Ở một người đái tháo đường sẽ dễ tổn thương bàn chân, do bệnh làm tổn thương dây thần kinh ngoại biên và giảm lượng máu nuôi đến bàn chân. Hội Đái tháo đường Hoa Kỳ ước tính có khoảng 1/5 người đái tháo đường phải vào bệnh viện vì vấn đề ở bàn chân. Chăm sóc đúng cách sẽ ngăn ngừa được các vấn đề này.

Biểu hiện của bệnh đái tháo đường

Đái tháo đường là một bệnh mãn tính, đặc trưng bởi sự tăng đường huyết quá mức bình thường. Như chúng ta biết, trong các thức ăn chúng ta ăn vào phần lớn được biến thành một chất đường được gọi là glucose. Glucose là chất cung cấp năng lượng cho tế bào hoạt động. Trên bề mặt tế bào, có một loại thụ thể tiếp nhận một chất đặc biệt là insulin, sau đó sẽ kích hoạt sự vận chuyển glucose vào sử dụng trong tế bào.

Insulin là một chất nội tiết được tiết ra bởi tế bào bêta tuyến tụy, gen sản xuất insulin nằm ở nhánh ngắn của nhiễm sắc thể 11. Insulin là một protein có 51 acid amin phân làm 2 chuỗi peptid (chuỗi A gồm 21 acid amin, chuỗi B gồm 30 acid amin nối với nhau bởi cầu S-S). Insulin của heo và bò chỉ khác với insulin người một chút, cho nên được sử dụng trong điều trị bệnh đái tháo đường.

Vì một lý do nào đó tuyến tụy không thể tiết đủ lượng insulin thì đường trong máu không được tế bào sử dụng, dẫn đến hậu quả tế bào “đói đường”, đường trong máu tăng cao và nếu lượng đường máu vượt quá ngưỡng chức năng của thận sẽ có mặt đường trong nước tiểu.

Ở người bình thường lúc đói đường máu không quá 110mg/dl, khi trên 126 mg/ dl thì được chẩn đoán bệnh đái tháo đường (ít nhất qua 2 lần đo), đây là tiêu chuẩn chẩn đoán của Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ.

Chỉ khi nào đường trong máu vượt trên 180mg/dl thì mới có đường trong nước tiểu, nên thuật ngữ “đái tháo đường” không phản ánh đúng bản chất của bệnh, chắc có lẽ người ta dùng theo thói quen. Nhiều người đã rất chủ quan với bệnh đái tháo đường, vì họ nghĩ chỉ khi nào đái ra đường mới mắc bệnh, thường thì người dân phát hiện bệnh khi nước tiểu của họ bị kiến bu.

Triệu chứng cổ điển của bệnh đái tháo đường gồm “4 nhiều”: ăn nhiều, uống nhiều, tiểu nhiều và gầy nhanh. Vì tế bào “đói đường” nên bệnh nhân phải ăn nhiều nhưng lại gầy, đường huyết tăng sẽ làm tăng áp lực thẩm thấu gây khát nên uống nhiều, đường xuất hiện trong nước tiểu gây lợi tiểu thẩm thấu. Ngoài ra người bệnh còn mệt mỏi, nhìn không rõ, dễ bị nhiễm trùng, vết thương lâu lành, da khô, tê bàn tay và bàn chân, chuyện chăn gối gặp trục trặc…

Trong bệnh đái tháo đường người ta chia làm 2 loại: bệnh đái tháo đường type 1 còn gọi là đái tháo đường phụ thuộc insulin (tuyến tụy không còn tiết ra insulin nữa, trong điều trị phải dùng insulin ngoại sinh) và bệnh đái tháo đường type 2 còn gọi là đái tháo đường không phụ thuộc insulin (tuyến tụy còn tiết một phần insulin, trong điều trị có thể dùng thuốc viên hạ đường huyết). Trong bệnh đái tháo đường thì type 2 chiếm tới 90% tổng số bệnh nhân.

Một số cách chăm sóc bàn chân

Rửa và lau khô bàn chân hàng ngày

- Dùng xà phòng nhẹ.

- Dùng nước ấm.

- Vỗ nhẹ vào da, không được kỳ co mạnh. Sau đó thì lau khô bàn chân.

- Sau khi rửa, dùng kem dưỡng da thoa lên bàn chân để chống nứt nhưng không được bôi giữa kẽ ngón. Tự kiểm tra bàn chân mỗi ngày

- Tự kiểm tra từ trên xuống dưới bàn chân. Có thể nhờ người thân nhìn giùm bàn chân nếu bạn không thấy rõ.

- Kiểm tra da có bị khô nứt không.

- Nhìn xem có vết rộp da hay phồng da, vết cắt, xây sát, đau...

- Kiểm tra xem có bị đỏ, nóng hay bị căng khi sờ bất cứ vùng nào của bàn chân.

- Xem sự phát triển của móng chân, có nổi mụt nào không, có chai sạn không.

- Nếu có vết rộp da hoặc đau khi mang giày thì cần xem lại kích cỡ giày.

Chăm sóc móng chân

- Cắt móng chân sau khi tắm (khi móng chân còn mềm).

- Cắt móng chân thẳng ngang qua và dùng dũa để làm nhẵn.

- Không nên cắt vào trong gốc móng.

Cẩn thận khi tập thể dục

- Đi bộ và tập thể dục với giày phù hợp.

- Không tập thể dục khi bị đau bàn chân.

Bảo vệ bàn chân với giày và tất

- Không bao giờ đi chân trần. Luôn bảo vệ bàn chân bằng cách mang giày hoặc dép.

- Không mang giày cao gót.

- Không mang giày chật làm cọ gót hoặc ngón chân.

- Nên mang tất để bảo vệ da bàn chân và tránh mang tất quá chật. Dùng tất làm bằng sợi tự nhiên như: cotton, len.

- Không nên mang giày lâu hơn một giờ (cởi giày ra để chân ra ngoài rồi mang lại).

- Phải sờ bên trong giày để chắc chắn không có dị vật bên trong.

Kiểm tra việc mang giày

Dùng những mẹo đơn giản để xem bạn mang giày có đúng không:

- Đứng trên một miếng giấy (đảm bảo rằng người bệnh đứng mà không ngồi).

- Vẽ nét ngoài của bàn chân.

- Vẽ nét ngoài của giày.

- So sánh hai đường nét này để xem giày có chật không. Nét ngoài của giày phải lớn hơn ngoài chân tối thiểu 1,3 cm.

Chọn giày thích hợp

- Chọn giày phải kín ngón và gót.

- Chọn giày bằng da là phù hợp và bên trong mềm mại, không bị gồ.

- Đảm bảo giày rộng hơn ít nhất 1,3cm so với bàn chân.

- Khi bàn chân bị tổn thương hoặc nhiễm trùng phải đến ngay bác sĩ chuyên khoa.

- Dùng khuỷu tay kiểm tra nhiệt độ nước chứ không được dùng bàn chân.

- Không dùng miếng nhiệt dán lên bàn chân.

BS Đặng Minh Trí