Giữ ấm đúng cách giúp trẻ em và người già khỏe mạnh khi giao mùa

1. Thời tiết giao mùa làm trẻ dễ mắc bệnh gì?

Thưa BS, mỗi khi thời tiết giao mùa, nhiều phụ huynh rất lo lắng vì con thường hay ốm. Vậy trẻ em thường dễ mắc phải những bệnh gì trong giai đoạn này? Tại sao các bệnh hô hấp và tiêu hóa lại xuất hiện nhiều nhất?

BS.CK1 Đoàn Thị Liễu - Bệnh viện Gia An 115 (TPHCM) trả lời: Trong những ngày thời tiết thất thường, thay đổi nhiệt độ trong ngày rất khó chịu đối với trẻ nhỏ. Giai đoạn giao mùa thường gặp nhất là bệnh hô hấp và tiêu hóa. 

Với bệnh hô hấp, trẻ có thể bị đau rát họng, sổ mũi, hắt hơi, ho kéo dài, thậm chí có những trẻ lên cơn hen khởi phát hoặc tái phát. Trẻ có thể bị khó thở, bỏ ăn, bỏ bú, dẫn tới tình trạng suy dinh dưỡng. Trong giai đoạn này, cơ thể trẻ nhỏ gặp nhiều sự thay đổi, biến động, bệnh về hô hấp xuất hiện nhiều, khiến trẻ ăn uống không được, dễ bị nôn ói do sổ mũi, đàm làm tắc nghẽn đường thở. Đây cũng là lúc các loại virus gây bệnh sinh sôi, phát triển nhiều.

Sự thay đổi nhiệt độ và độ ẩm đột ngột khiến cơ thể trẻ, vốn còn non yếu, chưa kịp thích ứng. Niêm mạc đường hô hấp khô, dễ tổn thương, tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn phát triển mạnh. Đây chính là lý do tại sao các bệnh hô hấp trở nên phổ biến trong giai đoạn này. Niêm mạc mũi, họng là cửa ngõ tiếp xúc nhiều với môi trường, là nơi vi sinh vật tấn công đầu tiên, làm trẻ dễ mắc viêm nhiễm.

Bên cạnh đó, thời điểm giao mùa cũng là lúc các bệnh truyền nhiễm khác có cơ hội bùng phát, đặc biệt là sốt xuất huyết do muỗi gây ra, nhất là trong mùa mưa.

2. Những tấm khiên bảo vệ sức khỏe trẻ khi giao mùa

Thưa BS, cha mẹ nào cũng muốn con mình khỏe mạnh, nhưng mỗi khi thời tiết thay đổi, trẻ thường dễ ốm. Vì vậy, nhiều phụ huynh mong chờ những hướng dẫn cụ thể: cha mẹ nên làm gì để giúp con tăng cường sức đề kháng, phòng tránh bệnh hiệu quả hơn trong giai đoạn này ạ?

BS.CK1 Đoàn Thị Liễu trả lời: Để cơ thể trẻ khỏe mạnh, dinh dưỡng đóng vai trò then chốt. Một chế độ ăn cân bằng, đủ chất sẽ cung cấp “nguyên liệu” giúp cơ thể tạo ra tế bào bạch cầu tiêu diệt vi khuẩn và các enzyme hỗ trợ tiêu hóa, từ đó vừa phòng bệnh, vừa phục hồi sức khỏe. 

Trong bữa ăn, trẻ cần được đảm bảo đầy đủ tinh bột, chất đạm, chất béo, rau xanh, trái cây tươi để có đủ vi chất quan trọng như kẽm giúp tăng cường miễn dịch, vitamin hỗ trợ tiêu hóa, và probiotics từ sữa chua, men vi sinh để cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

Đối với trẻ nhỏ, ăn và ngủ là hai yếu tố cần được ưu tiên. Trẻ cần được tập thói quen ngủ đúng giờ, đủ giấc, trung bình khoảng 8 - 10 giờ mỗi ngày tùy độ tuổi. 

Song song đó, cha mẹ cần chú ý đến vệ sinh cá nhân cho trẻ. Với trẻ quá nhỏ, phụ huynh là người trực tiếp đảm bảo, còn trẻ lớn hơn cần được hướng dẫn để tự chủ động như rửa tay thường xuyên, đánh răng, súc miệng hằng ngày, giữ vệ sinh răng miệng, an toàn thực phẩm. Đây đều là những yếu tố góp phần quan trọng trong việc phòng bệnh.

