Nghiện game và cờ bạc: Khi thú vui giải trí biến thành rối loạn hành vi

1. Làm sao phân biệt chơi game để giải trí và chơi game dẫn đến nghiện?

Nhiều người chơi game để giải trí hoặc giảm stress sau giờ học tập, làm việc căng thẳng. Vậy làm thế nào để phân biệt giữa chơi game để giải trí và nghiện game, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên - Chuyên gia Tâm lý thần kinh trả lời:

Trò chơi điện tử đôi khi là cách giúp chúng ta giải tỏa căng thẳng sau những giờ học tập, làm việc mệt mỏi. Khi chơi ở mức độ vừa phải, khoảng 30 phút đến 1 giờ mỗi ngày, sau đó nghỉ ngơi, tiếp tục học tập, làm việc thì game có tác dụng thư giãn, tái tạo năng lượng.

Khi đó, não bộ tiết ra dopamine - “hormone hạnh phúc” sẽ giúp cân bằng cảm xúc. 

Tuy nhiên, nếu người chơi chìm đắm quá mức, dành nhiều giờ liền (thậm chí cả ngày) trong thế giới ảo, tâm trí lúc nào cũng chỉ nghĩ đến game, thì game không còn là công cụ giải trí mà trở thành một “thế giới ảo”. 

Lúc đó, chúng ta có thể xem đây là rối loạn hành vi thường gọi là “nghiện game”. Về chuyên môn, chúng tôi không dùng từ “nghiện” mà thường gọi là tình trạng “xa rời thực tế”, khi người chơi dần tách mình khỏi đời sống thật và đắm chìm trong ảo giác về sức mạnh, thành công hay hạnh phúc trên game.

2. Vì sao tình trạng nghiện game thường gặp ở giới trẻ?

Nguyên nhân nào khiến tình trạng nghiện game thường gặp ở giới trẻ? Có phải do sự thiếu quan tâm từ gia đình khiến các bạn tìm đến thế giới ảo trong game, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Qua kinh nghiệm điều trị, tôi nhận thấy nhiều học sinh, sinh viên và cả người đi làm rơi vào tình trạng nghiện game có một điểm chung là họ khó đối diện với áp lực cuộc sống thực tế. 

Trong game, thành công đến nhanh và dễ dàng hơn ngoài đời. Người chơi có thể trở thành anh hùng, kiếm tiền ảo, xây dựng thành phố… cảm giác này kích hoạt dopamine, mang lại sự hưng phấn.

Ban đầu, việc chơi game chỉ mang tính giải trí. Nhưng dần dần, khi người chơi tìm thấy trong game những điều mình không có ngoài đời như tiền bạc, sự thăng tiến thì thời lượng chơi sẽ tăng dần. 

3. Người chìm trong “thế giới ảo” sẽ thay đổi ra sao?

Khi một người sống ở thực tại nhưng tâm trí luôn chìm trong thế giới ảo, nơi họ cảm thấy có sức mạnh, quyền lực hay tiền bạc, thì về lâu dài nhận thức, cảm xúc và hành vi của họ sẽ thay đổi ra sao, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Điều đáng lo ngại nhất là sự thay đổi về nhận thức, cảm xúc và hành vi. Trong xã hội thực, giao tiếp trực tiếp là kỹ năng quan trọng để học tập, làm việc và trưởng thành. 

Khi chìm vào game, người chơi chỉ giao tiếp qua biểu tượng, tin nhắn ảo, không nhìn thấy sắc thái, cảm xúc thật của người khác. Lâu dần, họ thu hẹp mối quan hệ xã hội, giảm khả năng đồng cảm, ít phản ứng với các tín hiệu ngoài đời.

Khi game trở thành một phần quan trọng của cuộc sống và là chỗ dựa duy nhất, nếu bị mất tài khoản, hỏng máy tính hay gặp sự cố trong game, người chơi dễ cáu gắt, phản ứng dữ dội, họ dễ rơi vào trạng thái suy sụp tinh thần. Điều này có thể kéo theo các vấn đề tâm lý - cảm xúc khác. Đây là biểu hiện không lành mạnh.

