Dịch tay chân miệng tăng mạnh trở lại: 3 dấu hiệu cần đưa trẻ đi khám ngay

1. Tay chân miệng tăng nhanh tại miền Nam

Thưa BS, tình hình tay chân miệng ở miền Nam hiện nay như thế nào và vì sao lại xuất hiện trở lại trong những ngày gần đây?

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM trả lời:

Trong vài tháng trước, bệnh tay chân miệng chỉ xuất hiện lác đác. Tuy nhiên, khoảng ba tuần trở lại đây, số ca tăng lên rõ rệt và đã có những ca nặng, thậm chí nặng tới mức phải thở máy và lọc máu, tức là rơi vào mức độ nặng nhất của tay chân miệng.

Những trường hợp nặng như vậy đã ghi nhận tại các bệnh viện như Nhi đồng 1, Nhi đồng Thành phố, Nhi đồng 2 và cả Nhi đồng Đồng Nai.

Khi xét nghiệm, người ta phát hiện sự xuất hiện của EV71, đây là tín hiệu cảnh báo vì chủng virus này thường gây diễn tiến nặng nếu không phòng ngừa tốt.

Dịch tay chân miệng có tính chu kỳ, thường tăng từ tháng 10 đến hết tháng 12. Hiện đang giữa tháng 11, nghĩa là dịch có thể kéo dài ít nhất 1 tháng rưỡi nữa, do đó việc phòng ngừa lúc này cực kỳ quan trọng.

2. EV71 xuất hiện trở lại: Vì sao đặc biệt lo lắng?

Vì sao các chuyên gia dịch tễ lo lắng khi nghe bệnh tay chân miệng có mặt chủng EV71?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Tay chân miệng có nhiều tác nhân, nhưng hai tác nhân chính là Coxsackie A16 (CA16) và EV71. Cả hai đều có khả năng gây dịch, tuy nhiên CA16 gây dịch nhưng thường nhẹ. Còn EV71 vừa gây dịch, vừa gây nhiều ca nặng.

Chính vì vậy, khi thấy số ca tay chân miệng tăng, giới chuyên môn luôn đặt câu hỏi: đã có ca nặng chưa, mức độ nặng ra sao, và tác nhân gây bệnh là gì? Việc xác định chủng EV71 rất quan trọng vì nó giúp dự đoán khả năng dịch tăng mạnh hơn trong thời gian tới và chuẩn bị cho công tác điều trị: từ thuốc men, máy móc, đến nhân lực chuyên môn.

3. EV71 chiếm hơn một nửa trường hợp mắc tay chân miệng

Tỷ lệ EV71 trong đợt quay lại lần này có nhiều không? Dấu hiệu nào gợi ý trẻ có thể nhiễm EV71, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Thật ra, tỷ lệ EV71 trong các ca tay chân miệng lần này khá nhiều, chiếm khoảng 50 - 60%. Tuy nhiên, phụ huynh không cần xác định con mình có phải bị tay chân miệng do EV71 hay không, vì cách theo dõi đều giống nhau.

Nếu chủ quan nghĩ “không phải EV71” mà theo dõi lơ là, trẻ có thể diễn tiến nặng. Ngược lại, nếu nghe là “EV71” mà quá hoảng sợ đưa trẻ đi viện ngay, đôi khi bệnh lại đang… nhẹ. Quan trọng nhất là phải biết tay chân miệng đang lưu hành chủng EV71 và tuân thủ đúng hướng dẫn theo dõi của bác sĩ để nhận biết sớm dấu hiệu trở nặng.

4. Những dấu hiệu phải đưa trẻ đi khám ngay

EV71 gây biến chứng nhanh như thế nào và những biến chứng nguy hiểm nhất mà BS từng gặp trong thực tế điều trị là gì?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Phụ huynh cần lưu ý hai nhóm trẻ có nguy cơ cao, vì những bé này chưa có miễn dịch, nếu mắc bệnh phải theo dõi rất sát:

- Trẻ sinh sau năm 2023.

