WHO cảnh báo: Không thể chậm trễ áp thuế với nước giải khát có đường tại Việt Nam

Thừa cân, béo phì ở trẻ em gia tăng nhanh chóng

Theo dự báo của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), đến năm 2030, Việt Nam sẽ có khoảng 2 triệu trẻ em bị thừa cân béo phì. Giai đoạn 2010-2020, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở nhóm trẻ 5-19 tuổi đã tăng hơn gấp đôi, từ 8,5% lên 19%. Tỷ lệ này tại khu vực thành thị là 26,8%, nông thôn là 18,3% và miền núi là 6,9%.

Ở nhóm trẻ dưới 5 tuổi, tỷ lệ thừa cân béo phì hiện nay là 9,4%, trong đó thành thị cao hơn nông thôn. Với nhóm từ 5-16 tuổi, tỷ lệ này đã lên tới 22% toàn quốc.

Tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp đôi trong 10 năm

Từ năm 2009 đến 2023, mức tiêu thụ nước giải khát có đường tại Việt Nam tăng mạnh. Tổng lượng tiêu thụ từ 3,44 tỷ lít (năm 2013) đã tăng lên 6,67 tỷ lít (năm 2023). Trung bình mỗi người Việt tiêu thụ khoảng 66 lít nước ngọt có đường mỗi năm, tương đương khoảng 18g đường/ngày chỉ từ đồ uống, chiếm 36% ngưỡng khuyến cáo tối đa của WHO.

Hệ lụy sức khỏe và kinh tế

Tỷ lệ người trưởng thành thừa cân, béo phì tại Việt Nam cũng đang gia tăng. Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, giai đoạn 2015-2020, tỷ lệ này đã tăng 30%, từ 15,6% lên 19,6%.

Cả nước hiện có khoảng 17 triệu người bị tăng huyết áp, 4,6 triệu người từ 18-69 tuổi mắc bệnh tiểu đường và hơn 180.000 ca ung thư mới mỗi năm, với trên 120.000 ca tử vong. Ước tính năm 2019, chi phí kinh tế do thừa cân, béo phì đã lên tới 3,69 tỷ USD, tương đương 1,1% GDP. Nếu không hành động, đến năm 2060, con số này có thể tăng gấp 28 lần, lên tới 103,1 tỷ USD, chiếm 2,8% GDP.

WHO: Cần áp thuế đủ mạnh để kiểm soát tiêu dùng

Theo TS Angela Pratt - Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam, việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2, tim mạch, sâu răng, loãng xương, béo phì, và cả các bệnh không lây nhiễm nguy hiểm như ung thư. Do đó, cần có biện pháp mạnh mẽ như áp thuế tiêu thụ đặc biệt để định hướng tiêu dùng.

Kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng cho thấy, nếu áp thuế giúp giá bán lẻ tăng 20% như khuyến cáo của WHO, tỷ lệ thừa cân và béo phì có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca tiểu đường và giúp hệ thống y tế tiết kiệm khoảng 800 tỷ đồng.

Mức thuế dự thảo còn thấp so với khuyến nghị

Hiện dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang đề xuất mức thuế suất 8% với nước giải khát có đường, chỉ bằng 1/5 mức khuyến nghị của WHO. Theo WHO, mức này mới chỉ mang tính chất cảnh báo, chưa đủ để tác động đến hành vi tiêu dùng.

Theo ThS Vũ Thị Minh Hạnh - Nguyên Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Y tế, áp thuế không có nghĩa là cấm sử dụng, mà nhằm định hướng người dân chuyển sang các sản phẩm ít đường, không đường, từ đó ngành đồ uống cũng phải điều chỉnh và phát triển sản phẩm lành mạnh hơn.

Bộ Y tế cũng cho rằng, việc áp thuế không chỉ giúp giảm tiêu thụ đồ uống có đường, mà còn khuyến khích sản xuất đồ uống lành mạnh, nâng cao ý thức cộng đồng về sức khỏe, và góp phần tăng nguồn thu cho ngân sách để phục vụ mục tiêu an sinh, bao gồm cả tiến tới miễn viện phí vào năm 2030-2035 theo định hướng của Tổng Bí thư Tô Lâm.