1. Đau đầu migranine tác động mạnh mẽ nhất trong 3 tháng đầu thai kỳ

Mở đầu bài báo cáo, chuyên gia nêu nổi bật bức tranh toàn cảnh về tình trạng đau đầu migraine. Tại Việt Nam chưa có số liệu cụ thể. Tuy nhiên, tại Mỹ, các thống kê cho thấy, migraine ảnh hưởng đến khoảng 30 triệu người Mỹ, 75% trong số đó là phụ nữ. Đặc biệt, tỷ lệ đau đầu migraine ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cao, khoảng 24%.

PGS.TS.BS Cao Phi Phong cho biết, thay đổi nội tiết tố, đặc biệt là nồng độ estrogen là nguyên nhân phổ biến khiến phụ nữ bị migraine. Phụ nữ bị migraine trong thai kỳ thường xuyên nhất là trong ba tháng đầu của thai kỳ, khi mức độ hormone, bao gồm cả estrogen, vẫn chưa ổn định. Trong khi đó, 67-89% cải thiện vào cuối tam cá nguyệt thứ 3.

Trong thời kỳ cho con bú, nồng độ estrogen ổn định tiếp tục giúp bảo vệ các chị em khỏi đau đầu trở lại sau khi mang thai. Nhưng nếu để xảy ra tình trạng thiếu ngủ, căng thẳng, bỏ bữa và mất nước, cơn đau đầu migraine có khả năng được kích hoạt trở lại.

“Thực tế, hơn một nửa số phụ nữ nhận thấy đau đầu migraine của họ ít xảy ra hơn trong vài tháng cuối của thai kỳ. Song, tình trạng này có thể trầm trọng hơn sau khi sinh, trong thời kỳ hậu sản. Một thống kê cho thấy, khoảng 80% cơn đau đầu cải thiện khi mang thai. Nhưng vẫn có một số phụ nữ bị migraine tồi tệ hơn khi mang thai mặc dù trường hợp này rất hiếm” - chuyên gia cho biết.

Bên cạnh thay đổi nội tiết tố, sự gia tăng lượng máu cũng là một trong những yếu tố gây đau đầu migraine ở phụ nữ mang thai. Chuyên gia lý giải, khi các mạch máu trong não giãn để chứa thêm lưu lượng máu, chúng có thể đè lên các đầu dây thần kinh nhạy cảm, gây đau.

Ngoài ra, còn có những tác nhân gây migraine phổ biến khác cho dù đang mang thai hay không, bao gồm: thiếu ngủ, căng thẳng, uống không đủ nước, thức ăn (sô cô la, pho mát lâu năm, rượu vang), thực phẩm có chứa bột ngọt, tiếp xúc với ánh sáng chói-cường độ cao (ánh sáng mặt trời, đèn huỳnh quang…), tiếp xúc với mùi mạnh (ví dụ như sơn, nước hoa…), và thời tiết thay đổi.

Chuyên gia lý giải về các tác nhân gây ra tình trạng đau đầu migraine

2. Đau đầu migraine ở phụ nữ mang thai khi nào cần lo lắng?

Cơn migraine khi đang mang thai sẽ giống như cơn đau khi không mang thai. Chuyên gia chia sẻ, các chị em có thể xảy ra cơn đau nhói ở đầu, thường là một bên (ví dụ như sau một bên mắt); hoặc có thể xảy ra cả đầu. Ngoài ra, còn có biểu hiện buồn nôn, nhạy cảm với ánh sáng, mùi, âm thanh và chuyển động; nôn mửa.

PGS.TS.BS Cao Phi Phong cho biết, đau đầu migraine có thể gây ra những cơn đau dữ dội cho mẹ nhưng không gây nguy hiểm cho thai nhi đang phát triển. Mặc dù đã có một số bài báo cáo cho thấy mối liên quan giữa migraine và tiền sản giật hoặc tăng huyết áp thai kỳ, các bệnh mạch máu như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, nhưng những rủi ro này vẫn rất thấp.

