Trẻ bị dị ứng da: Kiêng sao cho đúng để không thiếu chất?

1. Khi nào cần xét nghiệm tìm dị nguyên?

Thưa BS, những nguyên nhân nào thường gây dị ứng, nổi mẩn ngứa ở trẻ nhỏ và có cần xét nghiệm tìm dị nguyên cho tất cả trường hợp không? 

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM trả lời:

Dị ứng da rất thường gặp ở trẻ nhỏ, hầu như đứa trẻ nào cũng trải qua ít nhất một lần trong đời. Vấn đề là mức độ nặng nhẹ ra sao và có cần can thiệp hay không.

Không phải tất cả trẻ đều cần làm xét nghiệm tìm dị nguyên. Việc này chỉ cần thiết khi trẻ bị tái phát nhiều lần hoặc nghi ngờ nguyên nhân khó xác định.

Trước đó, cha mẹ nên quan sát tổn thương xem nổi mẩn nhiều hay ít, có ngứa nhiều không; theo dõi tiến triển vì nhiều trường hợp dị ứng nhẹ có thể tự hết sau vài ngày. Cần đưa trẻ đi khám nếu tình trạng tái phát nhiều, lan rộng, ngứa dữ dội, hoặc không rõ nguyên nhân.

Không cần xét nghiệm dị nguyên cho tất cả trường hợp dị ứng da ở trẻ. Điều quan trọng là đánh giá đúng mức độ, theo dõi kỹ và khám bác sĩ khi cần để xác định nguyên nhân và hướng xử trí phù hợp.

2. Dị ứng thực phẩm ở trẻ: Kiêng cữ thế nào để vẫn đủ dinh dưỡng?

Khi đã xác định được tác nhân dị ứng, cha mẹ nên kiêng cữ như thế nào để vừa kiểm soát bệnh vừa bảo đảm dinh dưỡng? 

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Chỉ khi trẻ dị ứng với nhiều loại thực phẩm thì mới thực sự ảnh hưởng đến dinh dưỡng.

Trường hợp đặc biệt là trẻ còn nhỏ chỉ bú sữa mà bị dị ứng với đạm sữa, khi đó cha mẹ phải hết sức lưu ý để vừa tránh dị ứng, vừa đảm bảo đủ năng lượng cho trẻ.

Ví dụ, nếu bé dị ứng đạm sữa bò mà vẫn tiếp tục uống sữa bò, hoặc dị ứng đạm sữa mẹ mà vẫn bú sữa mẹ, thì chắc chắn không hấp thu đủ năng lượng, dẫn đến suy dinh dưỡng. Khi trẻ dị ứng với một loại thức ăn cung cấp năng lượng chính, cha mẹ cần thay thế bằng thực phẩm khác có giá trị dinh dưỡng tương đương.

Cha mẹ cần xác định rõ nguyên nhân dị ứng, tránh tự loại bỏ quá nhiều thực phẩm. Việc kiêng khem quá mức có thể khiến trẻ thiếu chất. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ dinh dưỡng hoặc bác sĩ nhi khoa để được hướng dẫn phác đồ ăn thay thế phù hợp, giúp trẻ phát triển khỏe mạnh.

3. Dị ứng không có nghĩa là phải kiêng tất cả

Nhiều phụ huynh lo ngại phải kiêng sữa, trứng, hải sản… quá nhiều, trẻ sẽ thiếu chất. BS có lời khuyên gì để tránh nguy cơ suy dinh dưỡng? 

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Trước hết, rất hiếm có đứa trẻ nào dị ứng với tất cả mọi thứ. Vì vậy, nếu con bị dị ứng quá nhiều loại thực phẩm, cha mẹ nên xem xét lại, kiểm tra kỹ chứ không nên tự kiêng quá mức.

Dinh dưỡng cho trẻ vốn rất đa dạng, nên hoàn toàn có thể thay thế nhóm thực phẩm này bằng nhóm khác: Nếu dị ứng hải sản, có thể dùng thịt đồng, thịt sông; dị ứng thịt bò, thay bằng thịt heo hoặc thịt gà; dị ứng đạm sữa, có thể chọn sữa thủy phân; dị ứng do sữa mẹ, thì mẹ cần kiêng đúng loại thực phẩm gây dị ứng chứ không phải kiêng toàn bộ.

Thực tế, rất ít trẻ cần phải thay đổi hoàn toàn chế độ ăn hay phải khám chuyên khoa dinh dưỡng - dị ứng. Cha mẹ nên bình tĩnh, tìm hiểu kỹ nguyên nhân, và điều chỉnh chế độ ăn hợp lý thay vì kiêng khem cực đoan.

4. Có nên tự ý cắt bỏ thực phẩm nghi ngờ dị ứng?

Có nên tự ý cắt bỏ nhóm thực phẩm nghi ngờ dị ứng khi chưa có kết quả xét nghiệm hay chỉ định của bác sĩ? 

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Khi nghi ngờ trẻ bị dị ứng, không nên vội vàng cắt bỏ toàn bộ nhóm thực phẩm đó, mà nên xác định đúng nguyên nhân.

