Béo phì - yếu tố nguy cơ gây gan nhiễm mỡ không do rượu

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò như thế nào trong việc kiểm soát bệnh gan nhiễm mỡ. Ngược lại, chế độ ăn uống không khoa học sẽ dẫn đến hệ lụy ra sao khi mắc bệnh gan nhiễm mỡ?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Nhiều người đi khám tổng quát nhận được kết quả siêu âm là gan nhiễm mỡ. Gan của người bình thường chỉ có những tế bào gan, nhưng vì thừa cân, rối loạn chuyển hóa làm các tế bào mỡ chèn ép và tăng sinh trong gan, gọi là tình trạng gan nhiễm mỡ.

Về mặt y khoa có khái niệm bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, tình trạng viêm do gan nhiễm mỡ. Ngoài việc gan nhiễm mỡ ra, tình trạng mỡ làm những tế bào gan bị viêm, dần dẫn tới viêm mãn tính, xơ hóa, làm những tế bào gan lành không còn thực hiện chức năng nữa. Gan nhiễm mỡ sẽ trở thành một yếu tố nguy cơ của xơ gan.

Gan nhiễm mỡ thường thấy ở những người bị thừa cân, béo phì, rối loạn lipid máu, rối loạn mỡ máu, các bệnh rối loạn chuyển hóa như đái tháo đường. Những người có chế độ ăn không lành mạnh, không kiểm soát cân nặng dễ bị gan nhiễm mỡ.

Nếu đã bị gan nhiễm mỡ mà người bệnh vẫn không kiểm soát cân nặng, không kiểm soát các vấn đề rối loạn chuyển hóa, đường huyết, không giảm lượng cholesterol trong máu thì tình trạng bệnh càng diễn tiến nặng hơn và có thể dẫn đến xơ gan.

Tình trạng gan nhiễm mỡ hoàn toàn có thể hồi phục được. Bệnh nhân được chẩn đoán gan nhiễm mỡ ở mức độ 1, mức độ 2, mức độ 3 cố gắng kiểm soát cân nặng, tăng vận động, kiểm soát mỡ máu,... có thể giúp gan lành lại, quay về trạng thái bình thường.

Chế độ ăn uống giúp kiểm soát gan nhiễm mỡ

Khi nói về gan nhiễm mỡ, BS có đề cập đến ăn uống có góp phần và tác động đến bệnh gan nhiễm mỡ. Vậy khi đã bị gan nhiễm mỡ thì nên xây dựng chế độ dinh dưỡng như thế nào để bệnh không tiến triển nặng hơn?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Chế độ ăn rất quan trọng trong vấn đề kiểm soát tình trạng gan nhiễm mỡ vì yếu tố thừa cân có liên quan mật thiết đến tình trạng gan nhiễm mỡ. Thừa cân là hậu quả của một quá trình ăn uống không hợp lý, thường thấy nhất là chế độ ăn nhiều chất béo, nhiều carbohydrate từ các loại tinh bột. Chế độ ăn không lành mạnh, dư thừa năng lượng và không kiểm soát cân nặng cùng với thói quen ngồi quá nhiều, không tập luyện thể dục thể thao làm lượng mỡ ít được đốt đi, giảm chuyển hóa và tăng tích trữ mỡ. Điều này càng làm tình trạng gan nhiễm mỡ nặng hơn.

Người bệnh gan nhiễm mỡ nên ăn gì và nên kiêng gì?

Khi đã được chẩn đoán bị gan nhiễm mỡ, bệnh nhân nên tăng cường hoặc hạn chế những loại thực phẩm nào? Loại thực phẩm nào phải kiêng tuyệt đối?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Trong chế độ ăn của bệnh nhân gan nhiễm mỡ cần lưu ý những vấn đề sau:

- Cân nặng của bệnh nhân đang thừa bao nhiêu cân, cân nặng lý tưởng của bệnh nhân là bao nhiêu, phải tiết chế năng lượng như thế nào. Một bệnh nhân gan nhiễm mỡ đang béo phì độ 2 phải áp dụng chế độ ăn giảm calo, chỉ khoảng 1.100 - 1.200kcal/ngày, thậm chí chỉ còn 800 - 900kcal/ngày. Chỉ có giảm cân mới giúp kiểm soát được vấn đề gan nhiễm mỡ.

- Tăng cường vận động để tiêu hao năng lượng, kiểm soát cân nặng. Các hoạt động như chạy bộ, đi bộ hoặc tập aerobic giúp tiêu hao 400 - 500kcal/ngày.

- Chế độ ăn đảm bảo sự cân bằng giữa các nhóm chất dinh dưỡng: carbohydrate, chất béo, đạm,... Cần phải cung cấp đủ lượng đạm mà cơ thể cần.

