Đột qụy não là gì?

Đột qụy não là sự mất đột ngột chức năng não bộ tồn tại quá 24h hoặc tử vong trước 24h mà không do nguyên nhân chấn thương.

Đây là bệnh cảnh của hệ thần kinh với đặc điểm là chức năng não bộ bị suy sụp hoàn toàn và không thể khỏi được trong vòng 1 ngày. Điều đó có nghĩa là bệnh sẽ kéo dài trên 1 ngày, mà thường là hàng tuần. Nhưng cũng có khi người bệnh bị tử vong trước 24h do bệnh nặng quá.

Đột qụy não do nắng nóng là thể bệnh nặng của say nắng say nóng. Say nắng say nóng là tình trạng rối loạn chức năng của não bộ nhưng không cần thiết kéo dài quá 24h. Chỉ cần xuất hiện dù chỉ một giờ cũng là say nắng say nóng. Nhưng khi người bệnh bị say nóng say nắng mức độ nặng, không hồi phục sau một ngày điều trị thì nó chính là đột qụy não.

Ở đây tên gọi "chức năng não bộ" ám chỉ các hoạt động của não bộ. Trong đột qụy não, các hoạt động này bị suy giảm, ngừng trệ hoặc mất hoàn toàn. Các hoạt động này bao gồm: thức tỉnh, nhận thức, vận động, nói, nghe, nhìn, hô hấp và tuần hoàn. Đây là những vận động mang tính chất quan trọng nhất để duy trì sự sống. Tùy thuộc vào hoạt động nào mất mà người bệnh có bệnh cảnh nặng nhẹ khác nhau. Ở một mức độ nào đó, đột qụy não do nắng nóng làm ảnh hưởng đến trung tâm hô hấp và tuần hoàn, vùng thần kinh nằm ở gáy, thì y học khó có thể can thiệp thành công. Và người bệnh sẽ tử vong.

Đột qụy não có nhiều nguyên nhân gây ra như tăng huyết áp, vữa xơ động mạch, đái tháo đường, béo phì, nghiện rượu… Nó có thể là căn bệnh của nhiều người nhưng thường gặp nhất là những người cao tuổi có độ tuổi từ 40 trở lên. Tuy nhiên những nguyên nhân trên không phải là nguyên nhân chủ đạo gây ra đột qụy não trong những ngày nắng nóng. Mà nguyên nhân chính gây ra bệnh trong mùa hè là do nắng nóng và nhiệt độ quá cao.

Ảnh minh họa

Tại sao nắng lại gây ra đột qụy?

Có vẻ như không có gì ăn khớp giữa một bên là nắng nóng với một bên là suy sụp thần kinh. Nhưng thực sự hai yếu tố này lại gặp nhau ở một điểm chung đó là đột qụy não.

Chúng ta cần biết là cơ thể chúng ta luôn có sự điều hoà nhiệt. Điều hoà nhiệt để nhiệt độ của cơ thể ổn định ở 370C. Dù nhiệt độ ngoài môi trường có giảm xuống cỡ nào hay có tăng lên cỡ nào thì nhiệt độ ấy cũng không thay đổi. Giả sử như nhiệt độ môi trường có tăng lên 400C hay trên nữa thì nhiệt độ cơ thể vẫn không tăng.

Để có được nhiệt độ lý tưởng ấy, cơ thể phải có biện pháp thải nhiệt thích đáng. Các biện pháp thải nhiệt "tự động" của cơ thể trong những ngày hè bao gồm ra mồ hôi, thở nhanh, tiểu tiện, giãn mạch ngoài da, tăng hoạt động của tim để đẩy máu ra bề mặt cơ thể... Nếu vì một lý do nào đó mà cơ thể không làm mát được thì nhiệt độ cơ thể tăng cao và sẽ dẫn đến đột qụy não mùa hè. Đây là một bệnh cảnh rất hay gặp ở người cao tuổi.

Sở dĩ nắng nóng và nhiệt độ cao có thể gây ra đột qụy não là bởi ba lý do:

- Thứ nhất, nắng nóng và nhiệt độ cao sẽ gây ra ra mồ hôi quá nhiều. Mồ hôi ra nhiều sẽ làm giảm khối lượng máu trong cơ thể. Suy giảm khối lượng máu, thiếu hụt gián tiếp lượng máu nuôi não là nguyên nhân dẫn đến đột qụy não.

- Thứ hai, nắng nóng và nhiệt độ cao làm rối loạn chức năng điều phối hoạt động sống của hệ thần kinh trung ương. Những trung tâm điều phồi này có tác dụng duy trì và ổn định hoạt động hô hấp và tuần hoàn. Khi các trung tâp điều phối sự sống này bị rối loạn thì gây ra suy giảm lượng máu nuôi não, cũng dẫn đến đột qụy não.

