Xoa bóp bấm huyệt là thủ thuật sử dụng chủ yếu bàn tay, ngón tay tác động da, cơ, khớp, huyệt nhằm mục tiêu là làm đẹp, phục hồi sức khỏe, phòng và chữa bệnh.

Y học hiện đại có cái nhìn như thế nào về xoa bóp bấm huyệt?

Đối với hệ thần kinh

Xoa bóp bấm huyệt tác động trực tiếp lên các thụ cảm thể thần kinh dày đặc ở dưới da tạo ra các phản xạ thần kinh đáp ứng từ đó gây nên tác dụng điều hòa quá trình hưng phấn hay ức chế thần kinh trung ương, gây thư giãn thần kinh, giảm căng thẳng, tăng khả năng tập trung, giảm đau, giãn cơ, điều hòa chức năng nội tạng.

Một số công trình nghiên cứu cho thấy, xoa bóp bấm huyệt còn có tác dụng kích thích thần kinh trung ương tiết ra endorphin gây cảm giác dễ chịu, sảng khoái, giảm căng thẳng. Điều này cũng giải thích hiện tượng “nghiện xoa bóp” ở những người được xoa bóp bấm huyệt liên tục trong một thời gian dài.

Xoa bóp bấm huyệt lên vùng phản xạ thần kinh thực vật cạnh sống gây ra các ảnh hưởng rõ rệt lên hoạt động của các cơ quan nội tạng, vì vậy người ta chú trọng xoa bóp bấm huyệt lên vùng đầu mặt cổ, lưng và thắt lưng cùng, coi đó là vùng tác động chính để chữa các bệnh nội tạng.

Xoa bóp bấm huyệt trực tiếp lên các dây thần kinh hay đám rối thần kinh có thể gây tăng hoặc giảm cảm giác, kích thích vận động, kích thích quá trình phát triển tái sinh nhanh những sợi thần kinh bị tổn thương.

BS.CK2 Huỳnh Tấn Vũ đang điều trị cho bệnh nhân. Ảnh: Bệnh viện Đột quỵ Tim mạch Cần Thơ

Đối với hệ tuần hoàn và chuyển hóa dưới da

Da và tổ chức dưới da có mạng lưới tuần hoàn mao mạch và bạch huyết rất phong phú, khi xoa bóp bấm huyệt sẽ làm giãn hệ thống mao mạch này làm tăng tuần hoàn và dinh dưỡng tại chỗ.

Có thể nói xoa bóp bấm huyệt là một biện pháp làm tăng dinh dưỡng tổ chức do giãn mạch, tăng tuần hoàn tại chỗ, giảm phù nề, và giảm đau rõ rệt, đặc biệt là đau do co mạch và chèn ép do phù nề.

Đối với da và tổ chức dưới da

Da có nhiều chức năng quan trọng như: bảo vệ, điều hòa thân nhiệt, bài tiết, nhận cảm, thẩm mỹ... Xoa bóp bấm huyệt có tác dụng rõ rệt đối với da và tổ chức dưới da:

- Giữ tính đàn hồi của da, kích thích chức năng miễn dịch không đặc hiệu của da, tăng chức năng bảo vệ của da.

- Điều hòa chức năng bài tiết mồ hôi và tuyến bã nhờn.

- Gây giãn mạch, làm tăng lưu thông máu và bạch huyết, tăng cường dinh dưỡng da và tổ chức dưới da làm cho da trở nên mịn màng và hồng hào, bởi vậy xoa bóp bấm huyệt được coi là một phương pháp thẩm mỹ cho da.

- Ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa và làm tiêu lớp mỡ dưới da.

- Làm bong các xơ dính của tổ chức do chấn thương hoặc vết thương, làm mềm tổ chức sẹo.

- Làm bong các tế bào chết và làm sạch da.

Đối với hệ vận động (gân, cơ, khớp, dây chằng)

- Đối với gân và cơ: Xoa bóp bấm huyệt làm tăng tính đàn hồi của gân, cơ, phát triển khối lượng cơ, tăng sức cơ, tăng tuần hoàn dinh dưỡng cơ để phòng chống teo cơ cứng khớp. Xoa bóp bấm huyệt còn làm tăng thải trừ nhanh các sản phẩm chuyển hóa của cơ sau vận động (quan trọng nhất là acid lactic) giúp khắc phục hiện tượng đau mỏi cơ, mỏi mệt thần kinh sau lao động và tập luyện thể thao.

