Không hút thuốc vẫn bị ung thư phổi: lý do và cách phòng tránh

1. Mỗi năm, ung thư phổi gây ra cái chết cho khoảng 1,8 - 2 triệu người trên toàn thế giới

Thưa BS, thực trạng bệnh ung thư phổi ở Việt Nam hiện nay như thế nào?

BS Bùi Lê Nhật Tiên - Chuyên khoa Y học dự phòng, Nội Tổng quát - Phó Phòng Kế hoạch Tổng hợp, Phòng khám Bernard trả lời: Ung thư là nguyên nhân gây tử vong hàng thứ hai trên thế giới, chỉ sau các bệnh lý tim mạch và đột quỵ. Trong đó, ung thư phổi đứng đầu cả về số bệnh nhân mới mắc lẫn tỷ lệ tử vong.

Đây là một trong những bệnh ung thư phổ biến nhất và tỷ lệ ác tính khá cao trong các nhóm ung thư. Mỗi năm, ung thư phổi gây ra cái chết cho khoảng 1,8 - 2 triệu người trên toàn thế giới, chiếm tỷ lệ cao nhất trong tất cả nguyên nhân bệnh ung thư (khoảng 18 - 19%).

Tại Việt Nam, số ca tử vong do ung thư phổi chỉ xếp sau ung thư gan (ở nam giới) và ung thư vú (ở nữ giới), theo thống kê khoảng hơn 22.000 người.

Một thực trạng đáng buồn là tại nước ta, bệnh nhân thường được phát hiện ung thư phổi ở giai đoạn muộn. Việc tuyên truyền, hướng dẫn phòng ngừa ung thư phổi đến cộng đồng vẫn chưa được thực hiện một cách hệ thống. Nhiều người vẫn chưa biết về tầm soát ung thư phổi.

Không chỉ vậy, ung thư phổi còn để lại một gánh nặng rất lớn về chi phí điều trị, sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh, đặc biệt là khi phát hiện ung thư phổi giai đoạn muộn.

2. Người hút thuốc lá có tỷ lệ mắc ung thư phổi cao từ 15-20 lần

Những nhóm người nào có nguy cơ cao mắc ung thư phổi, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Khoảng 70 năm trước, các nhà chuyên môn bắt đầu quan tâm đến việc vì sao những người có hút thuốc lá lại dễ mắc ung thư phổi hơn. Một nghiên cứu kinh điển tại Anh đã chứng minh rằng những người hút thuốc lá có tỷ lệ mắc ung thư phổi cao hơn người bình thường từ 15-20 lần. Đây là một con số rất khủng khiếp!

Từ đó, các bác sĩ đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về tác hại của thuốc lá và kêu gọi sự cảnh giác với khói thuốc lá. Chúng ta cần phân biệt rõ giữa người hút thuốc lá chủ động và người hút thuốc lá bị động. Hút thuốc lá thụ động cũng có nguy cơ ung thư phổi.

Theo thống kê, 85 - 90% bệnh nhân ung thư phổi đã từng hút thuốc lá. Mức độ ung thư phổi cũng tăng dần theo cường độ hút, số năm hút và khoảng thời gian bắt đầu hút. Người bắt đầu hút thuốc lá càng sớm thì càng có nguy cơ mắc ung thư phổi cao hơn.

3. Thuốc lá điện tử có gây nguy cơ ung thư không?

Nhiều bạn trẻ sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và cho rằng các sản phẩm này không độc hại như thuốc lá truyền thống. Thực hư quan điểm này như thế nào thưa BS?  Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có “an toàn” cho phổi hơn so với thuốc lá truyền thống không?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Phải khẳng định rằng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đều có hại. Không thể xem thuốc lá điện tử là “lựa chọn lành mạnh” hay “lựa chọn thay thế” cho thuốc lá truyền thống, đặc biệt là xét đến sức khỏe lâu dài của lá phổi.

Thuốc lá điện tử mới ra đời gần đây, do đó chưa có đủ dữ liệu nghiên cứu về tác động lâu dài của nó. Tuy nhiên, những dữ liệu hiện tại đã có thể làm cơ sở chứng minh rằng sản phẩm này không hề tốt đẹp.

Thuốc lá điện tử không sinh ra nhiều chất gây ung thư như thuốc lá truyền thống nhưng lại gây viêm phổi cấp (EVALI), hội chứng tổn thương phổi, bệnh tim mạch... Đặc biệt, chất lượng của các loại hóa chất, tinh dầu không hề được kiểm soát tốt, đặc biệt là trong bối cảnh hàng lậu, hàng giả tràn lan.

Nhiều thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử do bị ảnh hưởng bởi văn hóa, theo xu hướng, trào lưu... và đã có những trường hợp đau lòng xảy ra. Cần có sự quản lý, giáo dục từ thầy cô và phụ huynh để bảo vệ sức khỏe cho các em.

Hiện, thuốc lá điện tử đã bị cấm tại Việt Nam.