4. Cha mẹ nên tiếp cận con nghiện game thế nào?

Có phụ huynh chia sẻ rằng con trai học lớp 10 thường xuyên trốn học, ở tiệm game suốt đêm. Càng cấm đoán thì con càng phản ứng tiêu cực. Trong những trường hợp như vậy, phụ huynh nên tiếp cận và định hướng con như thế nào thay vì chỉ cấm đoán?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Nhiều phụ huynh phản ứng bằng cách cấm đoán, la mắng hoặc dùng biện pháp cưỡng chế. Tuy nhiên, điều này thường phản tác dụng, khiến trẻ phản kháng dữ dội hơn.

Trước hết, cha mẹ cần tìm hiểu nguyên nhân: vì sao trò chơi lại hấp dẫn con hơn tình cảm, sự gắn kết trong gia đình. Có thể trẻ thiếu sự quan tâm, tình thương hoặc đang chịu áp lực kỳ vọng quá lớn từ bố mẹ.

Một sai lầm phổ biến là cha mẹ áp đặt những điều mình muốn con đạt được, thay vì lắng nghe nhu cầu thực sự của con. Mỗi đứa trẻ có giới hạn, sở thích và năng lực khác nhau. Nếu cha mẹ không thấu hiểu mà chỉ ép buộc, trẻ sẽ tìm đến game hoặc các hình thức khác để giải tỏa.

Vì vậy, thay vì cưỡng ép con ngừng chơi game, cha mẹ nên:

- Quan sát và trò chuyện để hiểu nguyên nhân sâu xa vì sao con chơi game.

- Giảm áp lực, điều chỉnh kỳ vọng phù hợp với từng tính cách của trẻ.

- Dành thời gian quan tâm, đồng hành cùng con.

- Hướng con đến các hoạt động thực tế bổ ích, có tính kết nối xã hội.

5. Có nên đưa con trẻ vào trại cai nghiện game?

Nhiều phụ huynh thắc mắc: nguyên nhân nghiện game có bắt nguồn từ chính sự thiếu kết nối giữa cha mẹ và con cái? Trong tình huống con nghiện game, phụ huynh thường đặt câu hỏi có trường nào cai nghiện hiệu quả không, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Thực tế, nhiều nguyên nhân dẫn đến nghiện game bắt nguồn từ chính sự thiếu kết nối giữa cha mẹ và con cái.

Game thu hút người chơi nhờ cảm xúc tích cực mà nó mang lại. Do đó, để kéo con ra khỏi game, cũng cần dựa trên cảm xúc và tình thương của cha mẹ.

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, khi trẻ mất kiểm soát hoàn toàn, có rối loạn tâm thần, hoang tưởng, việc đưa đến trung tâm điều trị là cần thiết để hỗ trợ ban đầu. 

Tuy nhiên, về lâu dài, trẻ vẫn cần quay về gia đình để được nuôi dưỡng bằng tình thương và sự kiên trì của cha mẹ.

Trong thực tế điều trị, tôi thường dành nhiều buổi làm việc với phụ huynh hơn với trẻ. Khi cha mẹ nhận ra sai lầm của mình, biết sửa bằng hành động chứ không chỉ lời nói, trẻ mới cảm nhận được gia đình là nơi an toàn, đáng sống. 

Hành trình giúp con thoát khỏi game không dễ dàng, có thể kéo dài nhiều tháng, nhiều năm. Nhưng với sự kiên nhẫn, thấu hiểu và yêu thương, hoàn toàn có thể đạt được kết quả tích cực.

6. Nghiện cờ bạc - không chỉ là thói hư tật xấu

Nghiện cờ bạc được xếp vào nhóm rối loạn kiểm soát hành vi chứ không chỉ là một thói hư tật xấu. Vậy chúng ta cần hiểu đúng về tình trạng này như thế nào, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Trước đây, nhiều người nghĩ đánh bạc hay rượu chè chỉ là thói quen xấu dẫn đến nợ nần. Nhưng dưới góc nhìn y khoa, đó là một dạng rối loạn tâm thần, có cơ chế sinh học, tâm lý và xã hội chi phối, cần được điều trị chứ không thể chỉ khuyên nhủ hay trách móc.