Thực tế là, hầu hết phụ nữ bị migraine sẽ vượt qua giai đoạn mang thai của họ với 80% các cơn đau đầu khi mang thai (bao gồm cả đau đầu migraine) không đáng lo ngại. Vấn đề rất quan trọng là biết những gì cần đề phòng.

Các chị em cần thăm khám, chăm sóc y tế ngay lập tức nếu: cơn đau giống migraine xảy ra lần đầu trong thai kỳ (tình trạng này cần loại trừ bất kỳ lý do nguy hiểm khác như chảy máu trong não, viêm màng não, viêm não hoặc u); đau đầu dữ dội; cao huyết áp và đau đầu; đau đầu mà không thuyên giảm; đau đầu kèm theo những thay đổi về thị lực, chẳng hạn như nhìn mờ hoặc nhạy cảm với ánh sáng; đau đầu kèm chóng mặt, sốt.

PGS.TS.BS Cao Phi Phong - Bộ môn Nội Thần kinh Đại học Y Dược TPHCM

3. Điều trị đau đầu migraine trên phụ nữ mang thai, thuốc nào hiệu quả và an toàn?

PGS.TS.BS Cao Phi Phong khuyến cáo, nếu đang dùng thuốc điều trị migraine thường xuyên và đang có kế hoạch mang thai, bạn nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn về cách kiểm soát migraine trước và trong khi mang thai, sau khi sinh và trong khi cho con bú.

Thông thường, đối với migraine không có aura (migraine không thoáng báo) được cải thiện sau 3 tháng đầu của thai kỳ đối với khoảng 7 trong số 10 phụ nữ, điều này có thể do tác động của nồng độ estrogen ổn định. Đây là một loại migraine thường không có trước cơn thoáng báo, mặc dù có thể xuất hiện nhiều triệu chứng khác nhau trước khi bắt đầu (như thay đổi khí sắc, mệt mỏi, giữ nước bất thường, tiêu chảy và đi tiểu nhiều lần, buồn nôn và nôn mửa). Cơn đau migraine không có aura có thể kéo dài ba hoặc bốn ngày.

Đối với đau đầu migraine tấn công kèm theo aura (migraine có thoáng báo) thường dai dẳng, khó kiểm soát hơn. Theo chuyên gia, đây là tình trạng migraine liên quan đến sự xuất hiện của các triệu chứng thần kinh, được gọi là thoáng báo (aura) như ánh sáng nhấp nháy hoặc ngoằn ngoèo, hoặc mất thị lực tạm thời 10 đến 30 phút trước khi lên cơn. Một đợt tấn công có thể kéo dài một hoặc hai ngày.

Đau đầu (migraine) là một trong 5 bài báo cáo được trình bày tại chuyên đề 1 “Thai phụ và các vấn đề liên quan” do Hội Y học TPHCM tổ chức vào ngày 3/12/2022 vừa qua

PGS.TS.BS Cao Phi Phong khuyến cáo, điều trị đau đầu migraine trong thai kỳ bao gồm các biện pháp hỗ trợ và không dùng thuốc. Trong thời kỳ mang thai và cho con bú, tránh sử dụng thuốc nếu có thể. Tuy nhiên, cơn đau đầu không được kiểm soát tốt có thể dẫn đến căng thẳng, mất ngủ, trầm cảm và dinh dưỡng kém, từ đó có thể gây ra những tác hại cho mẹ và bé. Do đó, việc sử dụng thuốc phải được lựa chọn thật cẩn trọng và điều này phải được chỉ định bởi bác sĩ.

Chuyên gia dẫn chứng khuyến cáo của Học viện Bác sĩ Gia đình Hoa Kỳ (American Academy of Family Physicians (AAFP), các loại thuốc an toàn để sử dụng cho migraine trong thai kỳ là:

• Acetaminophen (paracetamol): Đây là tên chung của thuốc (generic name). Nó cũng được bán dưới nhiều tên thương hiệu khác.

• Metoclopramide. Thuốc này thường được sử dụng để tăng tốc độ làm rỗng dạ dày nhưng đôi khi cũng được kê đơn cho migraine, đặc biệt khi buồn nôn là một tác dụng phụ.

