1. Tình hình bệnh gan mật hiện nay thế nào?

PGS có thể đưa ra đôi nét khái quát về tình hình bệnh gan mật hiện nay, đặc biệt là sau khi giai đoạn căng thẳng vì COVID-19 đi qua?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Hiện nay, có 4 bệnh gan mãn thường gặp nhất trên thế giới là: viêm gan virus B, C mãn; bệnh gan rượu và bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (bệnh gan nhiễm mỡ liên quan đến chuyển hoá).

Theo thống kê, Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ người nhiễm virus viêm gan B và C cao nhất khu vực với khoảng 10-15% dân số.

Theo số liệu của Bộ Y tế, cả nước đang có khoảng 10 triệu trường hợp nhiễm virus viêm gan B và khoảng 1-5 triệu người nhiễm virus viêm gan C. Đáng chú ý, hậu quả của viêm gan do bất cứ nguyên nhân gì đều diễn tiến đến xơ gan và ung thư gan.

Bệnh gan rượu cũng là bệnh lý khá thường gặp trên thế giới. Như đã chia sẻ, khả năng tiêu thụ rượu bia của nước ta luôn tăng hằng năm. Hiện vẫn có tới 90% đàn ông Việt Nam sử dụng bia. Tỷ lệ lạm dụng và nghiện rượu ở Việt Nam cao nhất trong khu vực.

Một nhóm bệnh gan ngày càng phát triển là bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Đây là nhóm bệnh nhân không nghiện rượu nhưng vẫn bị gan nhiễm mỡ giống như viêm gan do rượu. Những người thừa cân, béo phì, bị đái tháo đường type 2 hoặc có hội chứng chuyển hoá như tăng huyết áp, béo bụng, rối loạn lipid máu… sẽ có nguy cơ cao bị gan nhiễm mỡ không do rượu. Nhóm bệnh gan nhiễm mỡ này cũng tiến triển tương tự như bệnh gan nhiễm mỡ do rượu, tức từ viêm gan đến xơ gan rồi ung thư gan.

Trên thế giới, nghiên cứu cho thấy COVID-19 làm tăng căng thẳng và lo lắng nên tỷ lệ sử dụng và lạm dụng rượu bia có thể tăng. Tuy nhiên, do nước ta thực hiện giãn cách cách xã hội nên nhiều người không được tụ tập trong giai đoạn này, tỷ lệ tiêu thụ rượu bia từ đó cũng giảm đáng kể.

Song, sau giai đoạn căng thẳng, tình trạng lạm dụng rượu bia trở lại như cũ, thậm chí cao hơn. Đặc biệt, nghiên cứu cho thấy tỷ lệ người bị hậu COVID-19 bị gan nhiễm mỡ không do rượu tăng lên rất nhiều, có thể lên đến 50% bệnh nhân hậu COVID-19.

2. Thực hư gan có thể “cân” đến 500 chức năng trong cơ thể?

Xưa nay, nhắc đến gan, chúng ta thường nghĩ ngay đến chức năng giải độc. Nhân chương trình này, nhờ PGS chia sẻ cụ thể hơn, gan thực hiện những chức năng, nhiệm vụ gì trong cơ thể? Trong đó, đâu là chức năng lớn nhất và quan trọng nhất? Diễm Loan đọc một bài viết cho thấy, gan phải đảm nhiệm đến 500 chức năng trong cơ thể, liệu một mình gan có thể thực hiện được số lượng lớn công việc như vậy không, thưa PGS?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Nhìn chung, gan có 5 chức năng chính quan trọng nhất.

Chức năng đầu tiên có thể kể đến đó là chức năng tổng hợp. Gan là cơ quan có khả năng tổng hợp các chất như: albumin (một loại đạm rất quan trọng trong cơ thể); các yếu tố đông máu; bilirubin (một loại mật tiết xuống ruột giúp chuyển hoá).