7. Vì sao càng thua cờ bạc, người chơi càng muốn gỡ?

Nhiều người càng thua càng muốn chơi tiếp để gỡ. Cơ chế thần kinh nào khiến họ rơi vào vòng lặp này, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Khi chơi cờ bạc, đặc biệt là khi thua, não người chơi vẫn tiết ra dopamine trong quá trình chờ đợi và hy vọng chiến thắng. Điều này tạo ra sự thôi thúc “phải gỡ lại”, khiến họ càng thua càng muốn chơi tiếp. Đây là cơ chế khiến người nghiện cờ bạc rơi vào vòng xoáy khó thoát ra, bất chấp hậu quả.

8. Cờ bạc liên quan gì đến các rối loạn tâm thần khác?

Rối loạn cờ bạc có liên quan như thế nào đến các rối loạn tâm thần khác, chẳng hạn như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực hay rối loạn nhân cách, thưa bác sĩ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Rối loạn cờ bạc có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều rối loạn tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực và rối loạn nhân cách. 

Người nghiện cờ bạc thường gặp song hành những vấn đề này, khiến việc điều trị trở nên phức tạp hơn. Do đó, khi đánh giá một bệnh nhân nghiện cờ bạc, bác sĩ luôn cần sàng lọc và can thiệp đồng thời các rối loạn tâm thần đi kèm.

9. Nghiện cờ bạc có thể điều trị bằng tâm lý liệu pháp hoặc thuốc men không?

Một trường hợp thực tế: một chủ cửa hàng 38 tuổi từng kinh doanh khá giả nhưng mất trắng vì cờ bạc. Gia đình muốn đưa anh đi điều trị nhưng anh từ chối, cho rằng mình tự kiểm soát được. Với những trường hợp không hợp tác điều trị như vậy, bác sĩ có lời khuyên nào?

Ngoài ra, nghiện cờ bạc có thể điều trị bằng tâm lý liệu pháp hoặc thuốc men không, và hiệu quả ra sao?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Trong thực tế, có nhiều trường hợp người nghiện cờ bạc không thừa nhận vấn đề và từ chối điều trị. Với những người này, lời khuyên là gia đình nên kiên trì động viên, khuyến khích họ đi khám thay vì ép buộc, bởi thay đổi hành vi chỉ có hiệu quả khi người bệnh thật sự nhận ra mình cần giúp đỡ.

Về điều trị, nghiện cờ bạc có thể can thiệp bằng liệu pháp tâm lý (như trị liệu nhận thức - hành vi, nhóm hỗ trợ) kết hợp với thuốc trong trường hợp có rối loạn tâm thần đi kèm. 

Hiệu quả tùy thuộc vào mức độ bệnh và sự hợp tác của bệnh nhân, nhưng nếu được tiếp cận đúng cách, hoàn toàn có thể kiểm soát và cải thiện chất lượng cuộc sống.

10. Trò chơi trí tuệ khi gắn yếu tố cá cược có còn lành mạnh?

Nhiều người tham gia chơi cờ tướng, cờ vua để rèn luyện tư duy và kết nối xã hội. Theo bác sĩ, làm sao để người chơi giữ được sự tự chủ, phân biệt ranh giới giữa giải trí và nghiện ngập? Bởi khi yếu tố cá cược gắn với tiền bạc xuất hiện, trò chơi trí tuệ này sẽ không còn mang tính giải trí thuần túy. Quan điểm của bác sĩ về vấn đề này ra sao?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Cờ vua, cờ tướng hay nhiều trò chơi trí tuệ khác bản chất là hoạt động lành mạnh, giúp rèn luyện tư duy và mang tính thi đấu. Khi chơi với mục đích học thuật, giải trí hoặc thi đấu công bằng, nó mang lại lợi ích tích cực.

Tuy nhiên, nếu lồng ghép yếu tố cá cược nghĩa là thắng được tiền, thua mất tiền thì trò chơi sẽ kích hoạt hệ thống khen thưởng của não bộ gắn với vật chất. Lúc đó, nó không còn dừng lại ở mức giải trí nữa mà đã chuyển thành một hình thức đánh bạc. Người chơi sẽ bị chi phối bởi mong muốn kiếm tiền hoặc nỗi lo thua lỗ, dễ dẫn đến mất kiểm soát.

Người chơi cần ý thức rõ ranh giới: chơi để rèn luyện và giải trí thì tốt, nhưng khi có cá cược, đó đã là cờ bạc.