Phân loại ung thư “hiền - dữ”: Hiểu đúng để tránh chủ quan và điều trị sai hướng

1. Không phải ung thư nào cũng “hung hãn”

Y học ngày nay có thể phát hiện rất nhiều loại ung thư. Vậy có phải tất cả các loại ung thư đều nguy hiểm và đều cần điều trị mạnh tay ngay lập tức không, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Triệu Vũ - Trưởng khoa Tuyến vú, Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM trả lời:

Không hẳn như vậy. Có những loại ung thư tiến triển rất nhanh và rất hung hãn, nhưng cũng có những loại ung thư khá lành tính và diễn tiến chậm chạp. Vì vậy, tùy vào đặc điểm của từng loại ung thư khi phát hiện, bác sĩ sẽ quyết định loại nào cần điều trị mạnh tay, và loại nào có thể theo dõi thêm trước khi lựa chọn cách điều trị phù hợp.

Những ung thư “dữ”, thường phát hiện trễ và tiến triển nhanh có thể kể đến ung thư gan, ung thư phổi. Ngược lại, những loại diễn tiến chậm, tương đối “hiền” hơn gồm ung thư tuyến giáp, ung thư da.

Đối với các loại ung thư hiền, nếu phát hiện sớm, tùy theo độ tuổi, thể trạng và mức độ bệnh, một số trường hợp cần điều trị ngay (như phẫu thuật). Nhưng khi khối u nhỏ, gọn, chưa lan và người bệnh có điều kiện theo dõi tốt, bác sĩ có thể cân nhắc chậm điều trị, tiếp tục theo dõi thêm một thời gian.

Nếu khối u ổn định, không tiến triển, người bệnh có thể tiếp tục theo dõi. Ngược lại, nếu khối u diễn tiến theo hướng xấu, khi đó mới tiến hành điều trị. Việc trì hoãn có kiểm soát này thường không làm ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người bệnh.

2. Ung thư “hiền” không có nghĩa là được phép bỏ qua

Như bác sĩ vừa chia sẻ, có những loại ung thư khá lành, thậm chí “hiền” như ung thư tuyến giáp hoặc ung thư da. Vậy một số ý kiến cho rằng những ung thư hiền này có thể không cần theo dõi hay điều trị. Điều này có đúng không, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Triệu Vũ trả lời:

Điều này không đúng. Dù được xem là “hiền” hơn, ung thư vẫn là ung thư, chứ không phải tình trạng bình thường có thể bỏ qua. Những loại ung thư diễn tiến chậm chỉ “hiền” so với các ung thư dữ, nhưng không có nghĩa là không cần quan tâm.

Ở một số loại ung thư hiền, khi bác sĩ đánh giá rằng khối u chưa ảnh hưởng đến thể trạng, chưa đe dọa sức khỏe ngay, hoặc điều kiện người bệnh không phù hợp để điều trị mạnh tay ngay lập tức, thì đôi khi bác sĩ sẽ chọn theo dõi thêm. Tuy nhiên, theo dõi không đồng nghĩa với bỏ mặc.

Người bệnh sẽ được lên kế hoạch theo dõi định kỳ, quan sát sự thay đổi của khối u. Nếu khối u ổn định, không tiến triển xấu, người bệnh không nhất thiết phải phẫu thuật hoặc can thiệp ngay. Nhưng nếu trong quá trình theo dõi, khối u có dấu hiệu chuyển biến nặng, thì vẫn phải điều trị, không thể bỏ qua.

Nói cách khác, một số ung thư hiền có thể chưa cần điều trị ngay, nhưng bắt buộc phải theo dõi chặt chẽ, tuyệt đối không được xem như “không có bệnh”.

3. Ung thư không còn là “án tử”

BS có thể giải thích vì sao nhiều chuyên gia ung thư hiện nay cho rằng “ung thư là bệnh mạn tính”, chứ không còn là “án tử” nữa không?

BS.CK2 Nguyễn Triệu Vũ trả lời:

Đây là một quan điểm hoàn toàn đúng đắn. So với trước đây, điều trị ung thư đã có những tiến bộ vượt bậc ở cả phẫu thuật, hóa trị, xạ trị và đặc biệt là các thuốc đặc trị.

