1. Biến chứng thận là một trong những biến chứng nguy hiểm và nghiêm trọng của bệnh đái tháo đường

Xin hỏi BS, biến chứng thận trên người bệnh tiểu đường type 2 phổ biến như thế nào?

BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Thy trả lời: Đái tháo đường đã trở thành một đại dịch toàn cầu hiện nay. Số người Việt Nam mắc bệnh đái tháo đường đã ở ngưỡng 5 triệu. Số bệnh nhân đái tháo đường tăng cao, số người bị biến chứng cũng tăng theo.

Biến chứng thận là một trong những biến chứng nguy hiểm và nghiêm trọng của bệnh đái tháo đường. Theo thống kê năm 2023, cứ 10 người bệnh đái tháo đường thì có 4 người bị biến chứng thận. Ngoài ra còn có những biến chứng khác đi kèm như biến chứng mạch máu lớn, nhóm biến chứng tim mạch, nhóm biến chứng tai biến mạch máu não, biến chứng mắt, biến chứng thần kinh...

Có thống kê cho thấy, 20% bệnh nhân đái tháo đường mới mắc đã có biến chứng thận. Do vậy, biến chứng thận đã trở nên phổ biến ở bệnh nhân tiểu đường Việt Nam so với các quốc gia khác trên thế giới.

2. Cơ chế bệnh sinh của biến chứng thận trên người bệnh đái tháo đường

Vì sao bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ cao gặp phải biến chứng ở thận, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Thy trả lời: Thận có vai trò rất quan trọng đối với cơ thể, với chức năng chính là lọc máu và bài tiết nước tiểu. Mỗi ngày, thận có thể lọc đến 180l máu. Có thể nói thận đã hoạt động với cường độ rất cao để phục vụ cho vấn đề bài tiết và lọc các chất độc.

Chức năng thứ hai của thận là điều hòa dịch ngoại bào, giúp duy trì huyết áp ở mức ổn định.

Chức năng thứ ba của thận là nội tiết. Phức hợp cạnh cầu thận sẽ tiết ra renin để điều hòa huyết áp và erythropoietin kích thích tủy xương tạo máu, tạo hồng cầu.

Khi mắc đái tháo đường, đường huyết sẽ tăng cao, gây tổn thương các mạch máu nhỏ trong cầu thận, làm màng đáy cầu thận dày lên và tăng sinh gian mạch, khiến độ lọc cầu thận cũng như chức năng thận bị kém đi.

Yếu tố đầu tiên giúp phát hiện biến chứng thận là vi đạm niệu. Do lỗ lọc ở cầu thận bị to ra, chất đạm thoát ra ngoài và gây tiểu đạm, ở giai đoạn sớm gọi là tiểu đạm vi thể.

Đó là cơ chế bệnh sinh của tổn thương cầu thận ở bệnh thận do đái tháo đường.

3. Gánh nặng chi phí điều trị cho bệnh nhân đái tháo đường có biến chứng thận

Bệnh nhân tiểu đường đã xuất hiện biến chứng thận sẽ bị ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào, thưa BS?

BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Thy trả lời: Thận làm việc liên tục không ngừng nghỉ, kể cả khi chúng ta đang ngủ. Những triệu chứng tổn thương về giải phẫu học hay tổn thương mô học ban đầu lại diễn tiến âm thầm.

Bệnh nhân tiểu đường có biến chứng thận nghĩa là sức khỏe đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng, chẳng hạn tăng huyết áp, tiểu đạm, mệt mỏi, chán ăn, phù..., cuối cùng là hội chứng ure huyết cao.

Chính vì vậy, chất lượng cuộc sống của người bị bệnh thận bị sụt giảm. Bên cạnh đó, chi phí điều trị đái tháo đường thấp hơn rất nhiều so với khi đái tháo đường có biến chứng thận. Trong giai đoạn muộn, người bệnh có thể xuất hiện tình trạng tăng huyết áp kháng trị, dù đã phối hợp 2, 3 loại thuốc nhưng vẫn không hạ được hay các rối loạn chuyển hóa khác, cho đến lúc phải điều trị thay thế thận, lọc máu.

Để lọc máu phải có dịch lọc, màng lọc qua màng bụng hay máy lọc máu tại bệnh viện. Đây được xem là gánh nặng y tế, không chỉ ảnh hưởng đến riêng bệnh nhân mà còn ảnh hưởng đến tình tình kinh tế chung của xã hội.

4. Tăng đường huyết mãn tính dẫn đến biến chứng thận

Có phải bệnh nhân đái tháo đường nào cũng sẽ diễn tiến đến biến chứng thận không, thưa BS? Những bệnh nhân nào có nguy cơ gặp phải biến chứng thận cao hơn?

BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Thy trả lời: Biến chứng thận là một quá trình tích tụ lâu dài chứ không phải một sớm một chiều. Tình trạng tăng đường huyết mãn tính kéo dài sẽ gây ra biến chứng thận.

Theo các hướng dẫn, người bệnh mắc đái tháo đường type 1 cần tầm soát biến chứng thận sau 5 năm. Tuy nhiên, đối với bệnh nhân đái tháo đường type 2, bệnh nhân có thể đã có quá trình tăng đường huyết từ trước. Vì thế, ngay khi phát hiện đái tháo đường type 2, người bệnh cần phải tầm soát ngay các biến chứng, trong đó có biến chứng thận.