Giữ ấm cơ thể cũng đặc biệt quan trọng trong giai đoạn giao mùa khi thời tiết thay đổi đột ngột từ nóng sang lạnh hoặc gặp mưa bất chợt. Do hệ thần kinh điều nhiệt của trẻ chưa hoàn thiện, trẻ dễ bị cảm lạnh, tạo điều kiện cho vi khuẩn tấn công và gây bệnh. Cha mẹ cần linh hoạt giữ ấm cho trẻ theo từng tình huống.

Cuối cùng, tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch là “lá chắn” khoa học giúp phòng ngừa nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Kết hợp đồng thời dinh dưỡng hợp lý, vệ sinh đúng cách, giữ ấm cơ thể và tiêm chủng sẽ tạo thành chiếc kiềng ba chân vững chắc bảo vệ sức khỏe của trẻ trong giai đoạn giao mùa.

3. Giữ ấm đúng cách quan trọng hơn mặc thật nhiều quần áo

Giữ ấm cơ thể luôn là một trong những lời khuyên được ưu tiên trong thời gian này. Để giữ ấm cơ thể, một trong những cách phổ biến nhất là mặc thật nhiều quần áo. Tuy nhiên nhiều người nói việc này nhiều khi có thể khiến trẻ bệnh hơn. BS thấy thế nào?

BS.CK1 Đoàn Thị Liễu trả lời: Giữ ấm là yếu tố hết sức quan trọng để bảo vệ sức khỏe trẻ nhỏ trong giai đoạn giao mùa. Nhiều phụ huynh thường cho trẻ mặc nhiều lớp áo, đặc biệt ở miền Bắc hay vùng Tây Nguyên. Tuy nhiên, nếu chọn đúng loại vải giữ nhiệt, thấm hút mồ hôi tốt thì sẽ hiệu quả hơn, không cần mặc quá nhiều lớp. Bởi khi mặc quá dày, trẻ dễ đổ mồ hôi, mồ hôi không thoát được sẽ khiến da ẩm ướt, vô tình làm trẻ bị lạnh và phản tác dụng.

Mặc nhiều lớp áo còn gây cản trở vận động, khiến trẻ khó chịu. Nguy hiểm hơn, với trẻ đang sốt cao, nếu phụ huynh vì lo trời lạnh mà mặc thêm nhiều áo thì thân nhiệt sẽ càng tăng, dễ dẫn đến co giật. Nếu không đưa đi cấp cứu kịp thời, cơn co giật kéo dài có thể gây tổn thương não, để lại di chứng thần kinh. 

Nguyên tắc quan trọng là mặc đủ ấm, ưu tiên nhiều lớp mỏng với vải thấm hút, thoáng khí, để hở tay chân nhằm dễ kiểm tra thân nhiệt. Khi di chuyển từ vùng lạnh sang nơi ấm hơn, cần cởi bớt áo cho trẻ.

Ngoài mặc quần áo đủ ấm, còn có nhiều phương pháp giữ ấm khác như uống nước ấm, áp dụng nhiệt thủy trị liệu. Nhiệt thủy trị liệu là một dạng vật lý trị liệu, sử dụng nước ấm, nước nóng để hỗ trợ phòng và điều trị một số bệnh lý.

Phương pháp này rất phổ biến ở Nhật Bản, nổi bật nhất chính là tắm suối khoáng nóng Onsen. Ở Việt Nam hiện nay cũng đã có một số khu Onsen tại Quảng Ninh, Hòa Bình… Tuy nhiên, việc đi tắm Onsen khá tốn kém và thường ở xa, không phải ai cũng có điều kiện thực hiện. 

Một cách đơn giản và dễ áp dụng hơn chính là tắm nước ấm tại nhà. Việc duy trì thói quen này, kết hợp với lối sống lành mạnh, sẽ giúp trẻ luôn được giữ ấm, nâng cao sức đề kháng, đặc biệt hữu ích với những trẻ hay ốm vặt.

4. Phòng bệnh cho trẻ mùa giao mùa với công nghệ Ag+ kháng khuẩn từ máy nước nóng

Bên cạnh đó, cũng có một quan điểm khá phổ biến: nhiều cha mẹ nghĩ rằng khi trẻ ốm thì nên hạn chế dùng thuốc, để con tự khỏi nhằm tăng sức đề kháng tự nhiên, chỉ khi nào bệnh nặng mới dùng thuốc. BS nghĩ sao về điều này, liệu có thực sự an toàn cho trẻ không ạ?

