Mất cân bằng giới tính khi sinh tại Việt Nam tiếp tục gia tăng

Báo cáo quốc gia đầu tiên về đăng ký và thống kê hộ tịch giai đoạn 2021 - 2024 vừa được Việt Nam công bố, là kết quả hợp tác giữa Cục Thống kê và các tổ chức quốc tế như UNFPA, Quỹ Bloomberg Philanthropies trong khuôn khổ “Sáng kiến dữ liệu cho sức khỏe”. Đây là dấu mốc quan trọng trong quá trình xây dựng một hệ thống dữ liệu lấy con người làm trung tâm, góp phần nâng cao năng lực hoạch định chính sách trên nền tảng dữ liệu thực tiễn.

Một trong những phát hiện nổi bật từ báo cáo là tỷ số giới tính khi sinh (SRB) tại Việt Nam tiếp tục tăng cao, lên mức 110,7 bé trai/100 bé gái trong năm 2024, vượt xa ngưỡng cân bằng tự nhiên là 104-106. Trước đó, SRB năm 2021 là 109,5 và năm 2023 là 109,7.

Tình trạng này phổ biến ở các tỉnh phía Bắc như Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Hưng Yên và Bắc Giang, đặt ra lo ngại về hệ lụy xã hội trong tương lai như mất cân bằng hôn nhân và bất bình đẳng giới.

Bên cạnh đó, tuổi trung bình sinh con của phụ nữ Việt Nam đang tăng dần, nhưng có sự chênh lệch đáng kể giữa các nhóm dân tộc. Trong khi phụ nữ dân tộc Kinh và Hoa sinh con trung bình ở tuổi 29, thì phụ nữ La Ha, Cơ Lao, La Hủ, Hrê và Xinh Mun sinh con ở độ tuổi 23-24. Điều này phần nào phản ánh khoảng cách về điều kiện sống, giáo dục và tiếp cận dịch vụ y tế giữa các nhóm dân cư.

Tuổi thọ trung bình của người Việt giai đoạn 2021 - 2024 đạt 69,5 tuổi, trong đó nữ giới sống lâu hơn nam giới gần 11 năm (75,6 tuổi so với 64,6 tuổi). Đặc biệt, hơn 75% các ca tử vong do tai nạn giao thông và tự tử là nam giới - một thực trạng đáng báo động về sức khỏe tinh thần và hành vi nguy cơ ở nam giới trẻ.

Về đăng ký hộ tịch, tỷ lệ khai sinh đúng hạn (trong vòng 60 ngày) đạt 84,9% vào năm 2024. Tuy nhiên, ở một số cộng đồng dân tộc thiểu số, tỷ lệ khai sinh muộn vẫn lên tới 56%. Với đăng ký khai tử, tỷ lệ đúng hạn là 69,3%, song tại một số vùng dân tộc, tỷ lệ khai tử muộn có thể lên tới gần 80%.

Theo bà Đỗ Thị Ngọc - Phó Cục trưởng Cục Thống kê, việc khai thác dữ liệu hộ tịch điện tử cho phép phân tích sâu sắc về xu hướng dân số, từ đó xây dựng chính sách chính xác và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng cách giữa các vùng miền và nhóm dân cư, cho thấy cần tiếp tục đầu tư vào hạ tầng công nghệ và nâng cao năng lực cán bộ tại cơ sở.

Ông Matt Jackson - Trưởng Đại diện UNFPA tại Việt Nam, nhận định, thống kê không chỉ là những con số, đó là những câu chuyện về con người. Dữ liệu giúp chúng ta xác định ai đang bị bỏ lại phía sau, và phải làm gì để thay đổi điều đó.

Báo cáo khuyến nghị đẩy mạnh tích hợp dữ liệu hộ tịch với hệ thống thông tin dân số, y tế, giáo dục, đồng thời ưu tiên tiếp cận với các nhóm yếu thế. Khi Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số và đô thị hóa nhanh, một hệ thống dữ liệu minh bạch và toàn diện sẽ là nền tảng cho phát triển bền vững và đảm bảo quyền con người.