1. Đột tử thường xảy ra trên nền bệnh lý tim và mạch máu

Thưa BS, đột tử khác đột quỵ như thế nào ạ? Những bệnh nền nào có nguy cơ đưa người bệnh đến rủi ro đột tử?

ThS.BS Cao Xuân Minh trả lời: Có rất nhiều người vẫn còn nhầm lẫn đột tử và đột quỵ. Đột tử là khái niệm dùng để chỉ tình huống nạn nhân tử vong một cách bất ngờ mà không có sự tác động từ bên ngoài.

Đột quỵ là một bệnh lý mạch máu não, cụ thể là tai biến mạch máu não, bệnh nhân có thể tử vong hoặc không tử vong, nhưng để lại những di chứng yếu, liệt,...

Khi xảy ra đột tử, nếu không được cấp cứu kịp thời, bệnh nhân sẽ qua đời. Nguyên nhân chính gây đột tử là các bệnh lý về tim và mạch máu. Đối với tim, thường gặp nhất là tình trạng ngưng tim đột ngột do 2 cơ chế: tổn thương cơ tim và hoạt động điện của tim bị dừng khiến tim không còn đập được. Khi không cung cấp đủ lượng máu nuôi cơ thể sẽ dẫn đến đột tử nếu không có giải pháp cấp cứu kịp thời.

Về mạch máu, tim vẫn co bóp nhưng mạch máu lớn bị vỡ, không cấp cứu kịp thời cũng dẫn đến thiếu máu nuôi cơ thể, bệnh nhân bị ngưng tim và mất mạng.

Các bệnh nền có nguy cơ đưa người bệnh đến rủi ro đột tử xoay quanh vấn đề tim mạch. Ngoài các bệnh phát sinh từ nhỏ (các bệnh tim bẩm sinh), hầu hết các bệnh lý tim mạch như tăng huyết áp, tim thiếu máu cục bộ, xơ vữa động mạch... đều hình thành từ lối sống, gắn liền với hoạt động sinh hoạt thường ngày.

Ăn uống, làm việc, căng thẳng, hút thuốc lá, uống rượu bia quá độ có thể đưa đến xơ vữa động mạch, từ đó kéo theo bệnh lý mạch máu trên toàn cơ thể. Bệnh lý mạch máu trên tim mạch sẽ đưa đến bệnh lý mạch vành, gây ra nhồi máu cơ tim.

Bệnh nhân thường đột tử từ các bệnh lý tim mạch.

2. “Đột tử” nghĩa là không có dấu hiệu báo trước sự tử vong

Những thời điểm nào nguy hiểm mà người mắc các bệnh lý này cần phải cẩn trọng, thưa BS? Các biểu hiện cảnh báo trước cơn đột tử có thể xảy ra là gì

ThS.BS Cao Xuân Minh trả lời: Đột tử có thể xảy ra bất cứ lúc nào: người đang vận động mạnh, người đang ngồi thành thơi, người đang trong giấc ngủ,...

Sở dĩ gọi là “đột tử” vì bệnh nhân rơi vào tử vong đột ngột, hầu như không được báo trước.

Tuy nhiên, chúng ta cần lưu ý đến các bệnh huyết áp, tim mạch (bệnh lý mạch vành, rối loạn nhịp tim, vỡ phình động mạch lớn). Các bệnh nền này thường gặp ở những người có rối loạn chuyển hóa như tiểu đường, dư thừa mỡ máu, tăng axit uric.

Bộ ba “đường - đạm - mỡ” tăng lên gây rối loạn, làm tổn thương thành mạch. Tổn thương thành mạch tạo nhành những khối xơ vữa động mạch, dẫn đến ách tắc mạch máu, đồng thời làm thành mạch máu bị suy yếu và có nguy cơ vỡ tung.

Cả hai yếu tố trên tạo thành một sự đột ngột ở mạch vành, tắc mạch vành đưa đến nhồi máu cơ tim, tùy vào vùng tổn thương, nếu lớn sẽ gây tử vong.

3. Kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ để đề phòng đột tử

Những người mắc các bệnh lý như đã đề cập, cần làm những gì để đề phòng biến cố đột tử, thưa BS?

ThS.BS Cao Xuân Minh trả lời: Hầu hết các bệnh lý tim mạch đều là bệnh lý mắc phải từ quá trình sống, nghĩa là có sự tích lũy theo thời gian.

Có thể thấy rằng hiện nay bệnh tăng huyết áp, béo phì ngày càng trẻ hóa, xuất phát từ thay đổi trong chế độ dinh dưỡng, ăn uống, lao động, làm việc, căng thẳng (stress), ít vận động. Điều này dẫn đến những tổn thương thành mạch, hệ lụy trên bệnh chuyển hóa để từ đó làm xuất hiện bệnh lý tăng huyết áp và bệnh lý tim mạch từ rất sớm.

Vì vậy, ngay từ khi còn trẻ, chúng ta nên có kiến thức về vấn đề này để có một chế độ ăn uống, sinh hoạt, làm việc, thể dục thể thao hợp lý. Kiểm soát cân nặng, tập thể dục thường xuyên, giảm căng thẳng, giảm cường độ công việc để hạn chế những rối loạn trong cơ thể, tránh tình trạng giảm đề kháng và tăng nguy cơ bệnh tật.