- Thứ ba, nắng nóng và nhiệt độ cao gây ra rối loạn hoạt động của bản thân hệ tim mạch. Nó sẽ làm suy giảm trương lực của hệ mạch, làm yếu đi hoạt động của tim, làm sa sút hiệu suất tống máu. Sự giãn ra quá mức của hệ mạch, sự co bóp yếu ớt của tim đã làm cho máu nuôi não và nhiều cơ quan không đủ dẫn đến đột qụy não.

Như thế là cơ chế gây ra đột qụy não do nắng nóng, tạm gọi là đột qụy não mùa hè là một cơ chế phối hợp. Tuổi càng cao, càng có nhiều bệnh lý tim mạch, càng bị đột qụy não nhiều lần, càng vận động đi lại vào những giờ nắng nóng thì càng dễ gây ra đột qụy não do nhiệt độ cao.

Nhiệt độ cao bao nhiêu thì nguy hiểm?

Có hai yếu tố dễ gây ra bệnh đột qụy não mùa hè đó là thể trạng của bản thân người bệnh và nhiệt độ môi trường. Ở đây có một mối quan hệ tỷ lệ thuận, nhiệt độ càng cao thì càng dễ gây ra đột qụy, nhiệt độ càng cao thì mức độ đột qụy càng nặng. Thông thường nhiệt độ từ 35-360C trở xuống ít khi gây ra đột qụy não mà chỉ gây ra say nóng say nắng mà thôi. Nhưng khi nhiệt độ tăng từ ngưỡng 400C trở lên thì bắt đầu là mốc của biến cố đột qụy não xảy ra. Vì thế, người ta coi 400C là ngưỡng nhiệt độ nguy hiểm.

Dấu hiệu nhận ra thế nào?

Cũng giống như dấu hiệu chung của đột qụy não, đột qụy não do nắng nóng bao gồm những biểu hiện dễ nhận thấy sau đây: làm việc hoạt lao động trong những giờ nhiệt độ ngoài trời quá cao, người bệnh đột ngột mất ý thức, ngất, bất tỉnh. Cơ thể người bệnh nóng ran, đo nhiệt độ cơ thể có thể đạt 40 - 410C hoặc hơn, người ra nhiều mồ hôi, nhớp nháp, bại yếu nửa người, không vận động được, không đi lại được, phải dìu hoặc bế, không hoặc khó nói, nói ngọng, không định hướng được không gian và thời gian.

Khi có đủ bốn dấu hiệu sau đây thì phần nhiều là đột qụy não do nắng nóng và cần cấp cứu khẩn trương: nhiệt độ ngoài trời cao, cơ thể nóng như sốt, bại yếu nửa người và mất ý thức. Biện pháp cấp cứu khẩn trương là đưa vào trong mát, cởi rộng quần áo, lau mát và quạt thông hơi. Đồng thời đưa ngay nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu chuyên khoa.

Làm gì để phòng bệnh?

Để phòng bệnh đột qụy não do nắng nóng chúng ta cần làm tốt những việc sau:

- Không đi lại, lao động, làm việc vào những ngày nắng nóng và những giờ nắng nóng, nhất là những thời điểm nhiệt độ ngoài trời trên 400C.

- Nếu có điều hoà nhiệt độ thì để nhiệt độ duy trì ở khoảng 27 - 290C, hoặc ở mức mát trung bình. Nếu không có điều hoà nhiệt độ thì cần giữ nhiệt độ phòng luôn mát bằng cách che chắn nắng, đóng kín cửa, buông rèm, thả mành để nhiệt độ trong phòng thấp hơn so với nhiệt độ ngoài trời.

- Uống đủ nước phòng tránh mất nước. Loại nước nên uống là nước có pha muối cộng thêm chút đường với tỷ lệ 1 muối 9 đường để dễ uống. Tổng lượng muối và đường chỉ nên là 5g trong 1 lít nước.

- Những đối tượng tuổi cao, sức yếu, thành mạch trương lực yếu, bệnh lý tim mạch mạn, suy tim, tiền sử đã từng bị đột qụy não nhiều lần, huyết áp thường xuyên thấp cần nghiêm ngặt tuân thủ hướng dẫn và không ra ngoài trời sau 10h sáng.

- Bất cứ khi nào thấy chóng mặt, hoa mắt do nắng nóng thì cần ngồi ngay xuống, vào trong mát nghỉ để ngăn không cho đột qụy não xảy ra.