Chào bác sĩ,

Em có một bé 4 tuổi và một bé 2 tuổi, 1 tháng gần đây cứ hết chị xong đến em bệnh. Tháng trước bạn lớn vừa đi viện Nhi Đồng vì mắc Adenovirus, về khỏi được 3 tuần thì nay lại bị cúm B. Không hiểu sao đợi này em thấy cháu bệnh nặng hơn, sốt cao hơn, kéo dài cả tuần, chăm bẵm lên được vài lạng, 1 trận bệnh là lại èo uột luôn ạ.

Em nghe nói sau mắc COVID-19 kể cả không có triệu chứng, đợi này trẻ có nguy cơ bệnh nhiều hơn và nặng hơn có phải không ạ? Và em có đọc thông tin khi đang bệnh, virus, vi khuẩn phát triển mạnh, lấy đi chất sắt trong cơ thể trẻ. Nên sau khỏi bệnh có nên bổ sung sắt, kẽm và các vitamin để tăng đề kháng cho bé không ạ?

Trả lời:

Bạn thân mến,

Trong thời gian vừa qua, BV Nhi đồng TPHCM đã tiếp nhận 1.500-2.000 trẻ mắc các bệnh hô hấp đến thăm khám và điều trị mỗi ngày, cho đến hiện tại con số luôn quá tải.

Việc trẻ ốm bệnh nhiều như hiện nay được lý giải có nguyên nhân cộng hưởng do "nợ miễn dịch" do thời gian giãn cách xã hội và giảm tiếp xúc trong đại dịch COVID-19 trước đó.

Nợ miễn dịch là hiện tượng xảy ra do không tiếp xúc với vi khuẩn và virus một cách thường xuyên. Trong thời gian thực hiện các biện pháp ngăn chặn sự lây lan của virus COVID-19 trước đây như giãn cách xã hội, tăng cường rửa tay và khử trùng, đeo khẩu trang,... cũng góp phần vào việc ngăn chặn sự lây lan của các loại bệnh thông thường.

Mặc dù các biện pháp này đem lại những tác dụng có lợi ngắn hạn nhưng khi các biện pháp ngăn ngừa này không còn phổ biến, trẻ quay lại trường học thì nguy cơ bùng phát các bệnh thông thường do virus và vi khuẩn sẽ tăng lên.

Nhiều nghiên cứu người ta thấy rằng: nợ miễn dịch ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển miễn dịch của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, có khả năng làm tăng mức độ nghiêm trọng của các bệnh nhiễm trùng ở trẻ em trong thời kỳ hậu COVID. Chính vì vậy, các loại bệnh nhiễm trùng phổ biến ở trẻ em như cúm A, cúm B, Adenovirus, cúm mùa, viêm họng liên cầu,... bùng phát mạnh mẽ sau thời gian ngắn trẻ đi học trở lại và tham gia các hoạt động cộng đồng.

Đặc biệt mắc COVID-19 có triệu chứng hay không triệu chứng thì đáp ứng miễn dịch của trẻ cũng bị ảnh hưởng.

Theo nghiên cứu của các chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Dị ứng và Hen suyễn Thụy Sĩ, COVID-19 ảnh hưởng tới toàn bộ tế bào miễn dịch, đồng thời gây tăng các cytokine kháng viêm (như IL-10 và TGF-β), làm tăng các phản ứng viêm quá mức, đặc biệt tại đường hô hấp.

Suy giảm miễn dịch do COVID-19 còn gây khó khăn trong đào thải virus và chống nhiễm trùng thứ phát. Khi xảy ra nhiễm trùng thứ phát sau nhiễm COVID-19 trẻ còn có nguy cơ bị nặng hơn khoảng 5-15,5%. Như vậy, dù không gây ra triệu chứng, nhưng khi nhiễm COVID-19, virus này vẫn có nguy cơ âm thầm gây suy giảm miễn dịch của trẻ.

Và để bảo vệ trẻ em trước các dịch bệnh tăng cường miễn dịch là yếu tố then chốt. Cần kết hợp giải pháp kiềng 3 chân: Tiêm vắc-xin đầy đủ, vận động ngoài trời hợp lý và tăng cường dinh dưỡng cho miễn dịch.

Trong giải pháp tổng thể, dinh dưỡng đóng vai trò “chìa khóa” quan trọng để tăng cường miễn dịch tự nhiên và chủ động của cơ thể, trong đó dinh dưỡng phải đi trước, đặc biệt đầy đủ các vi chất dinh dưỡng như kẽm và sắt.