Một số thuốc có thể an toàn để thực hiện trong những trường hợp nhất định:

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDS). Bao gồm ibuprofen (Advil) và naproxen (Aleve) và chỉ dùng được trong quý thứ hai của thai kỳ. Trước đó, nguy cơ sẩy thai sẽ tăng lên; muộn hơn có thể có các biến chứng như chảy máu.

• Triptan. Chúng bao gồm Imitrex và Amerge. Mặc dù việc sử dụng chúng trong thời kỳ mang thai có phần gây tranh cãi, không có nhiều nghiên cứu chứng minh sự an toàn của chúng, nhiều bác sĩ cho rằng lợi ích của việc sử dụng lớn hơn bất kỳ rủi ro nào.

Các thuốc không an toàn cũng được chuyên gia đề cập đến, chúng bao gồm:

• Aspirin sử dụng liều đầy đủ trong thời kỳ mang thai liên quan đến nhiều vấn đề, bao gồm sẩy thai và chảy máu ở mẹ và em bé.

• Thuốc phiện (Opioids). Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), sử dụng opioid trong thai kỳ có thể dẫn đến sinh non, thai chết lưu và một số dị tật bẩm sinh. Nếu được kê đơn, nó nên được sử dụng hạn chế và được bác sĩ theo dõi cẩn thận.

4. Với các cơn migraine tấn công cấp tính, giải quyết thế nào?

Điều trị cơn tấn công cấp tính bằng thuốc là điều cần thiết, tuy nhiên điều này tùy thuộc vào tiền sử bệnh và các tình trạng khác. PGS.TS.BS Cao Phi Phong cho rằng:

• Paracetamol được coi là an toàn trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Thuốc này nên được thực hiện ở dạng hòa tan khi có dấu hiệu sớm nhất của cơn tấn công.

• Ibuprofen có thể được xem xét trong quý đầu tiên và thứ hai nhưng tránh dùng trong quý thứ ba do tăng nguy cơ biến chứng. Nếu NSAID đã được sử dụng sau tam cá nguyệt thứ hai, khuyến cáo tham vấn với bác sĩ sản khoa.

• Triptan - Sumatriptan là triptan được ưa chuộng trong thời kỳ mang thai và cho con bú vì đã có nhiều kinh nghiệm sử dụng. Tuy nhiên, có thể cần sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa, đặc biệt nếu có các vấn đề y tế khác.

• Tránh dùng aspirin hoặc thuốc phiện (opiate) đối với migraine ở phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú.

• Có thể sử dụng những thuốc sau trong thai kỳ: cyclizine, ondansetron và prochlorperazine. Tốt nhất nên tránh dùng Domperidone và metoclopramide trong ba tháng đầu, nhưng đây là lựa chọn cần được thảo luận với bác sĩ.

• Các phòng khám đau đầu có thể phong bế dây thần kinh chẩm lớn, thuốc gây tê cục bộ và steroid được tiêm vào phía sau đầu, bên dưới da vào cơ xung quanh dây thần kinh lớn có liên quan đến rối loạn đau đầu. Đây là một thủ thuật nhanh chóng có thể giúp giảm đau trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng. An toàn trong thai kỳ.

Chuyên gia đặc biệt khuyến cáo, trong ba tháng đầu, các triệu chứng của thai kỳ có thể khiến đau đầu migraine trở nên tồi tệ hơn. Ốm nghén có thể muốn ăn và uống ít hơn, dẫn đến lượng đường trong máu thấp và mất nước. Nếu không cẩn thận điều này có thể khiến cơn migraine trở nên tồi tệ hơn. Nên cố gắng ăn nhiều bữa nhỏ thường xuyên và uống một lượng nhỏ nước thường xuyên để ngăn ngừa điều này, giúp giảm bớt chứng ốm nghén khi mang thai.

Trong giai đoạn cho con bú, PGS.TS.BS Cao Phi Phong nhấn mạnh, tốt nhất vẫn nên tránh dùng thuốc càng xa càng tốt vì trẻ sẽ uống bất cứ thứ gì qua sữa. Nếu dùng aspirin hoặc các loại thuốc không được khuyến cáo khác, chẳng hạn như thuốc chống nôn metoclopramide, trong khi đang cho con bú, tốt nhất là không nên cho con bú trong 24 giờ sau liều cuối cùng.

