Trắng da, giảm cân, tăng cơ bằng thực phẩm chức năng - Đánh đổi cả chức năng thận

1. Thuốc và Thực phẩm chức năng gây 50% ca tổn thương thận cấp

Gần đây, BV Bình Dân có ghi nhận nhiều ca suy thận tiến triển nhanh do người bệnh tự ý dùng thực phẩm chức năng (TPCN). BS có thể cho biết việc tự ý dùng TPCN là tác nhân xếp hàng thứ mấy trong những tác nhân khiến bệnh nhân suy thận?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy - Trưởng khoa Nội Thận - Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân (TPHCM): Theo Luật An toàn thực phẩm năm 2010, TPCN là “thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của cơ thể con người, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm bớt nguy cơ mắc bệnh, bao gồm thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khoẻ, thực phẩm dinh dưỡng y học”.

TPCN được chia thành 4 nhóm:

- Thực phẩm bổ sung là thực phẩm thông thường được bổ sung vi chất và các yếu tố có lợi cho sức khỏe như vitamin, khoáng chất, axit amin, axit béo, enzym, probiotic, prebiotic và chất có hoạt tính sinh học khác.

- Thực phẩm bảo vệ sức khỏe để tăng sức đề kháng cho cơ thể.

- Thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt dùng cho người ăn kiêng, bệnh nhân đái tháo đường, người già và các nhóm đặc biệt khác.

- Thực phẩm dinh dưỡng y học còn gọi là thực phẩm dinh dưỡng dùng cho mục đích y tế đặc biệt.

Trong đó, 2 nhóm cuối dễ gây các tác dụng phụ hơn cả. Tác dụng phụ của TPCN có thể làm cho tình trạng gan, thận xấu đi; dư chất dinh dưỡng làm bệnh thận bùng phát. TPCN còn khiến các bệnh nhân có tâm lý chủ quan “đã được điều trị”, từ đó bỏ lỡ các giai đoạn điều trị hiệu quả.

Hiện trên thế giới chưa có thống kê chính xác rằng dùng TPCN là tác nhân xếp thứ mấy trong những tác nhân khiến bệnh nhân suy thận, tại Việt Nam cũng thế. Nguyên nhân có thể vì TPCN chưa được quản lý chặt chẽ, các trường hợp tai biến không được báo cáo.

Bên cạnh đó, tác dụng phụ của TPCN có thể là cấp tính hoặc mạn tính, do vậy rất khó nhận biết. Bệnh nhân có tổn thương thận thường đến bệnh viện trong giai đoạn trễ, đồng thời cũng có quá nhiều nguyên nhân, khó phân biệt đâu là do TPCN và đâu là do bệnh lý thực sự.

TPCN và các sản phẩm tân dược chiếm 50% trong các nguyên nhân gây tổn thương thận cấp tại Việt Nam và một số quốc gia. Nhóm TPCN nguồn gốc thảo dược chiếm 30% các nguyên nhân làm tổn thương thận cấp có thể cũng như không thể hồi phục.

TPCN có thể gây suy thận cấp dẫn đến bệnh thận mạn, khiến bệnh nhân phải lọc máu định kỳ.

2. Thực phẩm chức năng có thật là bổ - khỏe - lành?

Có một nghịch lý là khi được kê toa thuốc tây, nhiều người băn khoăn về việc uống thuốc sẽ có hại cho gan, thận, dạ dày. Nhưng khi sử dụng TPCN họ lại không lo lắng về điều đó, nghĩ rằng “uống TPCN là bổ, là khỏe, là lành”. Nhưng thực tế có phải ai cũng an toàn khi dùng? Theo BS những ai cần thận trọng?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời: Bệnh nhân cho rằng TPCN ít gây tác dụng phụ nên thường dễ dàng uống, cũng như uống trong một thời gian dài.

Những người không có bệnh, không phải dùng thuốc có thể dùng TPCN bổ sung axit amin, vitamin. Tuy nhiên, vẫn cần chú ý chọn những sản phẩm được Cục An toàn thực phẩm phê duyệt và mua từ những nơi bán uy tín. Chỉ sử dụng đúng liều lượng, đúng thời gian và theo dõi kỹ tình trạng sức khỏe, để phát hiện kịp thời khi tác dụng phụ mới xuất hiện và ngưng ngay lập tức.

Những người đã có bệnh lý nền như tăng huyết áp, tiểu đường, béo phì; đặc biệt những người có bệnh lý gan và thận; người đang dùng thuốc điều trị - nếu tự ý sử dụng thực phẩm chức năng có thể gây tình trạng tương tác thuốc, có tác dụng phụ.

Nhất là khi sử dụng TPCN chứa chất cấm, có thể làm tình trạng tổn thương gan, thận, tim nặng hơn.

3. Da trắng, dáng thon... nhưng thận kêu cứu

Bác sĩ có thể chia sẻ rõ hơn về mối liên quan giữa độ lọc cầu thận giảm và việc dùng TPCN, nhất là nhóm giảm cân, làm trắng, tăng cơ...?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời: Sử dụng TPCN không đúng cách có thể ảnh hưởng chức năng thận, gây các tình trạng suy thận cấp, suy thận mạn.

TPCN giảm cân là loại dễ ảnh hưởng chức năng thận. Trong sản phẩm này thường có hoạt chất sibutramine để ức chế cảm giác thèm ăn. Tuy nhiên, hoạt chất này đã bị cấm do nhiều tác dụng phụ lên tim (rối loạn nhịp tim) và thận.

Hoạt chất thứ hai là axit aristolochic - gây bệnh lý thận mạn, thậm chí ung thư thận.