Chức năng quan trọng thứ hai của gan đó là khả năng lọc máu. Cụ thể, gan tiếp nhận dòng máu từ 2 nguồn đến khác nhau (30% máu từ tim và 70% từ máu từ tĩnh mạch cửa), từ đó giúp thải trừ thuốc hay các chất chuyển hoá; các chất độc, có hại…

Một chức năng quan trọng khác của gan đó là chức năng chuyển hoá. Theo đó, gan có khả năng chuyển hoá các thành phần như glucid, lipid, protein.

Gan còn đảm nhiệm chức năng dự trữ những vitamin tan trong dầu, sắt, vitamin B12 và máu.

Chức năng thải độc - một chức năng cực kỳ quan trọng của gan - cũng là chức năng được nhiều người quan tâm nhất. Hầu hết những thuốc chúng ta uống vào hoặc những chất độc trong cơ thể khi đến gan sẽ được chuyển hoá thành dạng không độc để tiết ra đường mật hoặc thải ra qua đường nước tiểu. Hoặc các chất độc khi vào gan sẽ không được chuyển hoá mà sẽ thải ra qua đường mật.

Tất cả các chức năng của gan đều rất quan trọng và chúng ta không sống thiếu bất kỳ chức năng gan nào. Mỗi chức năng có nhiều công việc khác nhau phải làm, do vậy mà có bài viết nói gan đảm nhiệm 500 chức năng.

3. Khả năng tự bảo vệ của gan thay đổi thế nào qua thời gian?

Nhờ PGS cho biết thêm: khả năng tự bảo vệ của gan thay đổi thế nào qua thời gian?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Gan là tạng đặc lớn nhất trong cơ thể và đảm nhận nhiều chức năng khác nhau. Có rất nhiều yếu tố có thể gây tổn thương gan, song gan lại có khả năng bù trừ về chức năng khá tốt.

Gan là cơ quan nội tạng duy nhất có khả năng tái tạo, tự làm lành. Đó cũng chính là lý do vì sao chúng ta có thể hiến gan. Trên thực tế, gan chỉ cần 30% thể tích hiện tại thì đã có khả năng hoàn thành tất cả nhiệm vụ.

Ở người, quá trình tái tạo gan có thể diễn ra trong 8–15 ngày. Sau đó vài tuần, những mô gan mới được tái tạo hoàn toàn giống các mô ban đầu.

Hầu hết các bệnh gan cấp tự hồi phục hoàn toàn trong vòng 6 tháng. Ví dụ, có đến 90% trường hợp viêm gan B cấp ở người lớn phục hồi hoàn toàn, chỉ 10% chuyển sang mãn tính. Ngay cả ở giai đoạn mãn tính cũng phải mất 20-30 năm mới dẫn đến suy gan mất bù, tức là gan không còn đảm nhiệm các chức năng của mình, cần được thay thế là gan mới.

4. Rượu bia hủy hoại gan như thế nào?

Rượu bia hủy hoại gan như thế nào thưa PGS? Đâu là những bệnh lý gan do rượu bia gây ra? Nếu uống liên tục thì sau bao lâu gan sẽ xuất hiện các triệu chứng cho thấy bị quá tải hoặc thậm chí là đã mắc bệnh?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Rượu, hay chất cồn gây tổn thương gan theo 3 cơ chế chính, gồm:

• Tổn thương gan qua trung gian ethanol: Rượu được chuyển hóa thành acetaldehyde; cả rượu và acetaldehyde đều có tác dụng gây độc cho tế bào gan.
• Thông qua hệ đáp ứng miễn dịch viêm gây ra tổn thương ở gan.
• Thay đổi tính thấm của niêm mạc ruột gây tính thấm của ruột, tức là ruột bị rò rỉ. Theo đó, những nội độc tố do vi khuẩn ruột sẽ đi theo chỗ rò rỉ trong ruột rồi đi vào máu đến tĩnh mạch cửa vào gan. Khi đó, gan sẽ nhận diện đây là những chất bất thường và phản ứng bằng cách tiết ra chất tiền viêm hoặc những yếu tố hoại tử gây tổn thương gan.