“Tốt nhất, hãy giữ một ít sữa đã vắt trong tủ đông cho những dịp như vậy; nếu không, sẽ phải cho trẻ uống sữa công thức. Tốt nhất là bạn nên vắt sữa vào những giờ cho bú bình thường nhưng sữa cần được vứt bỏ. Điều này có thể giúp giảm bớt sự khó chịu khi vú bị căng sữa và sẽ giúp ngăn chặn việc sản xuất sữa giảm xuống.

Sử dụng Sumatriptan cho con bú được coi là an toàn vì một lượng rất nhỏ thuốc có sẵn trong sữa mẹ. Ít bằng chứng hơn đã được thu thập về các triptan khác và vì vậy tốt nhất có thể loại bỏ sữa mẹ nếu cho con bú 24 giờ sau khi sử dụng các triptan này như một biện pháp phòng ngừa an toàn hơn” - PGS.TS.BS Cao Phi Phong cho biết.

5. Chườm nóng, chườm lạnh, xoa bóp, châm cứu có hiệu quả trong điều trị migraine?

PGS.TS.BS Cao Phi Phong nhấn mạnh các biện pháp khắc phục tại nhà là bước đầu tiên cần được áp dụng để điều trị và phòng ngừa migraine. Các biện pháp này bao gồm:

• Tránh các yếu tố khởi phát cơn đau đầu migraine (tiếp xúc với mùi mạnh như sơn, nước hoa; tiếp xúc ánh sáng chói-cường độ cao…)

• Một túi lạnh (quấn trong khăn) đặt trên đầu có thể làm dịu cơn đau; một miếng đệm nóng quanh cổ có thể làm bớt sự căng thẳng của các cơ bị căng.

• Nếu có điều kiện, hãy lui vào một căn phòng tối, yên tĩnh khi cơn migraine tấn công. Ánh sáng và tiếng ồn có thể khiến cơn đau đầu tồi tệ hơn.

• Ăn uống điều độ và tránh những loại thực phẩm có thể gây ra migraine (sô cô la, pho mát lâu năm, rượu vang, thực phẩm có chứa bột ngọt)

• Uống đủ nước. Phụ nữ mang thai nên uống 10 cốc (hoặc 2,4 lít) chất lỏng mỗi ngày. Cố gắng uống chúng sớm hơn trong ngày để giấc ngủ không bị gián đoạn bởi những lần đi vệ sinh vào ban đêm.

• Ngủ đủ giấc. Học viện Bác sĩ Gia đình Hoa Kỳ (American Academy of Family Physicians) khuyến nghị, chị em phụ nữ nên ngủ từ 8-10 giờ mỗi đêm khi mang thai.

Bên cạnh các giải pháp này, chuyên gia cho rằng, một số phương pháp xoa bóp, châm cứu, thư giãn và phản hồi sinh học đã được chứng minh là hữu ích. Ngoài ra, nhiều phụ nữ cũng thích dùng các loại thuốc bổ sung và thay thế như thảo dược hơn là các loại thuốc cổ truyền khi họ đang mang thai.

“Tuy nhiên, một số phương pháp điều trị bổ sung có thể có tác dụng không mong muốn đối với thai kỳ giống như các loại thuốc thông thường. Ví dụ, một số phụ nữ thấy massage bằng tinh dầu rất hữu ích, nhưng không biết rằng cần phải tránh một số loại, chẳng hạn như tinh dầu hương thảo. Tương tự, điều trị bấm huyệt không phải lúc nào cũng được khuyến khích trong khi mang thai”.

Do vậy, cuối cùng PGS.TS.BS Cao Phi Phong khuyến cáo, để điều trị migraine khi mang thai và trong khi cho con bú tốt nhất là nên tìm đến bác sĩ để có lời khuyên tốt nhất. Cố gắng cân bằng trong các hoạt động và nghỉ ngơi đầy đủ để tránh các cơn migraine nếu có thể.