- Trẻ chưa từng mắc tay chân miệng trong đợt dịch lớn 2023.

Ba dấu hiệu quan trọng phải đặc biệt chú ý:

- Sốt trên 2 ngày hoặc sốt 39 độ trở lên: đây là nhóm nguy cơ biến chứng cao, phải đưa trẻ đi khám.

- Dấu hiệu thần kinh như giật mình, chới với, rung chi.

- Dấu hiệu nặng như tím tái, yếu chi, đi đứng loạng choạng... phải đưa trẻ đi viện ngay lập tức, bất kể giờ giấc, không chờ tới sáng.

Nếu theo dõi kỹ trong 7 ngày đầu, phần lớn bệnh sẽ tự ổn định. Tuy nhiên, tay chân miệng cũng có thể diễn tiến rất nặng: suy hô hấp, phù phổi, sốc nặng.

Thực tế điều trị đã ghi nhận những trường hợp phải thở máy, điều trị tăng huyết áp do tay chân miệng, thậm chí lọc máu mới cứu được trẻ.

5. Trẻ sốt và nổi bóng nước nhẹ có cần đi khám ngay?

Nếu trẻ chỉ sốt và nổi bóng nước nhẹ, cha mẹ có thể chăm sóc tại nhà không hay nên đi khám ngay để tầm soát EV71 ạ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Đặc điểm điển hình của tay chân miệng là sốt một ngày, sau đó bớt sốt và bắt đầu nổi bóng nước. Nhiều trường hợp sau đó diễn tiến ổn. Tuy nhiên, khi chăm sóc tại nhà, cha mẹ phải theo dõi sát để xem trẻ có khả năng biến chứng hay không.

Như đã nói, sốt trên 2 ngày hoặc sốt từ 39 độ trở lên là dấu hiệu có khả năng biến chứng. Còn các biểu hiện như rung chi, giật mình, đi đứng loạng choạng, tay chân tím, thở mệt thì là dấu hiệu đã có biến chứng, cần đưa trẻ đi khám ngay.

Nếu theo dõi tốt trong 5 đến 7 ngày, bệnh sẽ dần ổn. Nhưng nếu cha mẹ cảm thấy lo lắng, hoàn toàn có thể đưa trẻ đi khám ở bác sĩ gần nhà, bác sĩ nhi khoa hoặc bác sĩ nhiễm nhi để được đánh giá lại. Không cần thiết phải dồn tất cả vào bệnh viện tuyến trên.

6. Dùng thuốc thế nào để tránh biến chứng?

Việc dùng thuốc hạ sốt, sát khuẩn miệng và bôi thuốc lên bóng nước cần làm đúng thế nào để tránh biến chứng?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Theo tôi, đối với tay chân miệng, bóng nước không cần bôi bất kỳ loại thuốc nào. Khi phụ huynh bôi thuốc lên bóng nước, màu của thuốc sẽ làm che khuất tổn thương, khiến bác sĩ khó nhận định xem đó có đúng là tay chân miệng, hay là dị ứng, hay là thủy đậu. 

Vì vậy, không nên bôi gì lên bóng nước. Chỉ cần tắm rửa sạch sẽ như bình thường vì bóng nước không đau, không ngứa, trừ khi bé ở dơ.

Riêng trong miệng, có thể bôi gel tráng dạ dày để làm dịu. Với những trẻ trên 4 tuổi, có thể dùng thêm thuốc giảm đau bôi.

Về sốt trong tay chân miệng, cha mẹ có thể dùng paracetamol hoặc ibuprofen. Nếu trẻ đau miệng nhiều, có thể uống ibuprofen để giảm đau, giúp trẻ ăn uống tốt hơn.

