Dẹp nỗi lo sỏi thận khi hiểu bệnh, siêu âm và chụp X-quang phát hiện sớm

1. 4 nguyên nhân phổ biến nhất hình thành sỏi niệu

Thưa BS, sỏi thận thường gặp ở người Việt có mấy loại? Nguyên nhân chính nào dẫn đến tình trạng này?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Sỏi niệu được phân thành hai loại:

Phân loại theo thành phần: sỏi có 5 loại bao gồm: sỏi canxi phosphat, sỏi magie nhôm phosphat, sỏi canxi oxalate, sỏi cystine và sỏi urat.

Phân loại theo vị trí bao gồm sỏi thận, sỏi niệu quản và sỏi bàng quang.

Một số nguyên nhân chính dẫn tới sỏi niệu: Thứ nhất, do sự tăng tiết các chất hòa tan trong nước tiểu như canxi oxalate, cystine, uric và silicon dioxin; các thay đổi về lý tính như giảm lưu lượng nước tiểu do người bệnh uống ít nước hoặc sinh hoạt, làm việc trong môi trường nắng nóng nhưng người làm việc không uống đủ nước, môi trường làm việc nặng nhọc, đổ mồ hôi nhiều mà không bù đủ lượng nước.

Bên cạnh đó tình trạng tổn thương tế bào ống thận do nhiễm trùng, cục máu, vi khuẩn hoặc các dị vật trong đường tiểu sẽ hình thành lên nhân sỏi.

Thứ tư là tình trạng bế tắc, có thể bế tắc hệ niệu bẩm sinh hoặc mắc phải gây tồn đọng nước tiểu mà không giải quyết kịp thời.

Những yếu tố trên sẽ dẫn đến hình thành sỏi ở đường niệu.

2. Triệu chứng phổ biến của sỏi niệu

Đâu là triệu chứng phổ biến của sỏi thận, và làm thế nào để phát hiện sớm ạ?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Triệu chứng của sỏi niệu tùy thuộc vào loại sỏi và vị trí sỏi. Đối với những sỏi có thể gây tắc nghẽn, khi đó có thể tắc nghẽn ở bể thận, niệu quản, bàng quang, gây nên những cơn đau.

Các loại sỏi tắc nghẽn của bể thận hay niệu quản sẽ gây cơn đau quặn thận. Các cơn đau xuất hiện ở vùng hông lưng cùng một bên và thường đau rất dữ dội, đau quặn từng cơn. Người bệnh thường đến khám bác sĩ ngay khi có triệu chứng đau.

Tuy nhiên có những loại sỏi không gây tắc nghẽn hoàn toàn, nằm ở trong nhu mô hoặc dính sẽ có triệu chứng khá mơ hồ, ví dụ người bệnh chỉ đau âm ỉ vùng hông lưng có thể khiến người bệnh không quá quan tâm.

Một số loại sỏi khác gây tắc nghẽn ít, không có triệu chứng điển hình nhưng có thể gây biến chứng.

3. Những biến chứng nguy hiểm của sỏi thận

Biến chứng nào có thể xảy ra nếu sỏi thận không được phát hiện và điều trị kịp thời?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Đối với những loại sỏi niệu bệnh nhân mắc phải nhưng không điều trị kịp thời, khi loại sỏi đó bắt buộc phải điều trị có thể dẫn tới một số biến chứng.

Trong đó, biến chứng thường gặp là nhiễm trùng, bởi vì sỏi niệu là nơi vi khuẩn trú ẩn, làm đề kháng của cơ thể với vi khuẩn sẽ khó khăn hơn, khi đó người bệnh sỏi thận rất dễ nhiễm trùng tiểu.

Thứ hai là biến chứng mất chức năng thận, sỏi có thể gây tắc nghẽn dù có triệu chứng cơn đau quặn thận hay không, hay các triệu chứng không điển hình, đau hông lưng, thậm chí không có triệu chứng. Tuy nhiên sỏi thận vẫn có thể gây nên tình trạng mất chức năng thận, dẫn đến suy thận và vào suy thận mạn giai đoạn cuối.

