Nghiên cứu xơ vữa động mạch: Mở rộng sang những yếu tố nguy cơ mới nổi

Từ mục tiêu cộng đồng đến nền tảng nghiên cứu tiên phong

Phân hội Xơ vữa động mạch Việt Nam (VAS) được thành lập cách đây 3 năm, với sứ mệnh giảm thiểu gánh nặng bệnh tật từ xơ vữa động mạch - căn nguyên chính của nhiều biến cố tim mạch nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh tim mạch vẫn là nguyên nhân tử vong hàng đầu toàn cầu, chiếm hơn 17 triệu ca tử vong mỗi năm, trong đó xơ vữa động mạch đóng vai trò chủ đạo. Tại Việt Nam, tình trạng này cũng đang gia tăng nhanh chóng, song hành cùng quá trình già hóa dân số và thay đổi lối sống.

GS.TS.BS Trương Quang Bình - Chủ tịch VAS - nhấn mạnh: “Những nghiên cứu về xơ vữa động mạch luôn đứng ở vị trí trung tâm của y học tim mạch thế giới. Xu hướng hiện nay không chỉ dừng ở việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ truyền thống như rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, đái tháo đường hay hút thuốc, mà còn mở rộng sang các yếu tố nguy cơ mới nổi, phản ánh bản chất bệnh lý sâu xa hơn”.

Mở rộng góc nhìn: từ viêm mạn tính đến mảng xơ vữa nguy cơ cao

Các công trình khoa học trong thập niên gần đây đã khẳng định: xơ vữa động mạch không đơn thuần là hậu quả của lắng đọng cholesterol, mà thực chất là một quá trình viêm mạn tính tiến triển trong thành động mạch. Những tế bào miễn dịch hoạt hóa, các chất trung gian gây viêm như interleukin-6 hay CRP độ nhạy cao (hs-CRP) có liên quan mật thiết đến sự hình thành và tiến triển của mảng xơ vữa.

Bên cạnh đó, các chỉ dấu sinh học mới như lipoprotein(a), apolipoprotein B, hay yếu tố di truyền cũng đang được xem như “thủ phạm thầm lặng” của nhiều ca bệnh. Đây là những yếu tố từng ít được chú ý nhưng ngày nay đã trở thành tâm điểm nghiên cứu, với nhiều thử nghiệm lâm sàng nhằm tìm ra hướng can thiệp hiệu quả.

Không chỉ dừng lại ở yếu tố nguy cơ, y học hiện đại còn tiến tới phân loại mảng xơ vữa: mảng ổn định và mảng dễ vỡ. Nhờ vào kỹ thuật hình ảnh tiên tiến như chụp CT mạch vành, siêu âm nội mạch (IVUS) hay chụp cộng hưởng từ, bác sĩ có thể đánh giá đặc tính mảng xơ vữa, từ đó tiên lượng biến cố và can thiệp sớm.

GS.TS.BS Trương Quang Bình nhấn mạnh: “Nếu chờ đến khi biến cố xảy ra mới can thiệp thì coi như thất bại. Quan trọng là phải nhận diện và điều trị chủ động trước”.

Hướng đi mới trong điều trị và khuyến cáo lâm sàng

Những tiến bộ trong điều trị xơ vữa động mạch cũng đang mở ra nhiều triển vọng. Ngoài statin - nền tảng của điều trị hạ lipid máu, y học ghi nhận hiệu quả của các thuốc kháng PCSK9, mang lại khả năng kiểm soát LDL-C mạnh mẽ hơn. Đồng thời, các nghiên cứu như CANTOS hay COLCOT đã chứng minh vai trò của thuốc kháng viêm (canakinumab, colchicine) trong việc giảm biến cố tim mạch, củng cố giả thuyết “viêm là trung tâm của xơ vữa động mạch”.

Hội nghị VAS lần thứ 3 vì vậy không chỉ là diễn đàn cập nhật kiến thức, mà còn là cầu nối đưa nghiên cứu đến thực hành. Với sự tham gia của các chuyên gia từ Hội Xơ vữa Quốc tế, châu Âu, châu Á - Thái Bình Dương và các hiệp hội trong khu vực, các bác sĩ Việt Nam có cơ hội tiếp cận khuyến cáo mới nhất, từ đó ứng dụng vào lâm sàng để điều trị toàn diện hơn cho người bệnh.

Sự chuyển dịch từ “kiểm soát mỡ máu” sang “kiểm soát toàn diện yếu tố nguy cơ - từ truyền thống đến mới nổi” là minh chứng cho bước tiến khoa học không ngừng. Đây cũng chính là định hướng mà VAS theo đuổi: kết hợp tri thức toàn cầu với thực tiễn Việt Nam, để từng bước giảm thiểu gánh nặng tử vong do xơ vữa động mạch trong cộng đồng.