- Đối với xương khớp: Xoa bóp bấm huyệt làm tăng tuần hoàn tại chỗ nên có tác dụng tăng cường dinh dưỡng, giảm đau, hạn chế quá trình thoái hóa của xương khớp. Đối với khớp hạn chế vận động, xoa bóp bấm huyệt kết hợp với tập vận động giúp phục hồi khả năng vận động của khớp.

Xoa bóp bấm huyệt dưới góc nhìn Y học cổ truyền

Xoa bóp bấm huyệt thông qua tác động vào kinh lạc, huyệt vị, có thể đuổi ngoại tà, điều hoà được dinh vệ, thông được kinh lạc, khí huyết và điều hoà được chức năng của tạng phủ, lập lại cân bằng âm dương.

Kỹ thuật xoa bóp

Dùng bàn tay tác động vào vùng cần xoa bóp.

Hình ảnh minh họa kỹ thuật xoa bóp

Xoa vuốt

Xoa vuốt là kỹ thuật kích thích nhẹ chủ yếu trên da và tổ chức dưới da, nhằm kích thích mạng lưới mao mạch và thụ cảm thể thần kinh tại chỗ, có tác dụng gây giãn mạch, tăng cường tuần hoàn, dinh dưỡng da, giảm đau, giảm phù nề, làm bong lớp sừng chết làm cho da mịn màng.

- Xoa: Dùng đầu ngón tay, gốc gan bàn tay hoặc mô ngón tay út, ngón tay cái xoa tròn lên da chỗ đau, tay người xoa bóp di chuyển trên da người được xoa bóp. Là thủ thuật mềm mại, thường dùng ở bụng hoặc nơi sưng đau. Tác dụng giảm sưng đau tại chỗ.

- Vuốt: Dùng gốc bàn tay, mô ngón tay út, hoặc mô ngón cái vuốt lên da theo hướng thẳng. Tay người xoa bóp di chuyển trên da người được xoa bóp, cũng có khi dùng dầu hay bột tan để làm trơn da. Kỹ thuật này có thể áp dụng ở toàn thân. Tác dụng làm mềm gân cơ, giảm đau, giảm sưng nề.

Day miết

Day miết là kỹ thuật kích thích sâu hơn, đặc biệt đối với cơ, gân, dây chằng, các mạch máu, dây hoặc đám rối thần kinh. Tác dụng gây giãn mạch và tăng lưu thông máu ở sâu, tăng dinh dưỡng tổ chức cơ và thần kinh, chống teo cơ, day mạnh gây tăng trương lực cơ.

- Day: Dùng gốc bàn tay, mô ngón tay út, mô ngón cái hơi dùng sức ấn xuống da người được xoa bóp và di động theo đường tròn. Thường làm chậm, mức độ nặng hay nhẹ, to hay nhỏ tùy tình hình sức khỏe. Là thủ thuật mềm mại, dùng ở nơi đau và có nhiều cơ. Tác dụng giảm sưng đau.

-  Miết: Dùng đầu ngón tay cái miết chặt vào da người được xoa bóp rồi miết theo hướng thẳng. Tay người xoa bóp di động làm kéo căn da người được xoa bóp. Kỹ thuật này thường dùng ở đầu, bụng, chi thể.

Phân và hợp

Như kỹ thuật miết nhưng dùng cả hai đầu ngón tay cái, hoặc mô ngón út hai tay; từ cùng một chỗ tách ra hai bên gọi là phân, từ hai chỗ khác nhau về cùng một chỗ gọi là hợp. Kỹ thuật này hay dùng xoa bóp ở đầu mặt.

Nắn bóp

Nắn bóp có tác dụng chính lên các cơ, dây chằng, gân, tổ chức quanh khớp, gây giãn mạch tại chỗ rõ rệt, tăng dinh dưỡng tổ chức cơ, chống teo cơ, nắn bóp mạnh làm tăng trương lực cơ. Đây là kỹ thuật để nuôi dưỡng tổ chức cơ nên được coi như là một hình thức vận động thụ động đối với các cơ. Nắn bóp trực tiếp lên gân, dây chằng hay thần kinh được sử dụng nhiều trong chống đau, chống co cứng cơ, kích thích cơ - thần kinh bị liệt...

Véo

Dùng ngón cái và ngón trỏ kẹp và kéo da lên, hai tay thực hiện liên tiếp làm cho da người được xoa bóp luôn luôn như bị cuộn giữa các ngón tay người xoa bóp. Kỹ thuật này hay dùng ở lưng và trán.