BS.CK1 Đoàn Thị Liễu trả lời: Đây là quan điểm khá phổ biến ở nhiều gia đình. Thực tế, đúng là có những trường hợp trẻ chỉ hắt hơi, sổ mũi nhẹ, chưa cần uống thuốc. Khi đó, cha mẹ chỉ cần chăm sóc tại nhà bằng chế độ dinh dưỡng đầy đủ, cho trẻ ăn thức ăn dễ tiêu, giữ ấm, uống nước ấm... là trẻ có thể tự hồi phục. Một lưu ý quan trọng là không để trẻ đi chân trần trên nền lạnh, vì đây là nguyên nhân khiến trẻ dễ bị ốm hơn.

Tuy nhiên, việc quyết định có dùng thuốc hay không không nên chỉ dựa vào cảm quan của cha mẹ. Trẻ cần được thăm khám tại cơ sở y tế để bác sĩ đánh giá và đưa ra chỉ định phù hợp. Nhiều phụ huynh vì thiếu kinh nghiệm, chủ quan để trẻ ở nhà quá lâu, đến khi bệnh tiến triển nặng như viêm họng biến chứng thành viêm phổi, gây khó thở, tím tái, co giật... thì hậu quả rất nghiêm trọng, thậm chí có trường hợp không thể cứu kịp.

Do đó, thay vì tự quyết định, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám sớm để bác sĩ xác định có cần dùng thuốc hay không. 

Bên cạnh đó, trong giai đoạn giao mùa, việc giữ vệ sinh cơ thể cho trẻ cũng rất quan trọng. Cha mẹ nên tắm cho trẻ bằng nước ấm, đồng thời đảm bảo chất lượng nguồn nước phải sạch, không có vi khuẩn và tác nhân gây bệnh - những rủi ro tiềm ẩn gây bệnh cho trẻ. 

Hiện nay, nhiều máy nước nóng đã tích hợp công nghệ Ag+ kháng khuẩn, giúp hạn chế nguy cơ này và mang lại sự an tâm hơn cho gia đình, đặc biệt là trẻ nhỏ trong giai đoạn nhạy cảm.

5. Suy giảm miễn dịch khiến bệnh nền của người cao tuổi dễ bùng phát khi giao mùa

Thưa BS, có phải khi tiết trời thay đổi bệnh nền của người cao tuổi như tim mạch, hô hấp, xương khớp thường “trỗi dậy” dữ dội hơn và vì sao lại như vậy ạ? Người cao tuổi là bao nhiêu tuổi trở lên là sẽ dễ gặp các bệnh này?

BS.CK1 Đoàn Thị Liễu trả lời: Theo định nghĩa, người cao tuổi là từ 60 tuổi trở lên. Nếu như ở trẻ nhỏ, hệ miễn dịch chưa hoàn chỉnh nên khả năng “tự vệ” trước tác nhân gây bệnh còn kém, thì ở người cao tuổi, sức đề kháng suy giảm theo quá trình lão hóa chính là nguyên nhân khiến các bệnh nền như tim mạch, hô hấp, xương khớp dễ “trỗi dậy” dữ dội hơn khi thời tiết thay đổi.

Các cơ quan miễn dịch bị tổn thương, giảm hoạt động, cùng với tốc độ vận động chậm chạp, khiến sự thích nghi của người già với môi trường cũng kém đi. Đây là lý do tại sao người cao tuổi thường dễ mệt mỏi, nhiễm bệnh trong giai đoạn giao mùa.

Một yếu tố khác là khi thời tiết trở lạnh, mạch máu ngoại vi co lại, máu dồn về các cơ quan như tim, thận, não. Phản ứng này đôi khi tốt để bảo vệ cơ thể trong tình huống sốc, nhưng ngược lại ở người già, nó làm huyết áp dao động, tim phải làm việc nhiều hơn, gây bất lợi cho hệ tim mạch.

Ngoài ra, không khí lạnh và ẩm là yếu tố kích thích các bệnh lý đường hô hấp. Người cao tuổi vốn đã có sẵn các bệnh như viêm phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen... thì lạnh ẩm có thể khiến bệnh khởi phát hoặc tái phát.

Vấn đề xương khớp cũng rất phổ biến. Trời lạnh khiến tuần hoàn máu nuôi cơ quan ngoại biên giảm đi, đồng thời người già thường uống ít nước, dịch khớp bị cô đặc, từ đó gây ra tình trạng đau nhức, cứng khớp.

Vì những lý do trên, thời điểm giao mùa là giai đoạn người cao tuổi phải đối diện với nhiều vấn đề sức khỏe cùng lúc.

6. Nhận diện sớm dấu hiệu đột quỵ và nhồi máu cơ tim ở người cao tuổi

Đột quỵ và nhồi máu cơ tim hay gặp ở người lớn tuổi khi thời tiết lạnh. Đâu là những dấu hiệu cảnh báo sớm cần nhận biết, thưa BS?