Một biến chứng không thường gặp, tuy nhiên vấn đề nhiễm trùng ở bể thận lâu ngày có thể dẫn tới ung thư thận.

4. Chẩn đoán sỏi thận có những phương pháp nào?

Khi nào người bệnh cần đến thăm khám để kiểm tra mình có sỏi thận hay không? Các phương pháp chẩn đoán sỏi thận phổ biến hiện nay là gì, thưa BS?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Các trường hợp bệnh nhân cần đi khám để phát hiện sỏi thận, việc đầu tiên có thể thuyết phục người bệnh là bệnh nhân có triệu chứng. Ví dụ như đau hông lưng, cơn đau quặn thận điển hình với mức đau dữ dội.

Tuy nhiên có những trường hợp đau âm ỉ, nhẹ nhàng hơn hoặc thậm chí không có triệu chứng của sỏi thận nhưng bệnh nhân có thể xuất hiện các dấu hiệu tiểu ra máu, ngừng tiểu đột ngột do sỏi bàng quang kẹt niệu quản. Đó là những trường hợp bệnh nhân có triệu chứng, người bệnh nên khám sớm để phát hiện sỏi niệu, vì khi đó sỏi niệu đã có biến chứng, bệnh nhân cần khám để điều trị kịp thời.

Tuy nhiên, những bệnh nhân chưa có biểu hiện của sỏi niệu nhưng có nguy cơ cao như uống ít nước, lao động nặng nhọc trong môi trường nắng nóng, mất mồ hôi, không được bù nước kịp thời hoặc trong gia đình có người bị sỏi niệu nên đi khám sớm để phát hiện sỏi niệu.

Trường hợp thứ ba là mỗi người nên đi khám tổng quát để tầm soát các bệnh lý sỏi niệu cũng như các bệnh lý khác hàng năm.

Tầm soát sỏi niệu có các phương tiện khá đơn giản như siêu âm bụng, X-quang bụng có thể phát hiện hầu hết các trường hợp sỏi niệu trên lâm sàng.

Đối với các kỹ thuật cao hơn như CT dựng hình hệ niệu chỉ sử dụng cho một số ít trường hợp khó mà siêu âm hoặc X-quang không phát hiện được, hoặc các xét nghiệm đó được thực hiện trước khi đưa ra phương pháp điều trị phù hợp cho bệnh nhân.

5. Những phương pháp điều trị sỏi thận hiện nay

Theo tiến bộ của Y học hiện nay đã có những phương pháp điều trị sỏi thận nào đang được áp dụng phổ biến tại Việt Nam, thưa BS?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Hiện nay với các tiến bộ của y học, có nhiều phương pháp điều trị, tuy nhiên để tiếp cận một bệnh nhân sỏi niệu, vấn đề đặt ra là can thiệp hay chỉ cần theo dõi định kỳ (điều trị bảo tồn)?

Điều trị bảo tồn được áp dụng đối với các trường hợp sỏi nhỏ, sỏi không tiến triển hay sỏi không biến chứng. Phương pháp điều trị bảo tồn chủ yếu là điều trị nhiễm trùng hoặc làm tan sỏi bằng thuốc tùy thuộc vào cơ chế bệnh sinh của sỏi, phương pháp này hiệu quả nhất với các sỏi urat.

Phương pháp điều trị can thiệp lấy sỏi sẽ có phương pháp tán sỏi hoặc phương pháp lấy sỏi. Trong đó, tán sỏi là dùng tia laser tán viên sỏi lớn thành viên sỏi nhỏ, sau đó các viên sỏi đi theo đường tiểu ra ngoài.

Còn đối với lấy sỏi theo đường tiểu tự nhiên, bệnh nhân được nội soi theo đường niệu đạo, bàng quang, niệu quản để lấy các sỏi ra.