Bóp

Dùng ngón cái và các ngón tay kia bóp vào cơ hoặc gân người được xoa bóp. Có thể bóp bằng hai, ba, bốn hay năm ngón tay. Có thể vừa bóp vừa hơi kéo lên, không nên dùng lực bóp ở đầu ngón tay sẽ gây đau, mà dùng lực ở đốt thứ 3 ngón tay để bóp. Kỹ thuật này dùng ở cổ, vai, gáy, nách, chi thể. Sức bóp mạnh hay nhẹ tùy trường hợp cụ thể.

Đấm chặt

Đấm chặt là hình thức tác động sâu đến cả xương khớp và toàn thân do truyền lực tùy theo mức độ mạnh hay nhẹ. Nếu đấm nhẹ và nhịp nhàng sẽ có tác dụng gây ức chế thần kinh trung ương, giảm đau, tạo cảm giác dễ chịu chống mệt mỏi. Đấm chặt thường được sử dụng nhiều trong xoa bóp lưng và chi thể.

- Đấm: Bàn tay nắm dùng mô ngón út hoặc bàn tay úp đấm vào chỗ đau.

- Chặt: Bàn tay duỗi, dùng mô ngón út chặt liên tiếp vào chỗ đau. Nếu làm ở đầu thì xòe ngón tay, dùng ngón út để chặt vào đầu người được xoa bóp.

Vỗ

Bàn tay hơi khum, giữa lòng bàn tay hơi lõm, vỗ từ nhẹ đến nặng vào chỗ cần tác động. Khi phát da bị đỏ lên do áp lực không khí trong lòng bàn tay tăng gây lên. Thường dùng ở vai, thắt lưng, tứ chi, bụng, vùng sau phổi để tăng thông khí phổi.

Rung lắc

Rung lắc có tác dụng lan tỏa sâu và rộng, có thể kích thích hoặc phục hồi các phản xạ và dẫn truyền thần kinh. Rung lắc với tần số chậm, nhịp nhàng gây ức chế thần kinh trung ương và giảm đau, giảm trương lực cơ. Rung lắc có ảnh hưởng trực tiếp đến xương và khớp.

Ngày nay ngoài kỹ thuật rung lắc bằng tay, người ta đã sản xuất ra các loại máy rung lắc toàn thân, cầm tay, các loại ghế, giường xoa bóp và rung lắc rất tiện lợi. Người được xoa bóp ngồi thẳng, tay buông thõng, người xoa bóp đứng, hai tay cùng nắm cổ tay người được xoa bóp, hơi dùng sức rung từ tay lên vai để tay người được xoa bóp rung như làn sóng. Tác dụng làm mềm cơ, trơn khớp, giảm mỏi mệt.

Kỹ thuật bấm huyệt

Sử dụng ngón tay tác động vào huyệt (điểm), cho nên chú ý vào luyện kỹ thuật ngón tay và phải biết huyệt (điểm), nếu chưa biết huyệt, chú ý vào điểm đau (a thị huyệt) xem điểm đau này cự án (đau chói khi ấn) hay thiện án (đau dễ chiu khi ấn) mà ta day nhanh mạnh nếu là cự án hay day nhẹ nhàng, chậm.

Bấm huyệt chân. Nguồn ảnh: Internet

Có các kỹ thuật tác động lên huyệt như sau:

- Ấn huyệt: Dùng đầu ngón tay dùng sức ấn vào  vào huyệt người được xoa bóp rồi giữ nguyên ngón tay chừng 5-10 đến 20 giây.

- Day huyệt: Dùng ngón tay ấn lên huyệt người được xoa bóp; sau đó di động ngón tay theo đường tròn.

- Điểm huyệt: Dùng ngón tay giữa để thẳng; ngón tay trỏ hơi cong lên để lên lưng của ngón giữa, ngón cái để phía dưới bên trong ngón giữa, để đỡ cho ngón giữa; tác động thẳng góc và từ từ vào huyệt (hoặc có thể dùng ngón cái, hoặc đốt thứ hai của ngón trỏ); nếu huyệt ở sâu như Hoàn khiêu, hoặc ở nơi có cơ dày, dùng ngón tay không đủ sức, thì dùng khuỷu tay tác động thẳng góc vào huyệt; đó là thủ thuật mạnh nhất của bấm huyệt. Thường dùng ở mông, lưng, thắt lưng, tứ chi.

Điểm huyệt chia làm ba thì:

+ Thì một: Dùng ngón giữa, tác động từ nhẹ đến nặng, dần dần điểm sâu xuống huyệt, rồi không động nữa.

