môn thể thao nào đó. Nếu bé đã thích một môn nhất định, mình tạo điều kiện cho bé tập môn đó thì sẽ hiệu quả hơn rất nhiều.

6. Nước ép, sữa chua uống, granola có làm trẻ tăng cân ngầm?

Những loại thức ăn tưởng “lành mạnh” như nước ép trái cây, sữa chua uống, bánh granola (bánh ngũ cốc)… có thể khiến trẻ tăng cân ngầm không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Uống nước trái cây thật ra không tốt. Vì khi ăn trái cây nguyên miếng, chất xơ sẽ giúp làm chậm quá trình hấp thu đường. Còn khi ép lấy nước, đường được hấp thu rất nhanh. Chính việc hấp thu nhanh đó mới khiến trẻ tăng cân, không phải chỉ do tổng lượng ăn vào.

Nước ép trái cây, sữa chua uống hay các loại bánh ngũ cốc đóng gói đều có nguy cơ làm trẻ tăng cân nếu lượng đường trong đó cao và hấp thu quá nhanh. Trong khi nếu trẻ ăn trái cây nguyên miếng, tốc độ hấp thu chậm hơn nhiều.

Nếu phụ huynh cảm thấy việc giảm cân cho trẻ quá khó khăn, hoặc trẻ dư cân đến mức béo phì, thì tốt nhất nên đưa trẻ đi khám dinh dưỡng. Giảm cân cho trẻ không đơn giản và gia đình thường khó tự xử lý hiệu quả nếu bé đã dư cân nhiều.

7. Trẻ béo phì nên khám gì?

Với trẻ béo phì, BS có khuyến nghị nên đi khám những chuyên khoa nào là đầy đủ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Tùy mức độ béo phì và khả năng chuyên môn của nơi khám dinh dưỡng mà sẽ có các bước đánh giá khác nhau. Nếu chỉ khám dinh dưỡng thông thường để cân đo, tính toán khẩu phần thì đơn giản. Nhưng nếu khám cho một trẻ béo phì thật sự, thì cần đánh giá sâu hơn.

Thông thường, trẻ béo phì nên được khám dinh dưỡng chuyên sâu, xem cơ sở đó có chuyên về giảm cân và theo dõi rối loạn chuyển hóa hay không; siêu âm gan nhằm kiểm tra xem trẻ có bị gan nhiễm mỡ không; xét nghiệm máu, đặc biệt là mỡ máu để xem trẻ có rơi vào nhóm rối loạn chuyển hóa do dư cân hay không.

Phụ huynh nên cho trẻ khám dinh dưỡng, nhưng nên chọn nơi có chuyên môn về điều trị béo phì và đánh giá rối loạn chuyển hóa để được kiểm tra một cách đầy đủ nhất.

8. Sai lầm khi cha mẹ tự giảm cân cho con

BS thường thấy sai lầm nào phổ biến nhất khi cha mẹ tự giảm cân cho con tại nhà?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Sai lầm lớn nhất là phụ huynh để quá trễ mới can thiệp. Đến khi trẻ đã “cuồng ăn”, ăn nhiều không kiểm soát, thì việc chỉnh lại rất khó, thậm chí ngay cả khi đến bác sĩ cũng không dễ xử lý.

Thứ hai, nhiều cha mẹ nghĩ rằng giảm cân là phải “kiêng thật nhanh”. Trẻ bị cắt giảm đột ngột thì có thể hạ đường huyết lúc nào không hay. Giảm ăn quá mức mà không phối hợp với các biện pháp khác, đặc biệt là vận động, thì chắc chắn không hiệu quả.

Giảm cân cho trẻ không thể làm vội. Phải điều chỉnh từ từ, kiên trì theo thời gian và có vận động đi kèm. Không thể “một ngày một bữa” là thay đổi được. Cần có kế hoạch và thời gian đủ dài thì mới có thể giúp trẻ giảm cân an toàn.

9. Giấc ngủ và vận động ngoài trời quan trọng như thế nào?

Trong quá trình giảm cân, vai trò của giấc ngủ và vận động ngoài trời quan trọng đến mức nào?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Giảm cân luôn xoay quanh hai yếu tố: năng lượng nạp vào và năng lượng tiêu hao. Vì vậy, ngoài kiểm soát thức ăn vặt hay các loại đồ ăn nhiều đường thì vận động và giấc ngủ cũng cực kỳ quan trọng.

Nếu trẻ thức khuya, nguy cơ béo phì vẫn có thể xảy ra. Thức khuya làm rối loạn nhịp sinh học, dễ sinh thói quen ăn vặt về đêm, mà ăn đêm thì gần như chắc chắn dẫn đến dư cân. Trẻ nên được tập thói quen ngủ sớm - dậy sớm để giúp cơ thể điều hòa tốt hơn.