4. Vì sao không hút thuốc vẫn bị ung thư phổi?

Bên cạnh khói thuốc lá là mối lo từ ô nhiễm không khí. Xin hỏi BS, nguy cơ gây ung thư do ô nhiễm đang xếp thứ mấy so với thuốc lá? Chúng ta cần làm gì để giảm bớt nguy cơ này?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Theo số liệu đã đề cập ở trên, 85 - 90% bệnh nhân ung thư phổi đã từng hút thuốc lá. Nghĩa là vẫn có 10 - 15% bệnh nhân không hề hút thuốc lá nhưng vẫn mắc ung thư phổi.

Nguyên nhân đầu tiên phải kể đến là hút thuốc lá thụ động. Thứ hai là do khí Radon - một loại khí phóng xạ tồn tại trong các ngôi nhà, được tạo ra từ sự phân hủy tự nhiên của uranium trong đất, đá và nước, sau đó đi vào không khí mà chúng ta hít thở.

Radon là nguyên nhân chính gây ung thư ở những người không hút thuốc. Viện Ung thư Quốc gia định nghĩa radon là “một loại khí phóng xa được giải phóng từ sự phân rã thông thường của các nguyên tố uranium, thorium và radium trong đá và đất”. Thêm vào đó, “nó là một loại khí vô hình, không màu, không vị, thấm qua mặt đất và khuếch tán vào không khí”.

Nguyên nhân tiếp theo là ô nhiễm không khí, bụi mịn PM2.5 và các yếu tố độc chất liên quan đến phơi nhiễm nghề nghiệp (amiang, asen, xăng dầu, dẫn xuất của hợp chất hữu cơ vòng benzen, khí thải động cơ diesel...).

Đặc biệt, khí thải từ các hoạt động sinh hoạt thường ngày như nấu ăn, thắp nhang... trong không gian kín, không thông khí tốt cũng có thể ảnh hưởng đến phổi.

5. Thực phẩm thanh lọc phổi: Sự thật hay tin đồn?

Trên mạng có hướng dẫn: “Thanh lọc phổi bằng 10 thực phẩm”, “7 đồ uống giúp thanh lọc phổi”, “Thanh lọc phổi nhờ 9 thực phẩm dễ kiếm”… Theo BS, có loại thực phẩm nào thật sự giúp tăng cường sức khỏe của lá phổi? Và loại thực phẩm nào nên tránh sử dụng để bảo vệ phổi, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Cho đến hiện nay, theo quan điểm Tây y vẫn chưa có “thực phẩm thần kỳ” nào có công dụng làm sạch phổi. Tuy nhiên, thật sự có một số loại thực phẩm có thể hỗ trợ tăng sức đề kháng, tăng cường miễn dịch để giảm nguy cơ mắc các bệnh lý mạn tính toàn thân như tiểu đường, tăng huyết áp, béo phì,...

Một số nghiên cứu đã chứng minh mối liên hệ giữa béo phì với nguy cơ ung thư phổi và nhiều loại ung thư khác.

Nhìn chung, bác sĩ vẫn khuyên bệnh nhân nên có chế độ dinh dưỡng cân bằng. Cộng đồng có thể áp dụng “10 lời khuyên về dinh dưỡng hợp lý” của Bộ Y tế để giúp cơ thể khỏe mạnh hơn.

6. Tập thể thao đều đặn giúp giảm nguy cơ ung thư phổi

Thể chất tốt là nền tảng để phòng ngừa mọi bệnh tật. Xin hỏi BS, luyện tập thể dục thường xuyên có ý nghĩa như thế nào trong việc phòng ngừa ung thư phổi?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Luyện tập thể dục thường xuyên đóng vai trò quan trọng không chỉ trong tăng cường thể chất mà còn có tác dụng nhất định trong việc giảm nguy cơ mắc ung thư phổi, dù không mạnh mẽ bằng việc ngưng hút thuốc - yếu tố nguy cơ hàng đầu.

Khi ngừng hút thuốc lá, phổi bắt đầu được hồi phục, các tế bào và sự đứt gãy trong DNA dần được sửa chữa. Nhưng việc này cần phải có thời gian.

Người hoạt động thể chất mức độ trung bình đến cao có nguy cơ ung thư phổi thấp hơn khoảng 20 - 30% so với người ít vận động. Tập thể thao giúp cơ thể tăng trao đổi chất, tăng sức khỏe hô hấp, cải thiện chức năng phổi, đồng thời tiết ra các hormone kháng viêm, tăng cường sức đề kháng.

Không có bài tập cụ thể nào được chứng minh là tốt hơn hẳn cho phổi, nhưng hoạt động thể chất nói chung đều có lợi. Mọi người được khuyến khích tập mọi bộ môn, miễn là phù hợp với điều kiện sức khỏe, lối sống và có thể duy trì ít nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần.

Các bạn có thể tập phối hợp các môn tăng sức bền với các môn tăng sức mạnh cơ bắp, chẳng hạn xen kẽ các buổi tập tạ với bơi lội, đạp xe, chạy bộ...

>>> CT phổi liều thấp giúp phát hiện ung thư sớm: Ai nên thực hiện và khi nào?