7. Trẻ từng mắc tay chân miệng do EV71 có miễn dịch hoàn toàn không?

Trường hợp trẻ từng mắc tay chân miệng do EV71 rồi, liệu có miễn dịch hoàn toàn không? Có thể tái nhiễm không, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Nếu trẻ đã mắc tay chân miệng do EV71 ở đợt trước thì khả năng mắc lại sẽ thấp hơn, nhưng không có nghĩa là miễn dịch hoàn toàn. Vì vậy, phòng ngừa và theo dõi khi trẻ mắc bệnh vẫn phải thực hiện đầy đủ.

Đặc biệt lưu ý hai nhóm: 

- Trẻ sinh sau năm 2023: Đây là những bé chưa từng tiếp xúc với đợt dịch lớn, hiện đã gần hai tuổi nên nguy cơ mắc bệnh khá cao.

- Trẻ chưa từng bị tay chân miệng: Càng phải cảnh giác hơn khi bước vào mùa bệnh.

Hiện đang vào giai đoạn tay chân miệng tăng ca, vì vậy tất cả trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là dưới 3 tuổi, đều cần được theo dõi sát để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.

8. Giáo viên phải làm gì để chặn tay chân miệng ngay từ cửa lớp?

Tay chân miệng thường bùng lên ở nhà trẻ, mẫu giáo. Vậy giáo viên và phụ huynh cần làm gì để ngăn lây lan?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Khi bước vào mùa tay chân miệng, vai trò của nhà trường đặc biệt quan trọng. Điều đầu tiên giáo viên cần làm là kiểm tra tay và miệng của trẻ ngay tại cửa lớp mỗi buổi sáng.

Chỉ với hai thao tác đơn giản: “xòe tay ra” và “há miệng ra”, giáo viên đã có thể phát hiện được khoảng 50 - 60% trường hợp nghi ngờ.

Bên cạnh đó, nếu có trẻ nghỉ học, nhà trường phải gọi cho phụ huynh để hỏi lý do. Nếu phụ huynh báo trẻ mắc tay chân miệng, giáo viên cần xác định bé học lớp nào và kiểm tra ngay trong lớp xem có ca thứ hai hay không. Việc phát hiện sớm này rất quan trọng để chặn đứng chuỗi lây lan trong nhóm nhỏ.

Tiếp theo, nhà trường cần vệ sinh bề mặt, sàn nhà, đồ chơi đúng theo hướng dẫn của y tế dự phòng. Đây là bước không thể thiếu, vì virus tay chân miệng có thể tồn tại trên đồ chơi, bàn ghế, sàn nhà, và trẻ nhỏ lại có thói quen chạm, đưa lên miệng, tiếp xúc liên tục. Nếu không vệ sinh kỹ, nguồn lây trong lớp sẽ tiếp tục duy trì.

9. Cách cha mẹ theo dõi để phát hiện sớm tay chân miệng ở trẻ

Phụ huynh cần theo dõi những dấu hiệu nào để xác định liệu con mình có đang bị tay chân miệng hay không, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Trong giai đoạn hiện nay, trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là dưới 3 tuổi, khi có triệu chứng bất thường, phụ huynh phải nghĩ ngay đến khả năng tay chân miệng.

- Trẻ sốt: Điều đầu tiên cần kiểm tra là miệng xem có loét miệng, đau miệng hay không.

- Trẻ chảy nước miếng, than đau miệng: Đây là dấu hiệu rất gợi ý, cần nghĩ ngay đến tay chân miệng.

- Trẻ nổi bóng nước: Một hột nhỏ ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đầu gối, mông đều phải xem xét có phải tay chân miệng hay không.

Nếu trong lớp học của trẻ có ca tay chân miệng, hoặc hàng xóm có trẻ mắc bệnh, hoặc trẻ có chơi chung với ca bệnh, cha mẹ phải quan sát kỹ hơn. Chỉ cần bảo trẻ “xòe tay ra”, “há miệng ra” là có thể nhận diện sớm các dấu hiệu.

Bóng nước của tay chân miệng rất dễ nhìn, vì vậy chỉ cần phụ huynh chịu khó quan sát mỗi ngày là sẽ phát hiện sớm và đưa trẻ đi khám kịp thời nếu có dấu hiệu nghi ngờ.