"Nhất thủy - Nhị trà - Tam pha - Tứ ấm" trong văn hóa trà Việt

Câu hỏi

Theo kinh nghiệm thưởng trà của các bậc cao niên, để có được một ấm trà ngon thì phải đảm các yếu tố theo tuần tự: Nhất Thủy - Nhì Trà - Tam Pha - Tứ Bình - Ngũ Quần anh. Anh hãy giải thích thêm về tuần tự này?

Trả lời

Ban biên tập AloBacsi

Ảnh minh họa - Nguồn Internet

Chào bạn đọc AloBacsi,

Làm thế nào để có một chén trà ngon là thao thức của tất cả những người yêu trà trên thế giới chứ không chỉ riêng tại Việt Nam. Việt Nam là nôi trà cổ của thế giới, có lịch sử trà hàng ngàn năm, qua mỗi một thời các nghệ nhân không ngừng sáng tạo, nghiên cứu để chắt chiu ra chén trà ngon.

Theo đúc kết của người xưa, đối với tôi 4 yếu tố quan trọng hàng đầu chính là “Nhất thủy - Nhị trà - Tam pha - Tứ ấm”.

Cổ nhân ngày xưa đã đặt một cái tên rất hay cho nước pha trà đó là "trà hữu" nghĩa rằng nước là bạn hữu, tri kỷ của trà.

Nước pha trà có rất nhiều nguồn từ nước suối, nước giếng, nước sông đến nước mưa. Từ xa xưa, cổ nhân rất chuộng dùng nước suối để pha trà.

Có một câu rất nổi tiếng “Sơn thủy thượng, giang thủy trung và tĩnh thủy hạ”.

Sơn thủy thượng nghĩa là nước đầu nguồn từ ngọn suối chảy về, lấy nước pha trà ngon nhất. Giang thủy trung là nước ở giữa dòng sông pha trà là ngon thứ nhì. Tĩnh thủy hạ là nước giếng trên núi, lấy pha trà ở mức thứ 3.

Trong mỗi nguồn nước lại chia thành nhiều thứ hạng, ví dụ như nước suối nếu hứng ở đầu nguồn, nước chảy xiết dùng để pha trà nhanh chín nhưng hương trà mau tan. Uống thường xuyên sẽ bị đau họng.

Cũng là nước suối nhưng nếu hứng nước cuối nguồn, chỗ không lưu thông, pha thì trà lâu chín, không dậy hương. Dùng thường xuyên thì sẽ bị sỏi thận.

Theo kinh nghiệm của các bậc cao niên ngày xưa thì chúng ta nên chọn chỗ yên bình nhất của con suối, nước lưu thông hiền hòa để pha trà là tốt nhất.

Nước mưa cũng là một nguồn nước được người xưa ưa chuộng. Các bậc cao niên truyền tải rằng những cơn mưa đầu mùa hạ không nên hứng, mà phải đợi đợt mưa thứ 3, 4 (vì đợt đầu tiên hứng nước mưa trên mái ngói sẽ cuốn theo bụi cả năm). Dụng cụ để hứng nước mưa ngày xưa cũng rất đa dạng, nó có thể là bể hoặc giếng. Sau khi để một thời gian, dùng nước mưa pha trà cũng rất tuyệt vời.

Dùng nước sương đọng trên lá sen để pha trà có thể nói là một kỳ tích, "đỉnh cao kungfu" về chọn nước pha trà của chúa Trịnh Sâm ngày xưa. Tôi từng chia sẻ điều này với rất nhiều trà sư nổi tiếng của Nhật Bản và Trung Quốc. Họ kính nể người Việt mình khi có những người cầu kỳ đến độ mà cứ hàng sáng ra Hồ Tây hứng những giọt sương trên lá sen, tích nước pha trà.

Riêng bản thân tôi đã có khám phá thú vị trong hành trình nghiên cứu về trà, đó là dùng nước suối, nước giếng chính tại nơi mình hái trà sẽ cho hương vị rất tuyệt vời.

Còn nhớ, dạo tôi lên Tả Xùa hái trà và sau đó pha với chính nước suối Tả Xùa thì cho ra một vị vô cùng đặc biệt mà về Hà Nội dùng nước suối, nước tinh lọc hay nước mưa cũng không thể có hương vị thơm như thế.

Hay có một lần tôi được uống trà cùng với một vị sư trụ trì của chùa cổ trên xã Tân Cương - vùng trà nổi tiếng của Thái Nguyên. Ngài mời tôi chén trà Tân Cương. Khi rót trà trong phòng khách rộng thì cả căn phòng ngập hương vị cốm non rất đặc biệt. Vị sư trụ trì lý giải rằng loại trà đó pha bằng chính nước giếng ở Tân Cương nên mới tỏa được hương vị không đâu sánh bằng.

Nói về ấm pha trà thì ngày xưa các cụ rất chuộng ấm Nghi Hưng của Trung Hoa. Có một câu nói của quả nhân: "Thứ nhất Thế Đức Gan Gà, thứ nhì Lưu Bội và thứ ba Mạnh Thần”. Đó là 3 ấm trà nổi tiếng của Trung Hoa mà người Việt ngày xưa khi đã yêu trà, yêu ấm trà thì kiểu gì cũng phải dùng bằng được.

Sở dĩ Nghi Hưng nổi tiếng sản xuất trà bởi vì thiên nhiên ban tặng cho người dân nơi đây đất sét và nguồn khoáng rất tốt. Chính vì thế cho đến tận hôm nay Nghi Hưng vẫn là nơi sản xuất ấm trà nổi tiếng nhất thế giới.