TPCN giúp trắng da có thể chứa thủy ngân, corticoid, hydroquinone. Các hoạt chất này có công dụng làm sáng da rõ rệt, nhưng cần được theo dõi sát bởi bác sĩ, bởi vượt lượng cho phép sẽ gây hại đến thận.

Glutathione + Vitamin C thường được sử dụng trong liệu trình làm trắng da ở các thẩm mỹ viện. Glutathione liều thấp được xem là an toàn nhưng các TPCN trắng da thường chứa thành phần Glutathione >2g và vitamin C liều cao - là nguyên nhân gây tổn thương thận cấp và thận mạn.

Một số loại TPCN tăng cường sinh lý nam thường bổ sung hormone sinh dục, tuy nhiên lại không được cảnh báo cho bệnh nhân. Sử dụng bừa bãi trên nhóm chống chỉ định sẽ dẫn đến những biến chứng về tim mạch.

4. Các dấu hiệu cảnh báo tổn thương ở thận

Với những trường hợp bệnh nhân đến khám ở Bệnh viện Bình Dân, thường họ có biểu hiện như thế nào? Có phải ban đầu hoàn toàn không có triệu chứng?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời: Bệnh nhân có sử dụng TPCN thường đều đến bệnh viện trong giai đoạn trễ - do các triệu chứng của suy thận thường xuất hiện muộn.

Triệu chứng suy thận có thể là:

- Rối loạn nước tiểu: Không đi tiểu, tiểu ít hơn; nước tiểu vàng, sậm màu hơn.

- Phù ở mặt, tay, chân hay nặng hơn là phù toàn thân.

- Mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn

- Tăng huyết áp.

Ở giai đoạn trễ hơn, bệnh nhân bị khó thở, hơi thở có mùi khai. Biểu hiện kèm theo do tổn thương cơ quan khác có thể là các dị ứng ngoài da.

5. Cơ chế gây suy thận do sử dụng thực phẩm chức năng

Bác sĩ có thể nói rõ hơn về cơ chế của suy thận giai đoạn sớm - tại sao người bệnh vẫn cảm thấy khỏe mạnh cho đến khi chức năng thận suy sụp?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời: Khi đã biểu hiện thành triệu chứng, thường bệnh lý thận đã đến giai đoạn trễ. Cơ chế tổn thương thận do thuốc, TPCN là:

- Độc tố thủy ngân, kim loại nặng; Thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ trong các TPCN có nguồn gốc thảo dược;

- Các chất cấm như axit aristolochic, sibutramine;

- Sử dụng TPCN liều cao, tương tác với các thuốc đang dùng. Thông thường, trong các TPCN bổ sung cho thận thường chứa chất lợi tiểu. Bệnh nhân suy thận đang bị thiếu nước hoặc đang sử dụng các thuốc lợi tiểu do bác sĩ kê, nếu sử dụng thêm TPCN có thể làm tình trạng thiếu nước nặng hơn, suy thận nặng hơn.

- Dị ứng miễn dịch làm tổn thương ống thận. Đây là một cơ chế thường gặp, đi kèm với nổi mẩn ở da, tổn thương gan...

Bệnh thận mạn hiện nay rất phổ biến, chiếm từ 10 - 15% dân số. Tự ý sử dụng TPCN khi có bệnh thận mạn sẽ khiến bệnh tình trầm trọng hơn. Khi phát hiện và đến bệnh viện thường đã trễ.

6. Nhóm nguy cơ cao cần kiểm tra chức năng thận thường xuyên nếu có dùng thực phẩm chức năng

Đối với người có nguy cơ (tiền sử cao huyết áp, đái tháo đường, béo phì, hay lạm dụng thuốc bổ…), làm sao để nhận diện thận đang suy yếu trước khi quá muộn?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời: Những người có nguy cơ (tiền sử cao huyết áp, đái tháo đường, béo phì, hay lạm dụng thuốc bổ…) cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc, TPCN nào.

Khi sử dụng TPCN, phải theo dõi sát các biểu hiện của cơ thể, đặc biệt là nước tiểu, phù và tình trạng mệt mỏi. Sau khi dùng một thời gian ngắn (vài ngày đến 1 tuần), có thể thực hiện xét nghiệm chức năng thận (urea, creatinin, nước tiểu) để xem thận có bị tổn thương không.

Định kỳ 1 tháng, 3 tháng hay 6 tháng theo chỉ định của bác sĩ, phải kiểm tra lại chức năng thận.

7. Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc hay thực phẩm chức năng

BS có lời khuyên nào cho những người nóng lòng cải thiện tình trạng, điều trị khỏi hoàn toàn các bệnh lý mạn tính, nên nóng vội kết hợp thêm thuốc, TPCN ngoài chỉ định?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời: Bệnh nhân bệnh mạn tính luôn có mong muốn cải thiện tình trạng, điều trị khỏi hoàn toàn nên rất nóng vội kết hợp thêm thuốc, TPCN ngoài chỉ định. Thậm chí có người dùng liều cao, dùng kéo dài, làm tăng nguy cơ xảy ra tác dụng phụ.

Một số bệnh nhân chỉ hoàn toàn dùng TPCN mà bỏ qua các cơ hội điều trị, thường đến bệnh viện trong những giai đoạn muộn.

Xin nhấn mạnh, nếu muốn dùng TPCN, quý vị phải tham khảo ý kiến của bác sĩ, chuyên gia và chú ý đến những tương tác thuốc với loại thuốc điều trị đang sử dụng. Ngoài ra, chỉ dùng sản phẩm có chứng nhận của cơ quan an toàn thực phẩm, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.

Việc sử dụng cần tuân thủ hướng dẫn về thời gian, liều lượng; đồng thời theo dõi những thay đổi xảy ra trên cơ thể, nhằm can thiệp kịp thời.