Các bệnh lý tim mạch, tăng huyết áp xuất hiện do những vấn đề lối sống nào thì chúng ta điều chỉnh ngay từ đó. Phòng ngừa từ xa sẽ giúp hạn chế bệnh lý nền về rối loạn chuyển hóa, tiểu đường, mỡ máu, tăng huyết áp dẫn đến hình thành mảng xơ vữa gây tắc mạch vành, nhồi máu cơ tim.

Nếu chẳng may đã mắc các bệnh nền, việc cần làm là kiểm soát thật tốt. Các yếu tố nguy cơ không được kiểm soát sẽ đẩy bệnh nhân đến nhồi máu cơ tim, đưa đến đột tử.

4. Duy trì việc tập luyện thường xuyên, đúng cường độ, đúng thời lượng khuyến cáo

Những trường hợp đột tử gần đây đa phần phát hiện khi tập luyện. Xin hỏi BS, việc tập luyện trên những người bệnh này như thế nào mới hiệu quả và an toàn?

ThS.BS Cao Xuân Minh trả lời: Sức chịu đựng của con người thật ra là hữu hạn. Dù là có bệnh hay không có bệnh, khi nhận được lời khuyên của bác sĩ, bệnh nhân sẽ hì hục ra sức tập trong những ngày đầu.

Sau một thời gian, việc tập không còn đều đặn, thậm chí còn bị bỏ dở.

Tập thể dục cần có một cường độ nhất định, vừa đủ để cảm thấy mệt, thấy nhịp tim và nhịp thở tăng lên. Thời gian tập luyện tối thiểu là 30 phút mỗi ngày. Mọi người có thể lựa chọn bất kỳ hình thức tập luyện nào phù hợp với bản thân, miễn là đảm bảo được cường độ và thời gian.

Đừng lấy lý do là không có thời gian hay không có nơi tập luyện. Thậm chí chỉ với 1 chiếc ghế chúng ta cũng có thể tập luyện được. Không nhất thiết phải đến hồ bơi, phải ra công viên chạy bộ, không yêu cầu phải có dụng cụ chuyên nghiệp. Chỉ cần ra mồ hôi, tăng nhịp tim và nhịp thở, đủ thời lượng 30 phút và quan trọng duy trì thường xuyên.

Những trường hợp đột tử khi đang chơi thể thao mà báo đài đưa tin là một sự cảnh báo. Cơ thể của họ trông bề ngoài có vẻ khỏe mạnh nhưng đã tiềm ẩn bên trong nhiều nguy cơ về bệnh lý tim mạch mà không được tầm soát và kiểm soát tốt.

Thứ hai, khi mạch vành đang bị hẹp, việc tăng vận động quá sức sẽ khiến nhu cầu oxy của cơ thể tăng lên, buộc tim phải tăng hoạt động. Nhịp tim tăng lên, sức co bóp của tim tăng lên, nhu cầu oxy tiêu thụ tăng lên nhưng mạch vành không đáp ứng nổi sẽ thúc đẩy tình trạng nhồi máu cơ tim.

Thứ ba, các túi phình, chẳng hạn như túi phình động mạch chủ, không được kiểm soát có thể vỡ tung. Nếu không cấp cứu kịp thời sẽ dẫn đến đột tử khi đang chơi thể dục thể thao.

5. Khám sức khỏe định kỳ để nhận thức những thay đổi của cơ thể

Khám sức khỏe định kỳ đem lại những lợi ích gì trong việc phát hiện sớm yếu tố nguy cơ của đột tử và điều này sẽ giúp ngăn ngừa biến cố nguy hiểm này ra sao, thưa BS?

ThS.BS Cao Xuân Minh trả lời: Như đã đề cập từ đầu, chúng ta cần phải hiểu rằng các bệnh về tim, mạch, huyết áp, rối loạn chuyển hóa là những căn bệnh hình thành từ quá trình sống, là kết quả của một quá trình tích tụ các thói quen xấu trong ăn uống, sinh hoạt, làm việc, căng thẳng, rượu bia, thuốc lá...

Theo khuyến cáo, mỗi năm đều nên khám sức khỏe định kỳ để cảm nhận sự thay đổi của cơ thể. Từ kết quả khám sức khỏe định kỳ, chúng ta sẽ có nhận thức về cơ thể của mình. Những thay đổi mà đôi khi chính chúng ta cũng chưa cảm nhận được sẽ được chỉ ra cụ thể qua các thông số trong kết quả khám sức khỏe.

Lấy ví dụ, chúng ta không thấy điều gì bất thường nhưng kết quả đo lại ghi nhận huyết áp đang tăng lên.

Sau khi biết được các vấn đề sức khỏe, việc kiểm soát các bệnh nền luôn luôn được đặt ra. Có 2 phương pháp được quan tâm là điều trị không dùng thuốc và điều trị dùng thuốc.

Điều trị dùng thuốc là công việc của bác sĩ và bệnh nhân phải hợp tác. Song, điều trị không dùng thuốc cần sự chủ động của bệnh nhân. Bệnh nhân phải thay đổi lối sống, hành vi ăn uống, giảm cân, chế độ sinh hoạt lành mạnh, giảm stress, giảm khối lượng công việc, tập thể dục...

Từ đó cơ thể sẽ dần phục hồi, khống chế các vấn đề bệnh nền như rối loạn chuyển hóa, bệnh lý tăng huyết áp, bệnh lý tim mạch, xơ vữa động mạch và bệnh mạch vành - các mầm mống đưa đến đột tử.