Cần chú ý đặc biệt là trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ em từ 0-5 tuổi nên được quan tâm bởi hệ miễn dịch của trẻ đang trong giai đoạn học hỏi và hoàn thiện.

Các nghiên cứu người ta chỉ ra rằng, dinh dưỡng cung cấp nguyên liệu để tổng hợp các thành phần cho cả miễn dịch tế bào và miễn dịch thụ thể. Một số vitamin và các nguyên tố vi lượng đặc biệt kẽm, sắt đã được chứng minh là có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hệ thống miễn dịch của cơ thể:

Sắt tham gia cấu tạo hồng cầu, đồng thời sắt tham gia vào quá trình sản sinh ra các tế bào miễn dịch như Lympho T. Đây là tế bào giúp chống lại sự tấn công của virus, vi khuẩn. Bởi vậy, khi cơ thể trẻ bị thiếu sắt thì hệ miễn dịch sẽ suy giảm. Hàng rào bảo vệ cơ thể trở nên lỏng lẻo và tạo cơ hội cho virus, vi khuẩn hoành hành, gây bệnh.

Kẽm tham gia vào thành phần 300 loại enzyme, các phản ứng hóa học cũng như quá trình tiêu hóa thức ăn trong cơ thể. Kẽm vừa là thành phần cũng vừa là xúc tác tăng cường sản xuất ra các yếu tố miễn dịch (miễn dịch tế bào và miễn dịch trung gian, miễn dịch thích ứng). Kẽm cũng tham gia vào tăng sinh các hóc môn tăng trưởng giúp dài xương. Trẻ thiếu kẽm dẫn tới nhẹ cân, suy dinh dưỡng, thấp còi và nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, các bệnh do virus tăng cao hơn.

Quan trọng là vậy nhưng kẽm và sắt thiếu khá cao. Theo cuộc tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc được Viện Dinh dưỡng quốc gia (Bộ Y tế) thực hiện năm 2019 - 2020, trên toàn quốc ở nhóm trẻ dưới 5 tuổi có đến 60% trẻ thiếu kẽm và cứ 3 trẻ có 1 trẻ thiếu sắt. Đặc biệt, trẻ thiếu sắt thì thường đi đôi thiếu kẽm.

Còn theo Tổ chức dinh dưỡng Đông Nam Á Seanuts, nghiên cứu trên bữa ăn hàng ngày của trẻ em Việt chỉ đáp ứng 50% nhu cầu vi chất đinh dưỡng, đặc biệt các vi chất như kẽm và sắt.

Chính vì vậy, để đảm bảo đủ lượng kẽm, sắt cho nhu cầu hàng ngày giúp nâng cao hệ miễn dịch thì cha mẹ cần chú ý chế độ ăn đa dạng đặc biệt thực phẩm giàu sắt và kẽm như: thịt bò, các loại nhuyễn thể: hàu, nghêu, sò… Đồng thời nên bổ sung cho trẻ, đặc biệt trẻ ở độ tuổi có nguy cơ cao thiếu kẽm và sắt bằng sản phẩm dạng lỏng dễ uống, dễ hấp thu, đảm bảo đầy đủ kẽm và sắt cho nhu cầu hàng ngày của trẻ.

Còn ý thứ 2 trong câu hỏi của phụ huynh, sau bệnh trẻ có nguy có thiểu sắt, kẽm và các vi chất khác không? Câu trả lời là CÓ. Lúc trẻ đang bệnh virus, vi khuẩn lấy các vi chất dinh dưỡng, đặc biệt là sắt để sinh sôi và phát triển. Chính vì vậy, trẻ nhỏ ở giai đoạn 6 tháng - 5 tuổi như bé nhà bạn đã vốn thiếu máu sinh lý do thiếu sắt rất cao, nay bị sử dụng bớt một phần sắt và nhiều yếu tố dinh dưỡng khác nên càng thiếu nhiều hơn. Nên sau bệnh tầm 5- 7 ngày nên bổ sung liều dự phòng từ 2-3 tháng để cung cấp lượng thiếu hụt và hỗ trợ phục hồi cũng như củng cố hệ miễn dịch cho trẻ hiệu quả. Chú ý có thể chọn liều bổ sung sinh lý hàng ngày.

Chúc bé mau khỏe!

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Liên chi hội Truyền nhiễm TPHCM