Đối với chất béo, nên chọn những chất béo tốt và hạn chế những chất béo xấu. Chất béo tốt có trong các loại dầu thực vật, dầu từ các loại quả, dầu từ cá,... có thể bổ sung omega 3, giúp tăng cường đào thải cholesterol xấu trong cơ thể. Chất béo xấu là chất béo từ mỡ động vật, nội tạng động vật hoặc từ sữa nguyên kem, phô mai,... Không sử dụng thực phẩm chế biến công nghiệp, chế biến sẵn như bánh, gà rán,... cũng giúp giảm lượng chất béo nạp vào.

Cung cấp dư thừa nhóm tinh bột làm tăng triglyceride trong máu. Cơm, bánh kẹo và các loại đường đơn như nước ép trái cây khi tích trữ trong cơ thể sẽ chuyển hóa thành những dạng mỡ và vẫn làm tăng mỡ máu, làm nặng thêm tình trạng gan nhiễm mỡ.

Để đẩy lùi tình trạng gan nhiễm mỡ, chúng ta phải kiểm soát được lượng năng lượng nạp vào và tiêu hao, tăng cường vận động và kiểm soát được cân nặng.

Chế độ ăn cho người bệnh gan nhiễm mỡ

Bệnh nhân gan nhiễm mỡ nên ưu tiên dùng những cách chế biến thực phẩm nào? Người bị gan nhiễm mỡ có thể sử dụng bơ, mayonnaise, margarine được không, nên sử dụng sao cho đúng và an toàn?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Các loại chất béo như bơ, magarine, bơ lạc,... đều là chất béo bão hòa, không tốt cho cơ thể. Những chất béo ở dạng rắn trong môi trường bình thường dễ bị lắng đọng khi đi vào cơ thể. Những chất béo ở dạng lỏng trong nhiệt độ thường như dầu hạt lanh, dầu hướng dương, dầu đậu nành, dầu ô liu,... là những chất béo chưa bão hòa, tốt cho cơ thể.

Chế độ ăn của bệnh nhân gan nhiễm mỡ ưu tiên sử dụng những chất béo chưa bão hòa từ các loại dầu thực vật. Có thể ăn từ 2 - 3 bữa cá có dầu trong 1 tuần để tăng lượng omega 3. Nên hạn chế lượng thịt đỏ, đạm động vật để giảm lượng chất béo bão hòa. Chỉ nên ăn dưới 500g thịt đỏ/tuần.

Để không tăng thêm lượng chất béo nạp vào, nên hạn chế sử dụng phương pháp chế biến chiên ngập dầu, chiên rán trong dầu. Thay vào đó, có thể áp chảo, dùng nồi chiên không dầu để làm mất đi lượng dầu trong thực phẩm. Ưu tiên sử dụng các phương pháp hấp, luộc khi chế biến thức ăn.

Khi lựa chọn thực phẩm, nên chọn các loại đạm ít chất béo như ức gà, nạc heo, nạc bò thay vì nạm, gầu bò, thịt ba rọi heo.

Bổ sung thêm chất xơ cho cơ thể vì chất xơ có thể làm tăng đào thải lượng cholesterol xấu. Chất xơ còn làm chúng ta có cảm giác no lâu hơn, giúp giảm cân tốt hơn. Theo khuyến cáo, nên sử dụng khoảng 400 - 500g rau củ quả mỗi ngày để cung cấp đủ lượng chất xơ cho cơ thể, kiểm soát lượng mỡ máu và duy trì cân nặng lý tưởng.

Bị gan nhiễm mỡ cần kiêng những gì?

Vì sao người bị gan nhiễm mỡ phải hạn chế thực phẩm giàu năng lượng, đường và nhiều gia vị cay, nóng như tỏi, riềng, ớt, tiêu?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Hạn chế thực phẩm giàu đường, tinh bột và chất béo khi bị gan nhiễm mỡ là điều đương nhiên. Người thừa cân có nguy cơ cao bị gan nhiễm mỡ, nếu không kiểm soát được cân nặng thì tình trạng gan nhiễm mỡ càng diễn tiến nặng hơn, có thể dẫn đến xơ gan.

Việc tiết chế tinh bột, carbohydrate, hạn chế các loại đường hấp thu nhanh trong trái cây, bánh kẹo, nước ép trái cây, sử dụng chất béo tốt thay vì chất béo xấu có tác dụng hỗ trợ kiểm soát cân nặng.

