Tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt (TSLTTTL - trước đây gọi là phì đại tuyến tiền liệt) - một chứng bệnh rất hay gặp ở nam giới, độ tuổi khoảng từ 50 trở lên. Bệnh không quá nguy hiểm nhưng sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống tình dục của các quý ông.

Cần làm gì để khắc phục tình trạng này? Đây là một trong những đề tài thú vị được PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên - Chủ tịch Hội Tiết niệu - Thận học Việt Nam, nguyên Phó giám đốc Bệnh viện Bình Dân, trình bày trong Hội nghị khoa học và đào tạo liên tục do Liên chi hội Đông - Tây y kết hợp tổ chức vào ngày 24/10.

Bài thuyết trình của PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên về sức khỏe tình dục trên bệnh nhân tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt Hội nghị khoa học và đào tạo liên tục do Liên chi hội Đông - Tây y kết hợp tổ chức

I. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt

Chúng ta vẫn thường nghĩ một người lớn tuổi lo lắng về tiểu đêm, khả năng ung thư tuyến tiền liệt,… nhưng lại ít ai để ý đến một trong những nỗi lo thầm kín của người lớn tuổi, đó là tình dục.

PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên cho biết các ảnh hưởng của bệnh nhân tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt đến cuộc sống của bệnh nhân cụ thể như sau:

• Rối loạn giấc ngủ (tiểu đêm): 76%
• Sợ ung thư: 71 %
• Sợ phẫu thuật: 66%
• Ảnh hưởng của triệu chứng đường tiểu dưới (TCĐTD) đối với cuộc sống xã hội: 47%
• Đời sống tình dục giảm 2/3 so với trước đây: 66%

II. Triệu chứng đường tiểu dưới và chức năng tình dục

Mức độ nặng của TCĐTD ở người đàn ông (tiểu gấp, tiểu không kiểm soát, tiểu nhiều lần ban ngày, tiểu đêm, tiểu ngập ngừng, tiểu ngắt quãng, tia nước tiểu yếu, tiểu khó, phải rặn tiểu, tiểu rỉ cuối dòng...) có mối tương quan chặt chẽ với rối loạn chức năng tình dục (cả trên cương dương và phóng tinh). Bệnh nhân càng bị rối loạn đường tiểu dưới nặng thì tình trạng rối loạn tình dục càng tăng.

Trong khảo sát Cologne về khảo sát chức năng tình dục, người ta nhận thấy TCĐTD làm ảnh hưởng đến rối loạn cương tới 72% và không rối loạn cương chỉ 37%. Trong các nguyên nhân như: tiểu đường, cao huyết áp, nghiện thuốc lá, nghiện rượu,… thì TCĐTD là ảnh hưởng cao nhất đến chất lượng đời sống tình dục của người nam.

Một nghiên cứu Alf-one trên 1274 bệnh nhân, họ phàn nàn về các TCĐTD cho thấy; sau tuổi tác thì TCĐTD là nhân tố quan trọng thứ 2 ảnh hưởng đến chức năng tình dục, cụ thể là:

• Rối loạn cương gấp 2 lần
• Giảm phóng tinh gấp 2 lần
• Đau khi phóng tinh gấp 5 lần

Nghiên cứu cho thấy, sau tuổi tác thì triệu chứng đường tiểu dưới là nhân tố quan trọng thứ 2 ảnh hưởng đến chức năng tình dục - Ảnh: Hiền Thục

Khi bệnh nhân có rối loạn cương kèm theo thì tăng huyết áp là ảnh hưởng đến rối loạn cương nhiều nhất sau đó là đái tháo đường, tăng lipid máu, thiếu máu cơ tim,…

Một nghiên cứu MSAM - 7, khi khảo sát hoạt động tình dục trong 4 tuần gần nhất người ta nhận thấy:

• Từ 50 - 60 tuổi 92% các ông còn hoạt động tình dục
• Từ 60 - 70 tuổi 83% các ông vẫn còn hoạt động tình dục
• Từ 70 đến 80 tuổi 2/3 các cụ vẫn còn hoạt động tình dục

Tuy hoạt động tình dục vẫn còn nhưng triệu chứng rối loạn cương vẫn tăng dần theo tuổi tác, đến tuổi 70 tình trạng này vượt cao hơn hẳn so với nhóm tuổi trẻ. Nhưng nếu xét theo từng nhóm tuổi (50 - 60, 60 - 70, 70 - 80) thì nhận thấy rối loạn cương càng nặng khi TCĐTD càng nặng hơn.

PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên đưa ra thêm một số nghiên cứu khác cho thấy ở những nam giới lớn tuổi có TSLTTTL sẽ gặp các vấn đề về: cương cứng: 50% (78% than phiền), phóng tinh: 46% (55% than phiền), Đau/ bực dọc khi phóng tinh: 7% (88% than phiền).

Do đó, chúng ta phải nhìn nhận người cao tuổi vẫn còn cuộc sống tình dục. Thời điểm này, người đàn ông không chỉ than phiền về rối loạn cương mà còn than phiền về rối loạn phóng tinh. Ở bệnh nhân TSLTTTL, chức năng tình dục cần được đưa vào đánh giá ban đầu và chọn phương pháp điều trị.

III. Các lựa chọn điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt ảnh hưởng như thế nào đến chức năng tình dục

1. Điều trị nội khoa

Thuốc điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt gồm 2 thành phần:

• Thành phần tĩnh: ngăn cản sự phát triển của tuyến tiền liệt hoặc thu nhỏ lại tuyến tiền liệt bằng cách ức chế 5 anpha reductase.
• Thành phần động: chẹn anpha giao cảm giúp bệnh nhân đi tiểu dễ hơn.

Về khả năng dung nạp của thuốc ức chế 5 - alpha reductase (5 - ARI), phần lớn tác dụng phụ liên quan đến chức năng sinh dục: rối loạn cương, giảm ham muốn tình dục, rối loạn xuất tinh.

Tỷ lệ gặp phải các tác dụng phụ rối loạn về tình dục và các tác dụng phụ khác thấp và giảm dần theo thời gian điều trị. Bên cạnh đó đôi khi bệnh nhân gặp phải tình trạng vú to lên từ 1 - 2%.

Về việc sử dụng thuốc dutasteride và finasteride, PGS.TS Vũ Lê Chuyên cho biết bệnh nhân có thể sẽ gặp phải các triệu chứng:

• Khi sử dụng thuốc dutasteride: rối loạn cương (6%), giảm ham muốn (3.7%)
• Khi sử dụng finasteride: rối loạn cương (8.1%), giảm ham muốn (6.4%), giảm phóng tinh (3.7%)

Khi so sánh với placebo, cần lưu ý chúng ta có thành phần tĩnh và thành phần động, đôi khi trong điều trị cần kết hợp giữa 2 loại thuốc lại với nhau để kết quả điều trị TSLTTTL được tốt hơn. Khi kết hợp hiệu quả của thuốc sẽ mạnh hơn nhưng bên cạnh đó tác dụng phụ cũng sẽ càng nhiều hơn.

Thuốc alfuzosin và tamsulosin cũng là 2 loại thuốc thường dùng nhất giúp bệnh nhân đi tiểu dễ hơn. Khi sử dụng alfuzosin bệnh nhân sẽ ít bị rối loạn phóng tinh hơn tamsulosin.

Rất nhiều bệnh nhân vì lo ngại việc dùng thuốc tây sẽ gặp tác dụng phụ nên có phần “ưu ái” thuốc có nguồn gốc thảo dược. PGS.TS Vũ Lê Chuyên công nhận các thuốc này cũng có các lợi ích: nguồn gốc tự nhiên, không tác dụng phụ, không ảnh hưởng tình dục.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý vấn đề cần xem xét ở thuốc thảo dược đó là ít thuốc có cơ sở khoa học vững chắc, do đó bệnh nhân chỉ nên sử dụng những thuốc có nghiên cứu cẩn thận đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành.

Các thuốc thảo dược bệnh nhân TSLTTTL có thể lựa chọn là thuốc có nguồn gốc cây cọ lùn (serenoa repens); cây trinh nữ hoàng cung (crila, tadimax): có rất nhiều nghiên cứu được đăng trên các tạp chí chuyên ngành cho thấy hiệu quả và tính an toàn của thuốc, giúp tăng cường chất lượng cuộc sống và ít ảnh hưởng đến chức năng tình dục.