BS.CK1 Đoàn Thị Liễu trả lời: Các bệnh hô hấp như viêm họng, viêm phổi có thể điều trị được, nhưng đột quỵ là vấn đề đặc biệt đáng lo ngại ở người lớn tuổi vì có thể gây tử vong nếu không cấp cứu kịp thời. Hai tình trạng thường gặp là đột quỵ não (tai biến mạch máu não) và đột quỵ tim (nhồi máu cơ tim).

Khi mạch máu não bị tắc nghẽn hoặc vỡ, não sẽ thiếu máu nuôi, gây ra triệu chứng đột quỵ não. Những dấu hiệu cảnh báo sớm gồm: mất thị lực thoáng qua một bên mắt, đầu óc trống rỗng, không nói được hoặc khó phát âm, yếu liệt một bên tay/chân, méo miệng, lệch mặt một bên. Đây chính là biểu hiện của cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) - nếu không phát hiện và xử trí kịp thời có thể tiến triển thành đột quỵ thật sự.

Ở người cao tuổi, tình trạng này thường liên quan đến cục máu đông gây bít tắc mạch máu hoặc xơ vữa động mạch làm hẹp lòng mạch, khiến lượng máu nuôi não bị giảm sút. 

Nếu hiện tượng thiếu máu xảy ra ở mạch máu nuôi tim, người bệnh có thể gặp cơn đau thắt ngực với các biểu hiện: đau tức ngực trái, khó thở, đau lan ra sau lưng hoặc dọc theo cánh tay trái. Ban đầu, cơn đau thường xuất hiện khi gắng sức, nhưng về sau có thể xuất hiện ngay cả khi nghỉ ngơi, dấu hiệu cảnh báo cơn thiếu máu cơ tim có thể chuyển thành nhồi máu cơ tim.

Nếu người bệnh đột ngột đau đầu dữ dội, buồn nôn hoặc xuất hiện những triệu chứng thoáng qua kể trên, tuyệt đối không được chủ quan. Cần đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám và can thiệp kịp thời, bởi đó có thể là “tín hiệu báo động” cho một cơn đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim sắp xảy ra.

7. Giải pháp giúp người cao tuổi giảm tác động xấu của thời tiết thất thường

Để người cao tuổi an yên hơn trong những ngày thời tiết thất thường, đặc biệt là với những người có bệnh nền, nhờ BS có thể chia sẻ những giải pháp nào giúp giảm ảnh hưởng xấu của thời tiết lên sức khỏe ạ?

BS.CK1 Đoàn Thị Liễu trả lời: Người cao tuổi có bệnh nền bắt buộc phải thăm khám định kỳ và tuân thủ điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ. Bên cạnh đó, cần hạn chế tiếp xúc với sự thay đổi nhiệt độ đột ngột, bởi đây là một trong những yếu tố kích hoạt cơn đột quỵ.

Đột quỵ thường xảy ra vào buổi sáng sớm, khi cơ thể từ phòng ngủ ấm áp bước ra ngoài trời lạnh để tập thể dục. Sự thay đổi nhiệt độ đột ngột khiến mạch máu ngoại biên co lại, máu dồn vào các cơ quan bên trong và làm huyết áp tăng cao đột ngột. Nếu mạch máu đã suy yếu do xơ vữa động mạch, tiểu đường hay rối loạn mỡ máu, nguy cơ vỡ mạch và gây đột quỵ càng lớn.

Một giải pháp hiệu quả và dễ thực hiện là duy trì thói quen tắm nước ấm. Nước ấm giúp cơ thể bớt tiêu hao năng lượng để duy trì thân nhiệt, đồng thời ngăn ngừa cảm lạnh, bảo vệ tim mạch, hô hấp và giảm nhức mỏi xương khớp ở người cao tuổi.

Giữ ấm cơ thể vẫn là nguyên tắc then chốt: mặc áo ấm phù hợp, uống nước ấm, tắm nước ấm và đi dép trong nhà để tránh nhiễm lạnh. Người cao tuổi nên chọn dép mềm, có độ bám dính nhằm chống trơn trượt.

Người già và trẻ nhỏ là nhóm nhạy cảm nhất với sự thay đổi của thời tiết do khả năng thích nghi kém hơn. Vì vậy, gia đình cần quan tâm đặc biệt đến việc bảo vệ sức khỏe trong những ngày thời tiết thất thường.

Trân trọng cảm ơn BS.CK1 Đoàn Thị Liễu và Ariston Việt Nam đã đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này. 

Đọc thêm phần 2: Nhiệt thủy trị liệu: Bí quyết giữ ấm, tăng sức đề kháng khi thời tiết trở lạnh