Nhờ các tiến bộ này, nhiều loại ung thư hiện nay người bệnh có thể sống chung lâu dài, được xem như một bệnh lý mạn tính. Thực tế, có những bệnh nhân sống 10, 15, thậm chí 20 năm cùng bệnh ung thư, và họ sinh hoạt bình thường như người mắc các bệnh mạn tính khác là tiểu đường, tăng huyết áp…

Điều quan trọng là người bệnh cần điều trị đúng mức theo đúng phác đồ, tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ trong suốt quá trình theo dõi và giữ tinh thần lạc quan, vì yếu tố tâm lý có thể ảnh hưởng lớn đến kết quả điều trị.

Ngày nay, ung thư không còn là “án tử”, không phải ai bị ung thư cũng mất liền như quan niệm cũ. Rất nhiều bệnh nhân đang hưởng lợi từ những tiến bộ y học, sống khỏe, sống vui và kiểm soát bệnh tương tự như quản lý một bệnh mạn tính dài hạn.

4. Ung thư tuyến giáp, vú, tiền liệt tuyến có thật sự “hiền” và không cần hóa trị?

Ung thư tuyến giáp, ung thư vú, ung thư tiền liệt tuyến... có phải là nhóm “hiền” mà nhiều người có thể sống ổn định nhiều năm không cần hóa trị, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Triệu Vũ trả lời:

Có thể nói như vậy, vì ung thư tuyến giáp, ung thư tiền liệt tuyến và ung thư vú thường “hiền” hơn so với nhiều nhóm ung thư khác.

Tuy nhiên, mỗi loại lại được chia thành nhiều nhóm nhỏ. Ví dụ ung thư vú có 5-10 phân nhóm khác nhau: có nhóm chỉ cần uống thuốc, nhưng cũng có nhóm phải dùng hóa trị, miễn dịch, thuốc nhắm trúng đích hoặc sinh học. Ung thư tiền liệt tuyến cũng tương tự.

Dù được xem là “hiền”, nhưng cách điều trị không giống nhau cho tất cả bệnh nhân. Tùy thể trạng, giai đoạn bệnh, đặc tính sinh học của khối u, và cả yếu tố xã hội - kinh tế, bác sĩ sẽ chọn phác đồ phù hợp. Đây là xu hướng điều trị cá thể hóa, tức là mỗi bệnh nhân có một kế hoạch điều trị riêng thay vì áp dụng chung cho tất cả.

Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể chỉ cần dùng thuốc uống hoặc theo dõi định kỳ mà không cần điều trị mạnh tay ngay lập tức. Nhưng cũng có những ca phải phối hợp thuốc và điều trị tích cực từ đầu. Điều này hoàn toàn phụ thuộc vào đánh giá chuyên môn và quá trình trao đổi giữa bác sĩ và người bệnh.

5. Người mắc ung thư “hiền” phải chăm sóc như thế nào?

Với người đã được chẩn đoán ung thư “hiền”, chế độ ăn uống - sinh hoạt - kiểm tra định kỳ nên thực hiện ra sao để duy trì ổn định lâu dài ạ?

BS.CK2 Nguyễn Triệu Vũ trả lời:

Thực ra, người bệnh ung thư, đặc biệt ở giai đoạn sớm hoặc đã ổn định, không cần một chế độ ăn uống quá đặc biệt. Họ có thể sinh hoạt gần như người bình thường. Quan trọng là ăn uống đầy đủ chất, đủ lượng, không nên kiêng khem quá mức hoặc “thần tượng” một chế độ ăn nào đó. Chế độ ăn cân bằng vẫn là tốt nhất.

Về vận động, người bệnh có thể tập luyện những môn thể thao yêu thích, miễn sao phù hợp với thể trạng và được bác sĩ cho phép. Không có yêu cầu phải hạn chế vận động, chỉ cần duy trì lối sống điều độ và lắng nghe cơ thể.

Điều quan trọng nhất là người bệnh phải hiểu rõ bệnh của mình và được bác sĩ giải thích cụ thể. Khi nắm được thông tin đúng, họ sẽ bớt hoang mang, bớt lo lắng, không chạy theo tin đồn, phương pháp gia truyền hay bí truyền. Đây là cách tốt nhất để người bệnh và gia đình tự chăm sóc sức khỏe lâu dài và duy trì tình trạng ổn định của bệnh.