Ảnh hưởng của bệnh nhân tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt đến cuộc sống của bệnh nhân không chỉ riêng việc tiểu đêm mà còn nhiều vấn đề khác - ảnh: AloBacsi tổng hợp

2. Điều trị ngoại khoa

Tất cả những phẫu thuật TSLTTTL đều gây ra tỷ lệ cao rối loạn cương và phóng tinh; trong đó mổ mở có tác dụng phụ nhiều nhất, tiếp đến là cắt đốt nội soi. Có thể áp dụng các biện pháp ít tác dụng phụ hơn như: nung tuyến tiền liệt bằng nhiệt, laser,…

Qua những phương pháp trên có thể thấy: các lựa chọn điều trị TCĐTD/TSLTTTL khác nhau sẽ có ảnh hưởng khác nhau trên chức năng tình dục kể cả nội khoa và ngoại khoa. Bệnh nhân cần thảo luận với bác sĩ kỹ càng về tác dụng phụ của thuốc điều trị TSLTTTL và can thiệp phẫu thuật trước khi thực hiện.

IV. Những điều cần lưu ý khi đến thăm khám bác sĩ

PGS.TS Vũ Lê Chuyên cho biết, để đánh giá được vấn đề tình dục ở một người bị TSLTTTL, bác sĩ sẽ đưa ra một vài câu hỏi, bạn cần trả lời đầy đủ, từ đó giúp các bác sĩ đưa ra chẩn đoán và điều trị kịp thời. Hoặc nếu không, bạn có thể dựa vào những câu hỏi dưới đây để trình bày với bác sĩ về những vấn đề mà bản thân đang gặp:

Cương dương:

1. Bạn có thể cương được không?

2. Nếu bạn gặp rắc rối trong cương dương thì mức độ phiền phức như thế nào?

Đau, khó chịu khi phóng tinh:

1. Bạn có bị đau hay khó chịu khi phóng tinh không?

2. Nếu có, mức độ khó chịu như thế nào?

Phóng tinh:

1. Bạn có phóng tinh?

2. Nếu bạn phóng tinh giảm hoặc hoàn toàn không phóng tinh thì mức độ phiền hà như thế nào?

Nhiều câu hỏi gửi đến PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên trong phần thảo luận

V. Bệnh nhân rối loạn cương kèm tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt điều trị như thế nào?

Có khá nhiều phương pháp điều trị dành cho bệnh nhân rối loạn cương dương, bao gồm dùng thuốc, phối hợp với các phương pháp không dùng thuốc như:

• Thuốc chẹn alpha 1-blocker - phối hợp với phosphodiesterase (PDE) 5 inhibitors. Một nghiên cứu chéo, mù đôi trên người mạnh khỏe tình nguyện, đánh giá sự tương tác giữa tadalafil 20mg với anpha1-blocker cho thấy: tadalafil làm tăng tác động hạ áp của doxazosin nhưng hầu như tương tác huyết động rất ít với alfuzosin. Tác dụng phối hợp giữa alfuzosin và tadalafil tương đối an toàn, vì thế có thể phối hợp được; nhưng khi dùng cần cách nhau ít nhất 1 tiếng.
• Thiết bị co thắt và thiết bị hút chân không, sử dụng thuốc tiêm,…
• Y học cổ truyền: châm cứu, thuốc thoa, thuốc sắc, thuốc tễ…

Các dạng hỗ trợ testosterone nội sinh: qua nghiên cứu dịch chiết eurycoma longifolia (tại Việt Nam được gọi là cây bá bệnh): theo các nhà nghiên cứu Đông y cho rằng sau từ 1 - 3 tuần sử dụng testosterone tăng rõ rệt.

Trong kho tàng y học dân tộc có rất nhiều loại thuốc có thể làm tăng khả năng tình dục cho người lớn tuổi nhưng không ảnh hưởng đến tim mạch, huyết áp,… như: bạch tật lê, dâm dương hoắc, nhân sâm, quế, tinh hoàn cá sấu, hải mã, hải hà, lộc nhung.

Cuối phần trình bày của mình, PGS.TS Vũ Lê Chuyên đúc kết:

• TSLTTTL và rối loạn chức năng tình dục tăng ở người cao tuổi.
• Cần khảo sát rối loạn chức năng tình dục ở bệnh nhân TSLTTTL.
• Một số điều trị TSLTTTL gây ảnh hưởng lên chức năng của tình dục.
• Cần chọn lựa khôn ngoan phương thức điều trị TSLTTL và rối loạn cương.
• Đừng bỏ qua một số dược phẩm có nguồn gốc thảo mộc có nghiên cứu khoa học.

Đại diện Liên chi hội Đông - Tây y cảm ơn PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên đã đem đến chương trình bài thuyết trình có nhiều thông tin quý giá.

Hiền Thục - Hồng Nhung