Chưa có nghiên cứu cụ thể về vấn đề sử dụng những gia vị nghệ, tỏi, ớt, hành,... có thể làm hại đến gan. Thay vào đó, chúng ta nên quan tâm đến các loại thuốc. Gan được xem như một nhà máy hấp thu và chuyển hóa các chất dinh dưỡng. Đây cũng là nơi đào thải các loại thuốc. Các bệnh nhân gan nhiễm mỡ hoặc những người đã có tổn thương gan cần báo rõ tình trạng bệnh với bác sĩ để được chỉ định các loại thuốc ít gây hại cho gan.

Cần tỉnh táo trước các loại thuốc không rõ nguồn gốc như các loại thuốc nam, lá cây vì không biết được trong thành phần có những chất gì, có gây hại cho gan hay không.

Cách chọn thịt đỏ an toàn cho người bị gan nhiễm mỡ

Người bị gan nhiễm mỡ có cần kiêng hoàn toàn gan nhiễm mỡ không? Nếu có thể ăn thì nên ăn bao nhiêu và nên ăn loại thịt đỏ nào?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Thịt heo, thịt bò được xếp vào dạng thịt đỏ. Không có khuyến cáo về việc kiêng hoàn toàn loại thực phẩm này vì trong thịt đỏ có nhiều sắt và các khoáng chất khác, giúp cơ thể tạo máu tốt hơn.

Chỉ nên ăn dưới 100g thịt đỏ mỗi ngày và dưới 500g mỗi tuần để cơ thể vẫn được cung cấp chất béo bão hòa và những khoáng chất.

Không nên chọn những phần thịt có nhiều mỡ như nạm, gầu bò. Thay vào đó nên chọn thịt thăn có lượng nạc nhiều hơn. Với thịt heo, có thể sử dụng phần nạc đùi thay vì thịt ba rọi, giò heo chứa nhiều chất béo. Đó cũng là cách tăng lượng đạm, giảm lượng chất béo bão hòa nạp vào.

Bị gan nhiễm mỡ nên hạn chế ăn trái cây chứa nhiều đường

Người bị gan nhiễm mỡ có cần kiêng những loại trái cây như sầu riêng, mít,... không?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Đối với bệnh nhân gan nhiễm mỡ, cần nạp ít năng lượng vào cơ thể để kiểm soát năng lượng tốt hơn. Mít và sầu riêng là các loại trái cây giàu năng lượng. Không có khuyến cáo không được sử dụng những loại trái cây này nhưng cần quan tâm đến số lượng mà chúng ta nạp vào.

Ví dụ, lượng trái cây cần phải ăn trong ngày là 250 - 300g, nhưng 300g mít chứa rất nhiều đường. Vậy chỉ nên ăn 100g mít, 200g còn lại nên ăn các loại trái cây ít ngọt như thanh long, đu đủ, ổi để giảm lượng đường fructose nạp vào. Tương tự, chỉ nên ăn 1 - 2 múi sầu riêng thay vì ăn cả quả để tránh bị dư thừa năng lượng.

Nguy cơ gan khi uống nhiều rượu, bia

Bệnh nhân gan nhiễm mỡ có cần kiêng tuyệt đối các loại đồ uống có cồn như rượu, bia không, thưa BS?

BS.CK1 Đinh Trần Ngọc Mai trả lời: Gan nhiễm mỡ không chỉ là tình trạng gan bị nhiễm mỡ mà còn là tình trạng viêm mãn tính kéo dài, có thể dẫn tới xơ gan. Đa số bệnh nhân bị xơ gan đều có nguyên nhân là xơ gan do rượu. Nếu uống quá nhiều rượu trong 1 tuần, từ trên 14 đơn vị cồn (1 đơn vị cồn tương đương 10g cồn), gan sẽ bị xơ.

Khi bị gan nhiễm mỡ, trên nền gan đã bị tổn thương, lượng cồn uống vào phải được kiểm soát vì gan là nơi chuyển hóa và đào thải cồn. Những trường hợp đã có tình trạng gan nhiễm mỡ, cần kiểm soát chặt chẽ hơn lượng cồn nạp vào cơ thể. Chỉ nên uống dưới 1 lon bia, hoặc dưới 150ml rượu vang, hoặc dưới 30ml rượu mạnh mỗi ngày.

Trong các loại đồ uống có cồn, ngoài nước làm no bụng thì còn có chứa năng lượng. Năng lượng trong 1,5 - 2 lon bia tương đương với 1 chén cơm. Trên bàn nhậu, uống 10 lon bia cũng tương đương với việc ăn thêm 5 - 6 chén cơm. Điều này đồng nghĩa với việc khó kiểm soát cân nặng, vẫn bị thừa cân và làm nặng thêm tình trạng gan nhiễm mỡ.