Đối với bệnh nhân cần phẫu thuật sẽ lấy theo hai phương pháp là phẫu thuật nội soi lấy sỏi qua da, sử dụng ống soi và đi từ da vào để lấy.

Cuối cùng là phương pháp phẫu thuật lấy sỏi truyền thống là phải mổ mở để lấy các sỏi ở thận.

Tùy vào kích thước, vị trí, cũng như biến chứng của viên sỏi mà bác sĩ sẽ đưa ra các phương pháp điều trị.

Hình này bị thiếu phương pháp nội soi theo đường tiểu để lấy sỏi. Chỗ nội khoa nên có thêm hình viên thuốc cho biết là sẽ uống thuốc.

6. Sỏi thận có thể hình thành trở lại sau điều trị

Bệnh sỏi thận có được chữa khỏi hoàn toàn hay có khả năng tái phát? Và làm sao để phòng ngừa, giảm nguy cơ tái phát của sỏi thận, thưa BS?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Có thể giải quyết được sỏi ở thời điểm chẩn đoán và điều trị, tuy nhiên việc lấy 1-2 viên sỏi không đảm bảo bệnh nhân hết sỏi hoàn toàn, vì bệnh nhân đó đã có nguy cơ hình thành sỏi nên sau này người bệnh cũng sẽ có nhiều nguy cơ mắc sỏi niệu hơn. Vì vậy người bệnh cần được theo dõi và kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm việc hình thành sỏi mới nếu có.

7. Nên can thiệp lấy sỏi ra thay vì đợi đào thải qua đường tiểu

Một số thông tin cho rằng sỏi thận có thể đào thải qua đường tiểu, điều này có thật hay không, và quan điểm của BS như thế nào về thông tin này ạ?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Việc sỏi tự đào thải qua đường nước tiểu thông thường khá thường gặp trên lâm sàng, vì có nhiều bệnh nhân đi khám sau khi thấy tiểu ra sỏi. Điều này cho thấy các viên sỏi vẫn có thể tự rời khỏi đường tiểu, tuy nhiên, chỉ có kích thước nhỏ và hình dạng phù hợp để đào thải ra ngoài.

Với trường hợp sỏi lớn hơn, sỏi có hình dạng phức tạp như sỏi san hô, sỏi gây tắc nghẽn, sỏi gây biến chứng, đôi khi bệnh nhân cần phải được can thiệp để lấy sỏi ra bằng các phương pháp tán sỏi, phẫu thuật hoặc nội soi hơn là chờ cho sỏi rớt ra.

8. Người bị sỏi thận kiêng gì và uống nước thế nào?

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong điều trị bệnh sỏi thận nói riêng và điều trị bệnh nói chung, nhờ BS cho biết:

- Những loại thực phẩm nào người bị sỏi thận nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn?

- Người bị sỏi thận uống bao nhiêu nước một ngày là hợp lý, thưa BS?

ThS.BS Bùi Thị Ngọc Yến trả lời: Một số thực phẩm người sỏi thận nên hạn chế, bao gồm: Thực phẩm chứa quá nhiều muối hoặc quá nhiều đường (thức ăn quá mặn hoặc quá ngọt) hay các thức ăn có nhiều đạm, nhiều gốc oxalat như đậu, củ cải đường, cải bó xôi, rau muống…

Ngoài ra, bệnh nhân cần tránh các thức ăn có nhiều dầu mỡ như thức ăn chiên, xào, nhiều chất béo, hạn chế cà phê, kiêng rượu bia và đồ uống có cồn. 

Một trong những điều quan trọng cần thực hiện để cải thiện sỏi là phải uống nhiều nước (>2 lít/ngày), việc này giúp ngăn chặn hình thành sỏi. Nếu có những sỏi nhỏ, việc uống nhiều nước giúp đào thải sỏi thuận lợi hơn.