Chế độ ăn ảnh hưởng thế nào đến kiểm soát huyết áp trong dịp Tết?

Ở nước ta, theo thống kê của Cục Quản lý khám chữa bệnh, mỗi năm có chừng 156.000 người đột quỵ do tăng huyết áp. Trong đó, tỷ lệ người bệnh tăng huyết áp nhập viện do đột quỵ trong và sau Tết tăng khoảng 15 - 30% so với ngày thường.

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng này mà 1 trong số đó là chế độ ăn. Những món ăn truyền thống để mừng xuân đón Tết thường giàu các chất đường bột, chất béo, và đặc biệt nhiều muối.

Muối là một trong những nguyên nhân gây tăng huyết áp. Chính vì vậy nếu người bệnh chủ quan, không tự biết cách tiết chế để ăn ít muối trong những ngày Tết thì sẽ khiến cho huyết áp bị tăng lên.

Dịp Tết, chúng ta cũng tiêu thụ nhiều bia rượu, đồ uống có cồn hơn ngày thường. Những việc này làm cho không ít trường hợp sau Tết phải nhập viện vì các biến chứng của tăng huyết áp, như đột quỵ não, nhồi máu cơ tim cấp, phù phổi cấp, … rất nguy hiểm.

Người tăng huyết áp nên chọn và tránh thực phẩm nào để kiểm soát huyết áp tốt?

Về những món “không an toàn” đối với huyết áp.

Việc ăn quá nhiều các món ăn chứa nhiều muối như các loại dưa cà muối, giò chả, thịt nguội, lạp xưởng, khô thịt, khô cá, các loại hạt tẩm muối... sẽ không có lợi cho tim, thận, làm tăng huyết áp. Không nên ăn quá 100 gam mỗi ngày.

Bánh tét, bánh chưng, các món chiên xào, thịt đông, giò xào… là những món giàu năng lượng, nhiều tinh bột, giàu chất béo bão hòa có thể làm tăng cân, gia tăng cholesterol trong máu gây xơ vữa động mạch, tăng huyết áp và các bệnh về tim mạch. Vì vậy, bệnh nhân cao huyết áp chỉ nên ăn 100 gam mỗi ngày vào bữa sáng hoặc bữa trưa, tránh ăn vào bữa tối và nên bỏ bớt phần nhân bánh có thịt mỡ.

Các loại bánh ngọt, mứt tết, trái cây ngọt sấy khô, nước ngọt có ga… có nhiều đường tinh luyện, dễ làm tăng đường huyết, rối loạn chuyển hóa mỡ máu, tăng huyết áp.

Tránh hút thuốc lá. Tránh đồ uống chứa chất kích thích như trà đặc, cà phê vào buổi tối.

Những món ăn có thể giúp duy trì huyết áp ổn định như:

Các loại rau có màu xanh đậm như cải bó xôi, rau dền, rau ngót, rau diếp cá, cải xoăn, … rất giàu kali giúp cân bằng lượng muối natri trong cơ thể.

Thay vì bánh mứt thì dùng trái cây tươi như chuối, táo, cam, quýt, bưởi, dưa hấu, … chứa nhiều vitamin và chất xơ, tốt cho sức khỏe tim mạch.

Các loại cá béo như cá hồi, cá ngừ, cá thu, cá trích, … cung cấp axit béo omega-3, giúp giảm mỡ máu và điều hòa huyết áp.

Các loại hạt như hạnh nhân, óc chó, hạt hướng dương, hạt bí, hạt điều, hạt dẻ cười… cũng rất tốt cho việc duy trì huyết áp ổn định nhưng chỉ nên dùng loại không tẩm muối và ăn số lượng vừa phải.

Dùng các loại dầu ăn lành mạnh, ít chất béo bão hòa như dầu ô liu, hướng dương, đậu nành, dầu mè, dầu cải, dầu gạo… Làm các món chiên xào thì không nên dùng nhiều hơn 4 muỗng dầu ăn mỗi ngày. Nếu được thì thay món chiên xào bằng luộc, hấp, nướng.

Rượu bia ảnh hưởng thế nào đến người tăng huyết áp trong dịp Tết?