6. Người bệnh ung thư “dữ” cần làm gì để cải thiện tiên lượng?

Nếu bệnh nhân đang ở nhóm ung thư “dữ”, điều gì là quan trọng nhất giúp kéo dài thời gian sống và cải thiện chất lượng cuộc sống, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Triệu Vũ trả lời:

Ở thời điểm hiện nay, ngay cả với những nhóm ung thư “dữ” như ung thư phổi hay ung thư gan, y học đã có rất nhiều tiến bộ. Người bệnh có thể được điều trị bằng thuốc uống, thuốc tiêm, các thuốc sinh học, thuốc miễn dịch… Rất nhiều bệnh nhân ung thư phổi chỉ dùng thuốc uống mà bệnh vẫn ổn định vài ba năm là chuyện hoàn toàn bình thường.

Dù là ung thư dữ hay ung thư hiền, điều quan trọng nhất vẫn giống nhau. Thứ nhất, người bệnh cần giữ bình tĩnh. Thứ hai, phải đến các cơ sở chuyên khoa, nơi có đầy đủ xét nghiệm, phác đồ và thuốc điều trị phù hợp. Bác sĩ chuyên khoa sẽ là người giải thích rõ ràng để bệnh nhân hiểu được bệnh của mình.

Khi bệnh nhân hiểu bệnh, họ sẽ tuân thủ điều trị tốt hơn. Đây là yếu tố quan trọng nhất giúp kéo dài thời gian sống.

Một điểm quan trọng khác là chi phí điều trị. Các thuốc mới thường có giá cao, nhưng hiện nay Bảo hiểm y tế, Bộ Y tế và nhiều công ty dược phẩm đều có các chương trình hỗ trợ, từ miễn phí hoàn toàn cho đến hỗ trợ 50 - 70% chi phí. Nếu bệnh nhân được tiếp cận các chương trình này, họ vừa có thuốc tốt, vừa giảm được gánh nặng tài chính khi điều trị lâu dài.

7. Tầm soát ung thư phải theo cơ quan, không tầm soát “mông lung”

Làm sao để phát hiện sớm ung thư khi chưa có triệu chứng rõ ràng? Những xét nghiệm tầm soát nào thực sự đáng tin cậy, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Triệu Vũ trả lời:

Hiện nay có rất nhiều phương pháp tầm soát ung thư, từ cũ đến mới, nhưng nguyên tắc quan trọng nhất vẫn là tầm soát theo từng cơ quan, không tầm soát một cách “chung chung”.

Ở phụ nữ khoảng 40 - 45 tuổi trở lên, tầm soát ung thư vú cần được thực hiện bằng nhiều phương pháp phối hợp: khám vú định kỳ, siêu âm tuyến vú và chụp X-quang tuyến vú (nhũ ảnh). Đây là các kỹ thuật đã được kiểm chứng và được các hội nghề nghiệp lớn khuyến cáo rộng rãi.

Tương tự, phụ nữ cũng nên tầm soát ung thư cổ tử cung bằng phết tế bào cổ tử cung âm đạo (Pap smear) hoặc các xét nghiệm theo hướng dẫn hiện hành.

Với những người hút thuốc lá nhiều, hút lâu năm, phương pháp đáng tin cậy nhất hiện nay là CT liều thấp để tầm soát ung thư phổi.

Ở nhóm có nguy cơ ung thư đại trực tràng, có thể sử dụng xét nghiệm máu ẩn trong phân hay các phương pháp tầm soát chuyên sâu hơn.

Tầm soát nào tốt nhất phải dựa trên cá thể hóa, tùy đặc điểm sức khỏe từng người, đặc trưng bệnh tật của từng quốc gia, độ tuổi, giới tính, nhóm nguy cơ. Không phải ung thư nào phổ biến ở châu Âu hay Mỹ cũng phổ biến tại Việt Nam, chẳng hạn như ung thư tiền liệt tuyến.

Vì vậy, tầm soát phải nhắm đúng cơ quan, đúng nguy cơ, dựa trên dữ liệu dịch tễ của từng cộng đồng, thay vì “tầm soát đại trà” không mục tiêu.