Trước hết, hãy cho trẻ ăn thử đồ tươi. Ví dụ, nghi dị ứng thịt bò - cho ăn thịt bò tươi, dị ứng hải sản - cho ăn hải sản tươi. Thực phẩm không tươi dễ sinh ra nhiều histamine, mà histamine mới là chất gây phản ứng dị ứng.

Không có cách nào khác ngoài việc thăm dò. Nếu trẻ chỉ dị ứng mức độ nhẹ, nổi mẩn nhẹ rồi hết thì chỉ cần tránh tạm thời. Đặc biệt, nhiều trường hợp dị ứng không phải do bản thân thực phẩm, mà là do phẩm màu, chất bảo quản hoặc thức ăn kém tươi.

Không nên tự ý cắt bỏ quá nhiều thực phẩm khi chưa có kết luận của bác sĩ. Kiêng khem cực đoan sẽ khiến trẻ dễ thiếu chất và chậm phát triển.

5. Bổ sung dưỡng chất thế nào để trẻ vẫn tăng trưởng tốt?

Trong giai đoạn điều trị dị ứng, cha mẹ nên bổ sung dưỡng chất gì để trẻ vẫn tăng trưởng tốt? 

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Cần thay đổi chế độ ăn hợp lý, bởi thực phẩm rất đa dạng và có thể thay thế lẫn nhau.

- Với trẻ nhỏ chỉ bú sữa: nếu bị dị ứng đạm sữa, cần được chẩn đoán chính xác và chuyển sang dùng sữa thủy phân theo hướng dẫn của bác sĩ.

- Với trẻ ăn dặm hoặc lớn hơn: nên đa dạng hóa thực phẩm thay thế, chọn các nhóm thực phẩm có giá trị dinh dưỡng tương đương nhưng không gây dị ứng.

Dị ứng thức ăn hiếm khi nghiêm trọng đến mức không thể ăn được gì cả. Do đó, cha mẹ không nên quá lo lắng hoặc kiêng khem cực đoan, vì điều này dễ khiến trẻ bị thiếu chất và chậm phát triển.

6. Dị ứng da ở trẻ có tự hết khi lớn không?

Dị ứng da ở trẻ có thể tự hết khi lớn lên không, hay cần điều trị suốt đời? 

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Tỷ lệ trẻ phải uống thuốc suốt đời vì dị ứng da là rất hiếm. Phần lớn sẽ tự ổn định khi trẻ lớn, chỉ những trường hợp cơ địa dị ứng nặng mới cần theo dõi lâu dài.

Quan trọng là phải tìm được nguyên nhân thật sự. Nhiều phụ huynh thường nghĩ do thức ăn, nhưng thực tế có thể do môi trường: khói thuốc, bụi sơn, bụi xi măng, nấm mốc…

Không nên quy hết cho thức ăn mà kiêng toàn bộ. Xác định đúng nguyên nhân và chăm sóc hợp lý sẽ giúp trẻ ổn định sớm, không cần điều trị kéo dài.

7. Khi dùng thuốc chống dị ứng, có cần kiêng cữ nghiêm ngặt?

Theo BS, khi trẻ đang dùng thuốc chống dị ứng, có nên duy trì chế độ kiêng cữ nghiêm ngặt hay có thể nới lỏng dần theo cơ chế giảm mẫn cảm? Và có biện pháp nào giúp phòng ngừa dị ứng tái phát ngoài việc kiêng thực phẩm, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Dị ứng chỉ tái phát khi trẻ tiếp xúc lại với chính tác nhân gây dị ứng, ví dụ: nếu nguyên nhân là thực phẩm, thì khi ăn lại thực phẩm đó sẽ tái phát; nếu là môi trường, khi quay lại môi trường đó thì triệu chứng có thể xuất hiện trở lại.

Vì vậy, khi đã xác định được dị nguyên, chỉ cần tránh đúng tác nhân đó, không cần kiêng cữ hoàn toàn.

Với các yếu tố không thể tránh như môi trường, cha mẹ nên hạn chế tiếp xúc tối đa, giữ không gian sống sạch, thoáng, tránh khói thuốc, nấm mốc, thú cưng…

Trong một số trường hợp, trẻ cần dùng thuốc chống dị ứng trong thời gian nhất định để ổn định. Hiện nay, các loại thuốc thế hệ mới, ví dụ như chlorpheniramine được sử dụng an toàn cho cả trẻ nhỏ, không ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.

8. Khi nào cần tái khám hoặc xét nghiệm lại?

Khi nào cha mẹ cần đưa trẻ tái khám hoặc làm xét nghiệm lại để điều chỉnh chế độ ăn kiêng?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Nếu trẻ bị dị ứng nhẹ và đã khỏi, thường không cần tái khám.

Tuy nhiên, với trẻ bị viêm da cơ địa tái đi tái lại nhiều lần, cha mẹ nên đưa trẻ tái khám đúng lịch hẹn sau khi kết thúc đợt thuốc.

Nếu cha mẹ tự ngưng thuốc mà trẻ tái phát, hãy đưa trẻ đi khám lại để bác sĩ đánh giá có cần kéo dài thời gian điều trị và điều chỉnh thuốc hay không.

Việc tái khám cũng giúp xác định lại các yếu tố nguy cơ từ môi trường hoặc thức ăn để phòng ngừa hiệu quả hơn.