Việc uống rượu bia có thể gây ra những bệnh cảnh như:

• Nếu uống một lượng quá lớn trong thời gian quá ngắn (ví dụ như 100g cồn trong 2-3 tuần hoặc vài tháng liên tục) có thể gây ra bệnh cảnh viêm gan cấp.
• Nếu uống với lượng nhiều trong thời gian kéo dài nhưng chưa đến mức gây tổn thương gan cấp thì có thể gây ra tình trạng mãn tính, thường gặp nhất là bệnh gan nhiễm mỡ. Trường hợp bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ có kèm theo tình trạng viêm gan, tức bệnh nhân có tổn thương tế bào gan thì được gọi là viêm gan do rượu.
• Khi bệnh nhân đã có tình trạng viêm mãn tính thì bệnh sẽ diễn tiến thành xơ hoá, tạo những sẹo xơ do tổn thương. Nếu các sẹo xơ được tích tụ dày đặc sẽ gây ra tình trạng xơ gan.
• Bệnh nhân đã bị xơ gan có nguy cơ cao bị ung thư biểu mô tế bào gan cao.

Như vậy, rượu có thể gây bệnh cảnh viêm gan cấp, gan nhiễm mỡ, viêm gan do rượu, xơ gan do rượu và thậm chí gây ung thư gan.

Theo hướng dẫn trên thế giới, để tránh được những tổn thương gan do rượu, nữ chỉ nên uống < 20g cồn/ngày hay < 140g/tuần; nam nên uống < 30g/ngày hay < 210g/tuần. Nếu uống như vậy liên tục trên 2 năm thì gan có thể ít bị ảnh hưởng.

Tuy nhiên, những tổn thương gan còn tuỳ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau như loại rượu bia tiêu thụ, chất lượng, cơ địa… Do đó, chúng ta vẫn có thể tổn thương gan sớm, dao động khoảng 3 - 36 tháng.

Thông thường, nếu bạn uống rượu bia vượt ngưỡng cho phép thì trong vòng 2 năm sẽ bắt đầu xảy ra triệu chứng.

Bệnh nhân bị tổn thương gan cấp thường có triệu chứng là mệt, buồn nôn, sốt nhẹ, men gan tăng, trong đó triệu chứng điển hình là vàng da.

Bệnh gan mãn do rượu thường diễn tiến âm thầm, đa số không có triệu chứng. Hoặc đôi khi bệnh nhân có thể đau âm ỉ ở hạ sườn phải do gan to ra vì tổn thương. Tuy nhiên, biểu hiện này lại khiến nhiều người nhầm lẫn với đau dạ dày vì vị trí của gan cũng rất gần với vùng thượng vị của dạ dày. Theo đó, những trường hợp chỉ được phát hiện khi bệnh nhân xét nghiệm hoặc siêu âm.

Các triệu chứng của bệnh gan mạn tính chỉ xuất hiện khi bệnh nhân đã chuyển sang giai đoạn suy gan mất bù. Cụ thể, người bệnh có thể bị vàng da, phù chân, bụng to, xuất hiện vết bầm máu ngoài da…

Do đó, nếu chỉ dựa vào triệu chứng để đi khám thì đã quá chậm trễ. Đó là lý do vì sao các bác sĩ thường khuyên tất cả chúng ta nên khám định kỳ mỗi năm.

5. Uống bao nhiêu rượu bia thì không bị xem là quá chén?

Như vậy, trong những dịp gặp gỡ tiệc tùng, chúng ta có thể uống bao nhiêu rượu bia thì không bị xem là quá chén?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Như đã trình bày, chúng ta không nên uống rượu bia vượt ngưỡng cho phép, tức uống < 30g/ngày hay < 210g/ tuần đối với nam; < 20g cồn/ngày hay < 140g/tuần đối với nữ.

