I. Đột quỵ và cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) là gì? Nguyên nhân do đâu?

Đột quỵ xảy ra khi tế bào não bị thiếu oxy và dinh dưỡng dẫn đến hoạt động của não và mô não bị tổn thương hoặc phá hủy. Đột quỵ thường là do tắc nghẽn động mạch trong não bởi cục máu đông (nhồi máu não) hoặc rò rỉ máu (xuất huyết não), khiến cho dòng máu lưu thông lên não bị gián đoạn. Nếu mức độ tổn thương mô não lớn, người bệnh có thể tử vong. Do đó, đột quỵ là một cấp cứu y tế.

Khi cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) xảy ra, các tế bào não bị rối loạn chức năng trong một thời gian ngắn và gây ra các triệu chứng tương tự như đột quỵ. Nguyên nhân cũng do các động mạch liên quan đến não bị tắc nghẽn hoặc có thể rò rỉ máu vào não không liên tục. Tuy nhiên, các triệu chứng này thường tự khắc phục trong thời gian ngắn (vài phút đến dưới 1 giờ).

Nếu đã từng bị cơn thiếu máu não thoáng qua, người bệnh sẽ nguy cơ đột quỵ cao hơn trong tương lai, do đó, có bác sĩ đề nghị gọi đây là "tiền đột quỵ" hay "đột quỵ nhẹ".

Đột quỵ và TIA đều xảy ra do cục máu đông làm tắc nghẽn, gây cản trở lưu lượng máu lên não

II. Dấu hiệu cảnh báo đột quỵ và cơn thiếu máu não thoáng qua

1. Dấu hiệu cơn thiếu máu não thoáng qua

• Chóng mặt khi thay đổi tư thế (đặc biệt ở người trên 60 tuổi)
• Tê, yếu, hoặc mất cảm giác nửa người thoáng qua sau đó phục hồi lại
• Cơn choáng ngất xỉu thoáng qua kèm nói ngọng, nói khó, miệng méo một bên thoáng qua sau đó phục hồi.
• Cơn mờ mắt thoáng qua kèm yếu tay chân sau đó phục hồi lại
• Nếu các dấu hiệu trên lặp đi lặp lại thì khả năng là có thiếu máu não, cần khám và điều trị sớm.

2. Dấu hiệu đột quỵ

• Đột ngột đau đầu dữ dội, nhiều sau gáy
• Yếu, liệt nửa người (tay chân cùng 1 bên)
• Mặt méo 1 bên, nói khó, nói đớ
• Nôn ói lơ mơ, hoặc hôn mê

III. Các triệu chứng của đột quỵ và cơn thiếu máu não thoáng qua kéo dài bao lâu?

Các triệu chứng của TIA chỉ mang tính chất tạm thời, thường xuất hiện đột ngột và biến mất nhanh chóng sau khoảng 1 đến 5 phút. Tuy nhiên cũng có một số ít trường hợp triệu chứng có thể thoái lui sau khoảng 24 giờ.

Còn các triệu chứng của đột quỵ bao gồm những triệu chứng của một cơn thiếu máu não thoáng qua, nhưng chúng lại kéo dài hơn 24 giờ và có thể hoặc không thể hết ngay cả khi điều trị. Sau đó sẽ gây tàn tật vĩnh viễn, thậm chí tử vong cho bệnh nhân.

Triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) và đột quỵ tương tự nhau, nhưng TIA sẽ biến mất nhanh chóng còn đột quỵ thì không

IV. Làm sao nhận biết một người đang bị đột quỵ hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua?

Bạn có thể sử dụng thuật ngữ F.A.S.T như một cách để ghi nhớ những điều bạn cần phải làm nếu gặp một người có các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ hoặc TIA là:

• F là viết tắt của khuôn mặt: Yêu cầu người đó mỉm cười, nếu một bên mặt xệ xuống, đó là dấu hiệu cảnh báo.
• A là viết tắt của cánh tay. Yêu cầu người đó nâng cả hai cánh tay lên, nếu một cánh tay bị trôi xuống hoặc khó cử động, đó là dấu hiệu cảnh báo.
• S là viết tắt của lời nói: Yêu cầu người đó lặp lại một cụm từ đơn giản, nếu lời nói bị lắp bắp hoặc kỳ quặc, đó là dấu hiệu cảnh báo.
• T là viết tắt của thời gian: Nếu một người xuất hiện bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào trên, hãy gọi ngay cho cấp cứu 115 để được hỗ trợ.

