Dị dạng mạch máu não là một tình trạng nguy hiểm, có thể dẫn tới đột quỵ. Xin BS cho biết, dị dạng mạch máu não có nguyên nhân là gì ạ?

Mạch máu não chúng ta có 2 hệ thống động mạch và tĩnh mạch khi phối hợp với nhau thông qua trung gian là hệ thống mao mạch. Khi có sự bất thường, hai hệ thống động mạch và tĩnh mạch nối trực tiếp với nhau, gọi là thông động tĩnh mạch.

Ngoài ra có một dạng khác là thông trực tiếp từ động mạch sang động mạch, tĩnh mạch sang tĩnh mạch. Đây là những dạng dị dạng thường hay gặp.

Nguyên nhân thường gặp phần lớn là bẩm sinh. Rất ít trường hợp sau chấn thương có sự thông nối các mạch máu lại với nhau tạo thành dị dạng rất nhỏ.

Xin BS cho biết, dị dạng mạch máu não thường xuất hiện ở những vị trí nào, thưa BS?

Thông động tĩnh mạch là tình trạng thông nhau giữa động mạch với tĩnh mạch, hoặc động mạch trực tiếp với động mạch, tĩnh mạch với tĩnh mạch. Vị trí thường xuất hiện dị dạng mạch máu não trên lều (từ bán cầu trở lên) và dưới lều. Trên lều là thường gặp nhất, ít gặp trường hợp từ tiểu não và thân não trở xuống.

Bệnh nhân có cảm nhận gì để cảnh báo là mạch máu não của mình có vấn đề không ạ? Những người nào có nguy cơ cao, nên tầm soát bệnh lý mạch máu não ạ?

Thông thường, thông động tĩnh mạch hay còn gọi là dị dạng mạch máu não gây triệu chứng lâm sàng là đau đầu âm ỉ, tình cờ phát hiện sau khi té và chụp CT phát hiện có khối dị dạng.

Và trường hợp hay gặp trên lâm sàng khi khám bệnh là bệnh nhân hay bị co giật. Nguy hiểm hơn, bệnh nhân có thể hôn mê do khối dị dạng bị xuất huyết, bắt buộc phải được cấp cứu, lúc đó chụp CT mới thấy khối dị dạng mạch máu.

Trong dị dạng mạch máu não thường không phân chia ra đối tượng có nguy cơ cao bị dị dạng mà thường gặp ở những người sau chấn thương, một số trường hợp rất hiếm có sự kết nối và sự tăng sinh mạch máu lưu thông, ít có trường hợp thông trực tiếp giữa động mạch và tĩnh mạch.

Để phát hiện dị dạng mạch máu não có những phương pháp nào, thưa BS?

Phần lớn bệnh nhân sẽ được chụp kiểm tra CT và phát hiện khối bất thường sẽ được nâng cấp lên chụp MRI. Nếu để chẩn đoán, bệnh nhân có thể chụp hệ thống mạch máu não xóa nền (chụp DSA) để xác định chắc chắn đó là khối dị dạng.

Lợi thế của chụp DSA là có thể phát hiện thêm những túi phình, túi giả phình, đường dẫn lưu bên hệ thống tĩnh mạch, đây là lợi điểm cho những phương pháp điều trị tiếp theo.

Xin BS cho biết, điều trị dị dạng mạch máu não bằng can thiệp nội mạch DSA chống chỉ định trong trường hợp nào? Khi nào thì điều trị bằng xạ phẫu gamma knife?

Một số trường hợp chống chỉ định can thiệp bằng DSA: khi thực hiệp phương pháp này bệnh nhân sẽ cần bơm 1 lượng thuốc cản quang, vì vậy, việc này không được thực hiện đối với những bệnh nhân suy thận nặng.

Khi điều trị dị dạng mạch máu não, có 3 phương pháp điều trị, và phần lớn thường sử dụng phối hợp, không điều trị tách rời là: gamma knife, DSA và phẫu thuật.

Trong đó, can thiệp tối thiểu ít nhất, ít xâm lấn nhất là điều trị bằng xạ phẫu gamma knife. Gamma knife là phương pháp dùng tia chiếu để xơ hóa búi dị dạng. Khi mà thất bại, phải phối hợp với phương pháp DSA, khi khối đó xuất huyết tạo cái nang thì bắt buộc phải can thiệp bằng phẫu thuật.

Hiện nay, phương pháp nào càng ít can thiệp, càng ít xâm lấn càng càng tốt thì trong đó, gamma knife được lựa chọn hàng đầu. Khi chọn lựa sử dụng gamma knife thì những chỉ định với khối dị dạng có kích thước nhỏ hơn 3cm đều có thể điều trị hiệu quả. Những vị trí sâu hơn, không can thiệp bằng DSA hay phẫu thuật thì có thể điều trị bằng gamma knife rất hiệu quả.

Việc điều trị dị dạng mạch máu não bằng gamma knife sẽ được tiến hành như thế nào, trải qua bao nhiêu công đoạn?

Sau khi làm những xét nghiệm tổng quát và bệnh nhân không có rối loạn về tim mạch, chức năng thận, gan (hoặc có những bệnh này nhưng được điều trị và kiểm soát tốt)… thì sẽ được tiến hành điều trị bằng gamma knife.