Một lon bia có khoảng 330ml với nồng độ cồn khoảng 5%. Như vậy, số gam cồn trong 1 lon bia là khoảng 15 gam cồn. Với những loại rượu mạnh, nồng độ cồn khoảng 30-40 độ, tức cứ uống 100ml thì chúng ta tiêu thụ gần 40g cồn.

Đa số người dân miền Nam thường có thói quen uống rượu đế (trong đó có khoảng 40-50 độ cồn). Như vậy, cứ uống 100ml thì chúng ta đã nạp vào trong cơ thể 40gam cồn.

6. Sau cơn say bí tỉ, cần bao lâu để gan hoàn thành nhiệm vụ xử lý, đào thải rượu?

Trường hợp lỡ nhậu say bí tỉ, cơ thể cần nghỉ ngơi bao lâu để gan hoàn thành nhiệm vụ xử lý, đào thải rượu?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Một số người uống chỉ 1 lon bia đã say, số khác đôi khi uống cả thùng bia mới say.

Vài người dù say bí tỉ mà gan chẳng bị làm sao, cũng có người không say nhưng gan lại có vấn đề.

Trên thực tế, triệu chứng say không liên quan đến bệnh lý về gan. Bởi sau khi uống rượu bia, chỉ khoảng 5 - 10% lượng rượu bia được bài tiết qua hơi thở, nước tiểu và mồ hôi. Phần còn lại được chuyển đến gan để “xử lý”, nên thời gian đào thải cồn (ethanol) tùy thuộc vào lượng uống vào.

Khoảng 5% lượng rượu được thải trừ nguyên vẹn qua nước tiểu, mồ hôi và khí thở ra. 95% lượng rượu còn lại được chuyển hóa ở gan. Thời gian bán hủy của nồng độ rượu trong máu là khoảng 2 giờ, nghĩa là cứ sau 2 giờ thì nồng độ rượu trong máu giảm đi một nửa.

Tốc độ chuyển hoá của gan khoảng 1g ethanol/10kg cân nặng/1 ngày hoặc 20-30g/ dl máu/ 1 giờ. Như vậy, thời gian đào thải của rượu bia còn phụ thuộc vào thể trạng, sức khỏe từng người và tùy thời điểm, uống vào lúc đói hay no.

Do đó, nếu lỡ quá chén thì nên nghỉ ngơi không uống rượu ít nhất 2 ngày để gan có thời gian làm việc. Tuy nhiên, với những bệnh nhân đã có bệnh gan thì tốt nhất không nên uống và từ chối ngay từ đầu.

8. Liệu có sản phẩm nào thật sự có công dụng giải rượu, không hại gan?

Nhiều người mách nhau các sản phẩm uống trước hay trong bữa nhậu để không say, không hại gan, theo PGS liệu có sản phẩm nào thật sự có công dụng như vậy không?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Tất cả các Thuốc giải rượu hay Cây Giải rượu chủ yếu làm giảm nồng độ cồn trong máu bằng cách ngăn cản hấp thu cồn qua đường tiêu hóa và tăng chuyển hóa rượu ở gan.

Nhiều “thuốc giải rượu” có nguồn gốc, xuất xứ không rõ ràng, thành phần thuốc không rõ ràng, nên có thể thay vì bảo vệ gan thì có thể gây hại cho gan, gây viêm gan cấp và suy gan.

Cần lưu ý tổn thương gan do thuốc không phải chỉ gây ra bởi thuốc tây mà còn do thảo dược, thuốc bắc, nam, sản phẩm thay thế.

Thuốc có thể không gây tổn thương gan ở người này nhưng có thể gây tổn thương gan ở người khác (tổn thương gan do phản ứng đặc dị).

