Tỷ lệ mắc tăng, phát hiện muộn phổ biến: Việt Nam đang đứng trước thách thức gì trong phòng chống ung thư?

Tỷ lệ mắc ung thư gia tăng và sự quá tải của hệ thống y tế

Ung thư đang là gánh nặng y tế hàng đầu trên toàn cầu và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Những con số thống kê gần đây đã gióng lên hồi chuông cảnh báo mạnh mẽ: Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận hơn 180.000 ca mắc mới và hơn 120.000 ca tử vong vì căn bệnh này.

Sự gia tăng số ca mắc ung thư không chỉ là một con số thống kê khô khan, mà còn là một áp lực khổng lồ đang đè nặng lên toàn bộ hệ thống y tế, đặc biệt là tại các bệnh viện chuyên khoa tuyến đầu.

TS.BS Diệp Bảo Tuấn - Giám đốc Bệnh viện Ung Bướu TPHCM cho biết dữ liệu ghi nhận tỷ lệ mắc ung thư đã tăng đáng kể chỉ trong hai năm, từ 141/100.000 dân (2020) lên 151/100.000 dân (2022). Tại Bệnh viện Ung Bướu TPHCM, một trong những cơ sở điều trị ung thư lớn nhất cả nước, số lượt khám ước tính sẽ tăng vọt từ 880.000 trong năm 2024 lên đến 1.080.000 vào năm 2025.

Sự quá tải này đến từ những nguyên nhân đa chiều. Đầu tiên, các bệnh viện chuyên khoa tuyến cuối như Bệnh viện Ung Bướu TPHCM luôn là địa chỉ được người dân tin tưởng và tìm đến.

Nguyên nhân thứ hai liên quan đến kiều kiện kinh tế - xã hội. Khi đời sống được nâng cao, người dân ngày càng quan tâm hơn đến sức khỏe của mình, chủ động đi khám và điều trị. Và cuối cùng, hệ thống cao tốc phát triển đã rút ngắn khoảng cách, giúp bệnh nhân từ các tỉnh miền Nam và miền Trung dễ dàng tiếp cận các cơ sở y tế lớn tại TPHCM.

Tại Hội nghị hàng năm Phòng chống Ung thư TPHCM lần thứ 28 diễn ra sáng 4/12/2025, ông Hà Anh Đức - Cục trưởng Cục Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) đã chia sẻ với tình trạng quá tải nghiêm trọng tại các bệnh viện ung bướu tuyến trung ương.

Tuy nhiên, vấn đề nguy cấp hơn là đại đa số những bệnh nhân này đang đến bệnh viện quá muộn. Phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn chính là một trong những rào cản lớn nhất làm giảm hiệu quả điều trị, tăng tỷ lệ tử vong và tạo ra gánh nặng chi phí khổng lồ cho cả bệnh nhân, gia đình và xã hội.

Vấn đề cốt lõi: Phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn

Một nghiên cứu thực hiện từ năm 2016 tại 5 bệnh viện lớn đã chỉ ra một thực tế đáng lo ngại: có từ 50% - 80% bệnh nhân mắc các loại ung thư thường gặp nhập viện khi bệnh đã ở giai đoạn 3 - 4.

Việc chẩn đoán trễ khiến cơ hội điều trị thành công giảm đi đáng kể khi khối u đã di căn và chi phí điều trị tốn kém nhiều hơn. TS.BS Diệp Bảo Tuấn nhấn mạnh nguyên nhân sâu xa của tình trạng này bắt nguồn từ thói quen của phần lớn người dân: chỉ đi khám khi đã có triệu chứng rõ ràng. Việc khám sức khỏe định kỳ và tầm soát sớm khi cơ thể còn khỏe mạnh vẫn chưa được chú trọng đúng mức.

Ngành y tế cũng đang có những nỗ lực thay đổi thực trạng này bằng những tiến bộ công nghệ và chiến lược y tế mới, mở ra những cánh cửa hy vọng cho cuộc chiến chống ung thư.

Những đột phá trong điều trị ung thư: Hướng tới y học chính xác và chăm sóc toàn diện

Dù đối mặt với vô vàn thách thức, ngành ung thư Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc trong những năm gần đây, chủ động cập nhật và ứng dụng các kỹ thuật điều trị tiên tiến nhất trên thế giới, giúp nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng sống cho người bệnh. Tại Bệnh viện Ung Bướu TPHCM, nhiều phương pháp hiện đại đã được làm chủ và triển khai thường quy.

Thay vì xạ trị diện rộng, các kỹ thuật mới như xạ trị điều biến liều (IMRT) hay xạ trị định vị thân (SBRT) cho phép tập trung tia xạ với liều lượng cao chính xác vào khối u, đồng thời hạn chế tối đa tổn thương cho các mô lành xung quanh.