Trước khi điều trị, các bác sĩ sẽ thông qua hội chẩn và đánh giá bệnh nhân có thể đáp ứng tốt với gamma thì sẽ tiến hành điều trị cho bệnh nhân.

Trước khi xạ phẫu, bệnh nhân có thể ăn uống bình thường.

Đầu tiên, bệnh nhân sẽ được đặt khung định vị đầu bệnh nhân được cố định bằng 4 điểm và chích thuốc tê vào 4 vị trí đó nhằm giảm đau cho bệnh nhân.

Sau đó, chụp MRI mô phỏng và lập kế hoạch trên máy xạ gamma knife.

Tiếp theo bệnh nhân được nằm trên máy và điều khiển tự động theo chu trình.


Ở các buổi tư vấn trước, AloBacsi được biết khối u sau khi điều trị bằng gamma knife chưa biến mất ngay. Với dị dạng mạch máu não thì sau xạ phẫu bao lâu sẽ thấy kết quả ạ?

Đối với khối u, cơ chế hoạt động cũng như gamma knife, đều là hiện tượng tắc mạch xơ hóa. Đối với xạ phẫu, sau 2 năm, phần lớn khối dị dạng sẽ biến mất. Còn riêng đối với khối u sẽ biến mất chậm hơn. Để chắn chắn hơn, sau 2 năm chụp kiểm tra lại bằng DSA sẽ thấy khối dị dạng biến mất.

ThS.BS Hồ Vĩnh Phước - Phó trưởng khoa Ung bướu và Y học hạt nhân, Bệnh viện Nhân dân 115

Sau khi xuất viện, bệnh nhân tiếp tục điều trị tại nhà như thế nào, cần chú ý gì trong sinh hoạt ạ? Họ cần kiêng cữ những gì? Hoạt động nào không nên tham gia?

Sau khi bệnh nhân được xuất viện về nhà, được bác sĩ hướng dẫn ăn uống, sinh hoạt theo chế độ bình thường. Tuy nhiên, nên hạn chế uống bia rượu vì sau khi uống sẽ kích thích mạch máu não tăng lên, đồng nghĩa kích thích búi dị dạng, dễ gây ra hiện tượng động kinh. Lúc này bệnh nhân sẽ được dặn dò phải uống thuốc chống động kinh đều đặn.

Đặc biệt trong những trường hợp bệnh nhân lớn tuổi, bị cao huyết áp, nếu không kiểm soát huyết áp tốt sẽ làm tăng khả năng làm vỡ búi dị dạng.

Ngoài ra, bệnh nhân cố gắng đừng vận động mạnh, hay tập thể dục mạnh, làm việc hoặc xách vật quá nặng sẽ làm tăng áp lực lên não, tăng khả năng vỡ mạch máu sau khi xạ phẫu.

Nên hạn chế những thực phẩm gây táo bón, vì táo bón cũng tạo áp lực lên trên não.


BS sẽ hẹn bệnh nhân tái khám ở những mốc thời gian nào? Có trường hợp nào bệnh nhân phải xạ phẫu lại không ạ?

Sau khi xạ phẫu, bác sĩ sẽ dặn bệnh nhân chú ý những dấu hiệu bất thường như ngất, đột quỵ, hôn mê,… thì nên đưa bệnh nhân đến các cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu.

Bệnh nhân sẽ được hẹn tái khám sau khi điều trị gamma là 1 tháng. Và sau đó, mỗi 3 tháng trong vòng 1 năm sẽ hẹn tái khám.

Bắt đầu từ năm đầu thứ hai, khoảng 6 tháng bệnh nhân nên tái khám 1 lần.

Cũng có trường hợp bệnh nhân phải xạ phẫu lại, chẳng hạn bệnh nhân có những động mạch đan chéo với nhau, khi điều trị khối dị dạng mạch máu não đầu tiên, với liều lượng như vậy thì chỉ xử lý được một nhánh. Nếu xử lý 2 nhánh cùng lúc, khả năng gây ra biến chứng nhiều quá, vì vậy nên bắt buộc phải tách từng nhánh để nhánh kia có thời gian tăng trưởng mạch máu xung quanh. Sau 2 năm, bệnh nhân phải quay trở lại để tách nhánh còn lại.

Những người đã từng có dị dạng mạch máu não trước đây sau khi đã được xử lý có thể xuất hiện thêm những dị dạng mới không ạ? Họ phải làm gì để phòng tránh?

Tình trạng này trên lý thuyết thì có nhưng thực tế lâm sàng rất hiếm gặp. Đó là sự tăng sinh mạch máu để nuôi chứ không phải tăng sinh để tạo thành 1 khối thông động tĩnh mạch khác.

Do dị dạng mạch máu não phần lớn là bẩm sinh nên rất khó để phòng tránh được. Chúng ta chỉ có thể phòng tránh, hạn chế tình trạng xuất huyết não sau khi phát hiện khối dị dạng.

~~~~

Hy vọng qua những chia sẻ của ThS.BS Hồ Vĩnh Phước - Phó trưởng khoa Ung bướu và Y học hạt nhân của Bệnh viện Nhân dân 115, mọi người sẽ hiểu hơn về vấn đề dị dạng mạch máu não và các phương pháp điều trị, trong đó có gamma knife.

AloBacsi chân thành cảm ơn BS Hồ Vĩnh Phước!

Hồng Nhung - Thanh Thủy
Ảnh: Viết Hưởng