Ngoài ra, vì lầm tưởng vào “công dụng” của "thuốc giải rượu" mà người ta cứ vô tư uống rượu mà không hề biết rằng thực sự chúng không hề bảo vệ gan khỏi tác hại của rượu bia, cuối cùng hậu quả vẫn xảy ra.

Vì vậy, để bảo vệ sức khoẻ, tốt nhất chúng ta không dùng rượu bia, còn nếu dùng thì phải có kiểm soát và uống trong giới hạn cho phép.

9. Khó lòng “nói không với rượu bia”, liệu có cách nào giúp bảo vệ gan?

Vậy những người chưa thể nói không với đồ uống có cồn thì họ có cách nào để bảo vệ lá gan của mình, nhờ PGS chỉ dẫn?

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Nếu vì tính chất công việc buộc phải uống rượu bia nhiều, bạn nên lưu ý uống rượu bia trong giới hạn an toàn (nam < 210g/ tuần, nữ < 140g/tuần); uống kèm ăn; uống liên tục 5 ngày thì nên nghỉ 2 ngày.

Bên cạnh đó, nên khám sức khoẻ định kỳ bởi bệnh gan do nhiều yếu tố gây ra ngoài rượu bia. Do đó, để biết được bản thân có bệnh gan hay không thì bạn nên khám sức khoẻ mỗi năm một lần.

Nếu bạn đã phát hiện mình có bệnh lý viêm gan do rượu thì cần tuân thủ những hướng dẫn của bác sĩ về thuốc, sinh hoạt, chế độ ăn uống để bệnh gan không tiến triển nặng.

Đặc biệt, đối với người có bệnh gan như viêm gan B, C mãn, gan nhiễm mỡ đặc biệt là xơ gan nên ngưng rượu hoàn toàn.

10. Lựa chọn sản phẩm hỗ trợ, bảo vệ gan dựa theo tiêu chí nào?

Trên thị trường cũng có rất nhiều sản phẩm hỗ trợ, bảo vệ gan. PGS có thể hướng dẫn mọi người cách lựa chọn được sản phẩm phù hợp

PGS.TS.BS.CK2 Trần Thị Khánh Tường trả lời: Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều sản phẩm với công dụng bảo vệ gan hay giải độc gan. Chúng ta nên lưu ý chọn những sản phẩm từ những dược liệu đã được chứng minh công dụng tốt cho gan. Đồng thời, nên chọn sản phẩm của những công ty uy tín.

Trong đó, có thể kể đến silymarin - loại dược liệu đã được sử dụng từ hàng ngàn năm trước cho các vua chúa để sử dụng chống độc gan vẫn được sản xuất phổ biến hiện nay.

Bên cạnh đó, một loại sản phẩm nổi tiếng khác cũng có công dụng giải độc gan hiệu quả là Naturenz Gold với 5 loại dược liệu quý gồm: nấm linh chi, hà thủ ô đỏ, hoa Marigold, hoa Đan sâm và hoa Núc nác.

Trong đó, hoa marigold, hoa Đan sâm và hoa Núc nác là những dược liệu có hợp chất Bioflavonoid và có những cấu trúc phân tử rất đa dạng, đặc biệt hữu ích cho gan. Sản phẩm này được sản xuất bởi công ty Dược Hậu Giang – một trong những công ty có uy tín mà quý bạn đọc có thể tin dùng.

Cần lưu ý rằng, nếu bạn đã có bệnh lý nào đó và muốn sử dụng thêm sản phẩm khác để hỗ trợ sức khoẻ thì nên tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng nhằm tránh trường hợp tương tác thuốc có thể xảy ra.

Trân trọng cảm ơn Naturenz - một sản phẩm thuộc CTCP Dược Hậu Giang là đơn vị dược phẩm uy tín, nhiều năm liền được Forbes bình chọn Top 50 thương hiệu dẫn đầu Việt Nam đã đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này!