Phẫu thuật nội soi đang được đẩy mạnh, giúp quá trình điều trị ít tàn phá hơn, giảm tổn thương mô lành và giúp bệnh nhân hồi phục nhanh chóng. Song song đó, phẫu thuật vi phẫu và tạo hình cho phép các bác sĩ vừa cắt bỏ khối u đủ rộng để đảm bảo an toàn, vừa tái tạo lại cơ quan, giữ gìn chức năng và yếu tố thẩm mỹ cho người bệnh.

Bên cạnh hóa trị truyền thống, bệnh viện đã cập nhật và áp dụng các phác đồ mới nhất trong điều trị nhắm trúng đích (nhắm vào các đột biến gen đặc hiệu của khối u) và điều trị miễn dịch (kích hoạt hệ miễn dịch của chính cơ thể để tiêu diệt tế bào ung thư).

Trao đổi với báo chí tại hội thảo, Giám đốc Bệnh viện Ung Bướu TPHCM cho biết, đơn vị đã làm chủ được kỹ thuật ghép tủy tự thân trong điều trị các bệnh ung thư huyết học và kỹ thuật can thiệp mạch để điều trị hiệu quả các khối u gan.

Những phương pháp điều trị mang tính cách mạng này mang lại hy vọng to lớn, nhưng sức mạnh của chúng về cơ bản bị giới hạn bởi một yếu tố duy nhất: thời gian. Để thực sự thay đổi cục diện của căn bệnh này, cuộc chiến phải chuyển từ điều trị ung thư giai đoạn tiến xa sang ngăn chặn nó ngay từ đầu, nhấn mạnh sự cấp bách tuyệt đối của việc phát hiện sớm.

Tầm soát sớm: Thay đổi cuộc chiến từ bị động sang chủ động

Nếu các phương pháp điều trị tiên tiến là vũ khí sắc bén, thì tầm soát và phát hiện sớm chính là chiến lược nền tảng, có tính quyết định để giảm tỷ lệ tử vong và gánh nặng do ung thư. Đây là cách để chuyển cuộc chiến từ thế bị động "chữa bệnh" sang thế chủ động "phòng và phát hiện bệnh".

Nhận thức rõ điều này, chủ trương của Đảng, Nhà nước và đặc biệt là TPHCM đã và đang đẩy mạnh công tác khám sức khỏe định kỳ, tầm soát bệnh trong cộng đồng. Bệnh viện Ung Bướu TPHCM cũng đang hành động quyết liệt với kế hoạch đầu tư một trung tâm khám sức khỏe và tầm soát bệnh tại cơ sở 1, đồng thời sẽ khai trương hai khu phòng khám chuyên tầm soát cho người chưa có bệnh ngay trong tháng 12/2025.

TS.BS Diệp Bảo Tuấn lấy ung thư tuyến giáp là một ví dụ điển hình cho thấy hiệu quả của việc phát hiện sớm. Tỷ lệ mắc bệnh này gia tăng trong thời gian gần đây chủ yếu là do các kỹ thuật chẩn đoán ngày càng hiện đại, như siêu âm có thể phát hiện các khối u rất nhỏ chỉ 3 - 4mm. Nhờ phát hiện sớm, việc điều trị trở nên rất đơn giản (chỉ cần phẫu thuật) và tỷ lệ thành công lên đến 98%.

Điều này cũng giúp trấn an người dân rằng không phải mọi chẩn đoán ung thư đều là "án tử". Đồng thời, chuyên gia cũng làm rõ lo ngại về nguy cơ nhiễm tia X khi tầm soát, giải thích rằng liều tia từ một lần chụp X-quang phổi định kỳ là cực kỳ thấp (chỉ mất 1/1000 giây) và không đáng lo ngại.

Để chiến lược tầm soát lan tỏa và thành công, nỗ lực của từng bệnh viện là chưa đủ. Cuộc chiến này đòi hỏi sự chung tay, hợp tác và chia sẻ tri thức của cả một cộng đồng khoa học trong nước và quốc tế.

Bức tranh ung thư học tại Việt Nam có những mảng màu đối lập. Một mặt, các bệnh viện chuyên khoa từ Bắc đến Nam đang căng mình dưới sức nặng của số ca bệnh ngày càng tăng. Thách thức còn trở nên trầm trọng hơn bởi bi kịch của việc chẩn đoán ở giai đoạn muộn.

Mặt khác, sự chính xác của các liệu pháp nhắm trúng đích, chiến lược đẩy mạnh tầm soát chủ động và tinh thần hợp tác của cộng đồng y khoa toàn cầu đang mạnh mẽ định hình lại cuộc chiến này.

Như lời thơ của GS.BS Nguyễn Chấn Hùng, người khởi xướng hội thảo vào năm 1998, đây là một cuộc chiến cần sự chung sức của tất cả mọi người:

"Sao cho nhẹ gánh ung thư,

Người người chung sức chung lòng mới xong".

Đó không chỉ là một thông điệp, mà còn là lời kêu gọi về sự đoàn kết của toàn xã hội - từ các nhà hoạch định chính sách, các y bác sĩ, cho đến từng người dân - để cùng nhau xây dựng một tương lai nơi gánh nặng ung thư sẽ ngày một vơi đi.