Như đã chia sẻ, có 20% người bệnh đái tháo đường mắc mới đã có biến chứng thận.

5. Biến chứng thận trên bệnh nhân đái tháo đường thường phát hiện ở giai đoạn khó phục hồi

Qua quá trình thăm khám thực tế, BS nhận thấy biến chứng thận trên bệnh nhân đái tháo đường thường được phát hiện ở giai đoạn nào?

BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Thy trả lời: Khoảng 5 năm về trước, số bệnh nhân đến khám đa phần đã xuất hiện biến chứng nào đó, bao gồm biến chứng thận với các biểu hiện tăng huyết áp, phù, tiểu đạm...

Thời gian gần đây, trình độ dân trí được nâng cao, cộng đồng ý thức được vai trò của khám sức khỏe định kỳ cũng như khám và theo dõi bệnh tiểu đường nhiều hơn. Tuy nhiên, khi phát hiện biến chứng thận thường đã vào giai đoạn 3A, 3B. Số bệnh nhân chưa có biến chứng vẫn khá ít.

Giai đoạn 3A, 3B rất khó để có thể hồi phục lại. Điều này càng nhấn mạnh vai trò của khám sức khỏe định kỳ để tầm soát biến chứng thận sớm hơn.

6. Tiểu đạm là dấu hiệu cảnh báo để tầm soát sớm tổn thương thận khi bị đái tháo đường

Xin hỏi BS, người bệnh tiểu đường thường gặp những biến chứng thận nào?

BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Thy trả lời: Biến chứng thận trên bệnh nhân đái tháo đường được chia thành 2 nhóm nhưng trên thực tế, 2 nhóm này đan xen vào nhau chứ không phân chia rạch ròi.

Ở giai đoạn sớm, bệnh nhân có tiểu albumin niệu, nghĩa là khi xét nghiệm sẽ có albumin trong nước tiểu. Đến giai đoạn muộn hơn, tiểu đạm vi thể trở thành tiểu đạm đại thể và có suy giảm chức năng thận.

Tuy nhiên, một số bệnh nhân đã có suy giảm chức năng thận dù tiểu đạm không nhiều. Một số trường hợp khác, bệnh nhân tiểu đạm trong một thời gian dài nhưng chức năng thận vẫn ổn định. Tiểu đạm và chức năng thận kém có thể là 2 tình trạng độc lập, nhưng tiểu đạm là dấu hiệu cảnh báo để tầm soát sớm tổn thương thận khi bị đái tháo đường.

Do đó, khi bệnh nhân vừa được chẩn đoán đái tháo đường type 2 sẽ lập tức được chỉ định xét nghiệm vi đạm niệu để tầm soát biến chứng thận.

7. Năm giai đoạn tiến triển của bệnh thận

Thưa BS, diễn tiến bệnh thận trên bệnh nhân đái tháo đường có gì khác so với những người chỉ mắc bệnh thận?

BS.CK2 Nguyễn Thị Kim Thy trả lời: Mỗi mặt bệnh sẽ có bệnh cảnh và triệu chứng khác nhau. Đái tháo đường sẽ có tình trạng tăng đường huyết làm tăng các chất oxy hóa và lượng đường đến cầu thận, làm tổn thương cầu thận.

Bệnh lý tăng huyết áp lại làm tổn thương hệ thống trung mô, mạch máu ở cầu thận, xung quanh thận hoặc toàn hệ thống. Những mạch máu đến hay ra khỏi thận cũng bị ảnh hưởng. Viêm đài bể thận hay sỏi thận gây suy thận là bệnh lý tắc nghẽn đường thải nước tiểu.

Đối với đái tháo đường, bệnh thận trải qua 5 giai đoạn. Đầu tiên, thận tăng kích thước, tăng chức năng vì phải tăng hoạt động lọc. Giai đoạn 2 có những thay đổi về mặt mô học ở cầu thận, chẳng hạn màng đáy dày lên, tăng sinh gian mạch. Lúc này bệnh nhân có thẻ có tiểu đạm từ 30 - 300mg mỗi ngày. Đây là giai đoạn có thể điều trị thoái lui để thận hoàn toàn bình phục.

Ở giai đoạn 3, bệnh thận diễn tiến nặng hơn, bệnh nhân bị phù nhẹ, tăng huyết áp và tiểu đạm hơn 30 - 300mg mỗi ngày. 40% bệnh nhân ở giai đoạn này đã có những triệu chứng rõ ràng của bệnh thận.

Bệnh nhân bị đái tháo đường khoảng 5 năm sẽ tiến vào bệnh thận giai đoạn 2, khoảng 5 - 15 năm sẽ ở giai đoạn 3. Sau khi mắc bệnh đái tháo đường 15 năm, bệnh nhân có thể có tổn thương thận giai đoạn 4: Bệnh thận trở nên nghiêm trọng, độ lọc cầu thận đã giảm nhiều.

Giai đoạn 5 là giai đoạn cuối cùng của bệnh thận.