+ Thì hai: Trên huyệt đó, rung nhẹ ngón tay, mục đích là tăng cường kích thích lên huyệt.

+ Thì ba: Dần dần nhấc ngón tay lên, nhưng không rời da, sau đó làm lại các động tác trên ba đến năm lần.

- Bấm huyệt: Dùng ngón tay nhấn mạnh vào huyệt, động tác mạnh, nhanh, đột ngột. Thường dùng ở Nhân trung, Thập tuyên.

Tác dụng bấm huyệt: Thông kinh lạc, giảm đau ở huyệt và tạng phủ có liên quan.

- Có thể hỗ trợ thêm là vận động khớp: Vận động khớp nhằm làm cho khớp được bôi trơn và phá vỡ tổ chức xơ dính làm mở rộng tầm vận động đối với khớp vận động hạn chế.

Kỹ thuật: một tay cố định phía trên khớp cần vận động, một tay vận động khớp theo tầm vận động của khớp. Nếu khớp bị hạn chế vận động thì cần kéo giãn khớp trong khi vận động nhưng phải hết sức chú ý đến phạm vi hoạt động của khớp lúc đó. Tránh làm quá mạnh gây đau đớn cho người được xoa bóp.

Chỉ định và chống chỉ định xoa bóp bấm huyệt

Chỉ định xoa bóp bấm huyệt

- Thẩm mỹ: Xoa bóp bấm huyệt được ứng dụng trong các cơ sở làm đẹp.

- Phục hồi sức khỏe: Xoa bóp bấm huyệt ứng dụng rộng rãi trong các cơ sở phục hồi và cải thiện sức khỏe.

- Trị liệu: Xoa bóp bấm huyệt ứng dụng hiệu quả trong các cơ sở điều trị y học hiện đại và y học cổ truyền. Có khả năng chữa một số bệnh cấp tính cũng như một số bệnh mạn tính thuộc về các chứng, bệnh thuộc đau, yếu liêt, rối loạn chức năng cơ thể,...

- Bệnh lý về đau (Thống): Giảm đau do thần kinh (đau do thần kinh tọa, đau do thần kinh mặt, đau do viêm đa dây rễ thần kinh), đau do cơ xương khớp (đau khớp chi trên, chi dưới, đau cột sống (cổ, lưng)), đau sau chấn thương (tai nan giao thông, lao động, thể dục thể thao)…

- Bệnh lý về yếu liệt (Nuy): Cải thiện và phục hồi liệt trung ương và liệt ngoại biện như yếu liệt nữa người, liệt mặt, liệt chi trên, chi dưới…

- Rối loạn chức năng cơ thể (Suy): Cải thiện hiệu quả các tình trạng mệt mỏi, căng thẳng thần kinh (stress) rối loạn chức năng hô hấp (bệnh lý phổi tắc nghẽn, bệnh lý phổi tắc nghẽn hạn chế), rối loạn chức năng vận động (sau phẩu thuật, sau liệt, sau chấn thương thể thao...), rối loạn giấc ngủ gây mất ngũ, cảm cúm, bệnh lý mũi, xoang, vẹo cổ, rối loạn chức năng tiêu hóa,…

Chống chỉ định xoa bóp bấm huyệt

- Bệnh ác tính, các khối u, lao tiến triển.

- Suy tim, suy gan, suy thận nặng, suy dinh dưỡng.

- Các bệnh ưa chảy máu, các vùng đang chảy máu hoặc đe dọa chảy máu, các bệnh da liễu.

- Không xoa bóp vào vùng hạch bạch huyết gây tổn thương và làm giảm sức đề kháng của cơ thể như: đám hạch quanh tai và thái dương, đám hạch khuỷu, đám hạch bẹn...

- Phụ nữ có thai hoặc đang có kinh nguyệt tránh xoa bóp bấm huyệt vào vùng thắt lưng và vùng bụng.

Xoa bóp bấm huyệt ngày nay được xem trọng và áp dụng rộng rãi, hiệu quả trong y học cổ truyền và y học hiện đại, góp phần phòng chữa bệnh, phục hồi - nâng cao sức khỏe và thẩm mỹ trong ngoài nước. Xoa bóp bấm huyệt có những bước phát triển mới đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về sức khỏe và đời sồng.

BS.CK2 Huỳnh Tấn Vũ
Cố vấn chuyên môn - Bệnh viện Đột quỵ Tim mạch Cần Thơ