10. Trẻ ăn uống lành mạnh mà vẫn tăng cân: Có nên lo về bệnh lý chuyển hóa?

Với trẻ ăn uống lành mạnh, vận động đầy đủ mà vẫn tăng cân, cha mẹ có nên nghi ngờ bệnh lý chuyển hóa hoặc gen không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Với trẻ em, khả năng béo phì do rối loạn chuyển hóa hay do gen thật sự rất thấp. Ở người lớn, có chuyện ăn ít nhưng do chuyển hóa kém nên vẫn tăng cân. Nhưng ở trẻ nhỏ, tình huống đó hiếm gặp. Trẻ bị rối loạn chuyển hóa đường đến mức thừa cân béo phì kèm đái tháo đường type 2 là rất ít.

Do đó, cha mẹ nên ưu tiên xem lại năng lượng nạp vào, nhất là các món ăn vặt và thói quen ăn đêm. Đây là những thứ dễ bị bỏ sót nhất.

Trong những trường hợp khó xác định, gia đình nên đưa trẻ đi khám dinh dưỡng. Bác sĩ sẽ đánh giá toàn diện: xét nghiệm dung nạp đường, đường huyết, kiểm tra gan nhiễm mỡ và cân bằng lại khẩu phần ăn.

Rất nhiều phụ huynh mắc chung một sai lầm: “Tôi thấy con có ăn nhiều đâu mà vẫn tăng cân”. Nhưng khi ngồi tính lại từng bữa, từng lần ăn vặt trong ngày, mới phát hiện ra lượng thức ăn “lẻ” là khá nhiều. Vì vậy, cần tính toán cụ thể, không nên phỏng đoán.

11. Ở đâu có chương trình đồng hành giảm cân cho trẻ?

Hiện nay có bệnh viện hay phòng khám nào có chương trình đồng hành cùng cha mẹ trong hành trình giảm cân cho trẻ không ạ? Vì khá nhiều phụ huynh đưa trẻ đi khám rồi về nhà áp dụng chế độ giảm cân cho con nhưng rất bối rối về thực đơn và chế độ vận động, có người còn hiểu sai và áp dụng sai.

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Các bệnh viện và cơ sở chuyên về Nhi khoa, Dinh dưỡng, đặc biệt là các đơn vị điều trị béo phì trẻ em đều có chương trình thăm khám và theo dõi dành cho trẻ thừa cân béo phì. Ở đó, trẻ được đánh giá toàn diện và có phác đồ đồng hành rõ ràng.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy đa số phụ huynh muốn mọi thứ diễn ra nhanh, nên dễ nản lòng. Khi thấy con giảm chậm, nhiều người ngưng giữa chừng, không còn phối hợp tốt với bác sĩ.

Một khó khăn khác là những trẻ dư cân đến mức “cuồng ăn” thì việc hợp tác càng khó hơn, nên quá trình can thiệp đòi hỏi nhiều thời gian và sự kiên nhẫn.

Điều quan trọng là phát hiện và điều chỉnh sớm. Đừng để đến khi trẻ đã béo phì nặng, có thói quen ăn nhiều, thì việc đồng hành và thay đổi hành vi sẽ khó khăn hơn rất nhiều.

12. Cả nhà cùng trẻ “giảm cân vui vẻ”

Cuối cùng, BS có thể chia sẻ cách để cả nhà cùng “giảm cân vui vẻ”, giúp trẻ khỏe mạnh, tự tin mà không bị áp lực?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Theo tôi, muốn trẻ giữ cân hoặc giảm cân một cách thoải mái thì điều quan trọng nhất là phát hiện sớm tình trạng dư cân. Nguyên tắc cơ bản: năng lượng nạp vào nhiều - năng lượng tiêu hao ít thì chắc chắn sẽ dư cân.

Vì vậy, gia đình cần tính toán lại lượng thức ăn, đặc biệt chú ý đến các bữa ăn vặt và ăn đêm, vì đây thường là nguồn năng lượng “ẩn” khiến trẻ lên cân nhanh nhất. Song song đó, hãy chọn cho trẻ một môn thể thao phù hợp, để cả nhà cùng tập luyện, tạo thành thói quen vận động vui vẻ.

Hiện nay, trẻ suy dinh dưỡng không còn nhiều. Ngược lại, trẻ dư cân béo phì ngày càng tăng. Béo phì gây hại sức khỏe nhiều hơn so với việc hơi nhẹ cân một chút. Do đó, nếu gia đình cùng đồng hành từ sớm, tạo thói quen ăn uống, vận động lành mạnh thì việc giảm cân sẽ nhẹ nhàng hơn, không tạo áp lực cho trẻ.