V. Điều trị đột quỵ so với cơn thiếu máu não thoáng qua?

Đột quỵ là một trường hợp cấp cứu y tế. Điều trị đột quỵ bắt đầu bằng việc chụp CT, MRI não để giúp xác định nguyên nhân do nhồi máu não hay xuất huyết não. Sau đó, tùy vào từng loại mà có cách điều trị khác nhau.

Nếu một đột quỵ gây ra bởi một cục máu đông (thiếu máu cục bộ) được xử lý bằng thuốc làm tan huyết khối hoặc các phương pháp cơ học để loại bỏ các cục máu đông. Đột quỵ xuất huyết não (chảy máu vào mô não) cần điều trị trị nội khoa, nếu cần sẽ can thiệp, phẫu thuật.

Cơn thiếu máu não thoáng qua TIA cũng là một trường hợp khẩn cấp. Tuy nhiên, vào thời điểm người đó được chăm sóc y tế, các triệu chứng có thể hết hoặc đang khỏi. Vì vậy, điều trị TIA thường là dùng thuốc để giảm nguy cơ đông máu, giảm các yếu tố nguy cơ khác (ví dụ như hút thuốc lá) và theo dõi để xem xét can thiệp hay phẫu thuật nếu nguyên nhân là phình động mạch.

Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) có thể không cần điều trị nhưng cần phải kiểm tra để loại bỏ yếu tố nguy cơ, còn đột quỵ phải được cấp cứu khẩn cấp và phục hồi biến chứng lâu dài

VI. Phục hồi đột quỵ so với cơn thiếu máu não thoáng qua là bao nhiêu?

Đối với cơn đột quỵ nhẹ, chức năng bình thường sẽ trở lại nhanh chóng mà không cần điều trị y tế. Tiên lượng TIA là rất tốt, tuy nhiên các cơn đột quỵ nhỏ có thể dự đoán một người có khả năng (lên đến 40%) bị đột quỵ trong vòng một năm kể từ ngày xuất hiện TIA. Do đó, người bệnh cần đến cơ sở y tế kiểm tra để loại trừ yếu tố nguy cơ.

Riêng đột quỵ thì chức năng bình thường có thể không bao giờ trở lại hoặc chỉ được một phần. Sự phục hồi và tiên lượng cho một cơn đột quỵ là khác nhau trong từng trường hợp. Vì điều trị sớm có thể làm tăng khả năng hồi phục. Nhưng nếu tình trạng đột quỵ nghiêm trọng (một vùng lớn mô não bị tổn thương hoặc chết) mà không được cấp cứu nhanh trong “thời gian vàng” thì khả năng tai biến và tử vong rất cao.

VII. Biện pháp phòng tránh đột quỵ và cơn thiếu máu não thoáng qua

Muốn giảm nguy cơ mắc đột quỵ cũng như TIA, mỗi người cần phải có chiến lược phòng bệnh hơn chữa bệnh ngay từ sớm bằng các biện pháp sau:

• Thực hiện chế độ dinh dưỡng giàu vitamin, nhiều chất xơ (rau xanh, quả tươi), giảm muối.
• Hạn chế uống các chất kích thích như rượu, bia, cà phê
• Tuyệt đối không hút thuốc lá
• Làm việc và nghỉ ngơi hợp lý để tránh căng thẳng
• Kiểm soát các yếu tố nguy cơ như: tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, rối loạn nhịp tim…
• Tập luyện thể dục thể thao, tối thiểu 150 phút (2,5 giờ) mỗi tuần.
• Tầm soát đột quỵ.