Lạm dụng rượu bia là 1 nguyên nhân phổ biến gây tăng huyết áp và có thể là nguyên nhân hàng đầu của tăng huyết áp thứ phát. Tuy nhiên, cơ chế của điều này vẫn chưa được biết rõ.

Nhiều trường hợp các chỉ số huyết áp có thể trở lại bình thường khi ngừng sử dụng bia rượu.  Các chuyên gia đều cho rằng rượu làm mất tính thư giãn mạch máu do viêm và tổn thương oxy hóa nội mô bởi Angiotensin II dẫn đến ức chế sản xuất chất oxit nitric phụ thuộc nội mô là những cơ chế chính gây ra tăng huyết áp khi uống nhiều rượu.

Ngay cả ở người bình thường, việc uống rượu cũng có thể làm tăng huyết áp tạm thời trong thời gian ngắn. Nhưng nếu uống quá nhiều rượu thì lâu dần có thể diễn biến thành bệnh tăng huyết áp mạn tính.

Dịp Tết vì công việc, giao tiếp phải uống quá nhiều rượu bia nhiều ngày liên tiếp sẽ gây tăng huyết áp tạm thời ở người bình thường và làm cho huyết áp dao động, không ổn định ở bệnh nhân có bệnh tăng huyết áp gây tăng nguy cơ đột quỵ và nhồi máu cơ tim. Bia rượu còn ảnh hưởng không tốt đến gan, thận và toàn bộ cơ thể. Nên cố gắng tránh uống rượu, bia, nước ngọt... nhiều chừng nào hay chừng nấy.

Nếu không tránh được thì nên uống vừa phải, mỗi ngày không uống quá 50ml rượu mạnh, hoặc 125ml rượu vang, hoặc 300ml bia. Thay vì các loại đồ uống có cồn, có thể sử dụng trà xanh, trà hoa cúc, trà sen… sẽ tốt hơn cho huyết áp và sức khỏe.

Người bệnh nên theo dõi huyết áp thế nào khi giờ giấc sinh hoạt bị đảo lộn dịp Tết?

Tốt nhất là tự theo dõi huyết áp tại nhà hằng ngày. Bạn có thể mua cho bản thân và gia đình 1 máy đo huyết áp tự động. Thường nên đo huyết áp vào buổi sáng và đo bất cứ lúc nào cảm thấy trong người có những triệu chứng bất thường như chóng mặt, nhức đầu, cảm giác rần rần, nóng bừng vùng đầu mặt cổ, mệt, khó thở, đau ngực… đặc biệt là vào những ngày Tết là thời điểm giờ giấc sinh hoạt, ăn uống bị đảo lộn. Nếu huyết áp đo tại nhà từ 135/85 mmHg trở lên thì nên đi khám để được chẩn đoán và điều trị thích hợp.

Làm sao để người bệnh tránh căng thẳng, giảm nguy cơ tăng huyết áp dịp Tết?

Thời điểm sắp năm mới, đa số chúng ta bị áp lực bởi công việc gia đình, cơ quan, công ty… phải hoàn thành đúng hạn. Tết đến bị cuốn vào vui chơi, tiệc tùng liên miên nên rất dễ bị stress cả về tinh thần lẫn thể lực vì giờ giấc sinh hoạt, công việc xáo trộn, thiếu ngủ, ăn uống không khoa học… Vì vậy, để huyết áp được ổn định, chúng ta cần xây dựng cho bản thân một lối sống lành mạnh, điều độ.

Cần giữ cho tinh thần thoải mái, vui vẻ. Tết là thời điểm để sum vầy và tận hưởng, thư giãn với người thân, bạn bè. Có thể ổn định thần kinh bằng cách tập yoga, thiền định, tập thở 4 thì… hoặc nghe nhạc êm dịu. Nên ngủ đúng giờ, đủ giấc, khoảng 7 - 8 tiếng mỗi ngày. Không nên thức quá khuya hoặc ngủ nướng vì những thay đổi bất thường đều có thể gây tăng huyết áp.

Người tăng huyết áp nên duy trì vận động thế nào trong dịp Tết?

Hãy luôn nhớ “một ngày như mọi ngày”, điều quan trọng nhất đối với những người bệnh huyết áp cao là dù vui chơi lễ Tết vẫn phải tuân thủ toa thuốc, uống thuốc đều đặn, đầy đủ và đúng giờ để giữ trị số huyết áp trong mức cho phép, thường là từ 130/80mmHg trở xuống.

Nếu muốn du lịch, nên chuẩn bị đủ thuốc thậm chí là dư và nhớ mang theo máy đo huyết áp cá nhân. Nếu cần, bác sĩ điều trị sẽ hướng dẫn cách dùng thuốc để xử trí trường hợp huyết áp tăng cao dao động.

Duy trì tập thể dục mỗi ngày. Tập nhẹ nhàng khoảng 30 phút mỗi ngày sẽ giúp tuần hoàn của bạn làm việc hiệu quả, hạn chế tích tụ mỡ xấu gây hẹp lòng mạch.

Nên đi ngủ đúng giờ và ngủ đủ giấc, khoảng 7 - 8 tiếng mỗi ngày. Để giúp đồng hồ sinh học của cơ thể không bị rối loạn, không nên thức quá khuya hoặc ngủ nướng nhiều vì những thay đổi bất thường đều có thể gây tăng huyết áp.

Xử lý thế nào khi huyết áp tăng cao đột ngột trong ngày Tết và khi nào cần đi khám?

Cơn tăng huyết áp là khi huyết áp tăng nhanh, đột ngột và mức độ nặng, cụ thể số trên 180 mmHg và số dưới 120 mmHg. Cần xác định là có 2 tình huống:

Thứ nhất, tăng huyết áp cấp cứu là huyết áp > 180/120mmHg kèm theo những tổn thương cơ quan đích như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, đau thắt ngực không ổn định, suy tim mất bù cấp, phù phổi cấp, phình bóc tách động mạch chủ, suy thận cấp, bệnh võng mạc ác tính… bệnh nhân cần nhanh chóng nhập bệnh viện khoa cấp cứu để được xử trí phù hợp.

Thứ hai là tăng huyết áp khẩn cấp là huyết áp trên 180/120mmHg không kèm theo triệu chứng tổn thương cơ quan đích. Bệnh nhân thường có tăng huyết áp mạn tính mà vui Tết quên uống thuốc, ăn mặn nhiều, vui chơi quá sức, uống nhiều bia rượu…

Trường hợp này có thể điều trị bằng cách điều chỉnh thuốc uống và hạ áp từ từ trong 24 - 48 giờ. Tuy nhiên, thực tế có nhiều bệnh nhân không chịu nổi với con số huyết áp trên, họ than phiền mệt, đau đầu, thậm chí hoảng loạn khiến cho huyết áp càng dao động. Tình huống này có thể dùng thuốc ngậm để tạm thời hạ áp. Thuốc hiện nay được công nhận để hạ áp khẩn cấp là Captopril 25mg liều 1 - 2 viên…

Tuy nhiên, ngậm thuốc hạ áp không thể coi là phương pháp điều trị cơ bản cho bệnh lý tăng huyết áp. Chỉ nên xem viên ngậm là viên “phụ thêm” trong tình huống “chẳng đặng đừng” như nhà ở vùng sâu, xa bệnh viện, đang đi du lịch, đi công tác…trên nền là bệnh nhân đang có 1 toa thuốc điều trị tăng huyết áp và khi đã qua cơn thì nên đi tái khám càng sớm càng tốt.

Nguyên tắc kiểm soát huyết áp hiệu quả trong dịp Tết

Nói cho vui là “vui thôi, nhưng đừng vui quá”! Chúng ta có thể duy trì cho bản thân một tình trạng huyết áp ổn định trong kỳ nghỉ dài ngày như nghỉ Tết. Nếu bạn bảo đảm một chế độ ăn uống và một lối sống lành mạnh và khoa học, không quên duy trì những thói quen tốt, thường xuyên tự kiểm tra huyết áp và tuân thủ tốt chế độ điều trị thì quý vị sẽ có một mùa Tết bình an và khỏe mạnh.