Mới đây, trên nhiều trang mạng quốc tế đưa ra thông tin, một thống kê gần đây tại Mỹ cho thấy, khi tiêm vaccine ngừa virus HPV (Human Papilloma Virus - virus gây u nhú ở người, trong đó có ung thư cổ tử cung), đã xuất hiện hơn 35.000 phản ứng phụ, trong đó 200 trường hợp tử vong đã được báo cáo cho chính phủ vào giữa tháng 3/2015.

Tính đến tháng 3/2013, Mỹ phải chi gần 6 triệu USD bồi thường cho 49 nạn nhân của vaccine HPV. Tuy nhiên, báo cáo mới nhất của Hiệp hội sản phụ khoa Mỹ khẳng định, đã có hơn 80 triệu liều HPV được tiêm và chưa ghi nhận tác dụng phụ, chỉ có tác dụng nhẹ như sưng hay đỏ chỗ tiêm và tự hết. Chưa ghi nhận có ca tử vong nào do tiêm vaccine HPV tại nước này.

Thông tin trên nhiều nhiều người dân, đặc biệt là phụ nữ ở nước ta quan tâm, lo lắng.

Để giúp bạn đọc hiểu rõ, AloBacsi xin giới thiệu chia sẻ của ThS. BS Lê Thị Kiều Dung - Chuyên khoa Sản Phụ Khoa BV Đại học Y Dược TPHCM về các vấn đề liên quan đến HPV và lời khuyên của BS dành cho cộng đồng.

HPV là gì? HPV có liên hệ gì với Ung thư cổ tử cung (UTCTC)?

HPV (HumanPapillomaVirus) là loài virus đặc biệt chỉ gây bệnh trên biểu mô da và màng nhầy ở người. Cho đến nay, hơn 100 type đã được xác định, trong đó có 30 - 40 type thuộc vùng hậu môn-sinh dục. Tùy vào khả năng gây ung thư hay không mà người ta chia các type HPV ra làm 2 nhóm. Một là HPV nguy cơ thấp gây ra mụn cóc ở bàn tay - bàn chân, mồng gà ở vùng hậu môn - sinh dục, u nhú đường hô hấp hay tăng sản biểu mô khoang miệng (thường gặp là HPV 6, 11). Hai là HPV nguy cơ cao hiện có khoảng 15 types gây ra ung thư  đặc biệt HPV 16, 18 gây ra  UTCTC.

Cho đến nay, các nhà khoa học đã xác nhận HPV là nguyên nhân hàng đầu của UTCTC (99,7%  các trường hợp UTCTC đều có sự hiện diện của nhóm HPV nguy cơ cao).

HPV lây truyền qua đường nào?

HPV chủ yếu lây truyền qua đường tình dục qua tiếp xúc như sinh dục - sinh dục, tay - sinh dục, miệng - sinh dục. Nhiễm HPV là một trong những bệnh lý lây truyền qua đường tình dục phổ biến nhất và dễ dàng nhất. Nguy cơ nhiễm HPV cao nhất khi có tiếp xúc tình dục càng sớm.

Vị trí HPV xâm nhập và khu trú đầu tiên là vùng thượng bì, chủ yếu ở lớp biểu mô da và niêm mạc nhất là những vùng niêm mạc ẩm ướt, nhầy. Tỷ lệ lây truyền HPV giữa nam và nữ qua giao hợp thay đổi từ 5% - 100%, trung bình khoảng 40%.

Tuy nhiên, HPV rất đề kháng với nhiệt và khi bị làm khô. Do đó, HPV còn có những đường lây truyền không qua tình dục như qua các đồ vật như dụng cụ cắt móng tay - móng chân, kềm bấm sinh thiết, đồ lót… Vì vậy bao cao su không bảo vệ 100% vì còn tiếp xúc da ở vùng âm hộ, hậu môn. Đặc biệt HPV có thể lây truyền dọc từ mẹ sang con trong lúc sanh gây ra đa bướu gai đường hô hấp.

Ảnh minh họa - nguồn internet

Đối tượng nào có nguy cơ nhiễm HPV?

Theo số liệu thống kê của trung tâm kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (CDC-US), ít nhất 50% dân số có hoạt động tình dục sẽ có nguy cơ bị nhiễm HPV nguy cơ cao vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời.

Trong 10 năm đầu tiên sau giao hợp, tần suất lưu hành bệnh gần 25% và nguy cơ nhiễm HPV trong suốt cuộc đời có thể lên tới 80%.

HPV chủ yếu lây truyền qua đường tình dục, vì vậy các đối tượng có quan hệ tình dục không an toàn dễ có nguy cơ nhiễm HPV, đặc biệt các đối tượng tiêm chích ma túy có nguy cơ bị nhiễm HPV rất cao.

HPV có ở nam giới không?

HPV chủ yếu lây qua đường tình dục qua các vết trầy xước hoặc vết loét vi thể trên biểu mô, vì vậy nam giới cũng có nguy cơ bị nhiễm HPV tương tự như nữ giới. Cũng như ở nữ, nam giới nhiễm các type HPV nguy cơ thấp sẽ bị mụn cóc ở bàn tay - bàn chân…, hoặc mồng gà dương vật, hâu môn… Nhiễm HPV nguy cơ cao sẽ có nguy cơ bị ung thư dương vật, ung thư hậu môn, ung thư hầu họng-thanh quản…

Các triệu chứng và dấu hiệu khi nhiễm HPV?

Nhiễm HPV nguy cơ thấp gây ra các tổn thương mụn cóc ở bàn tay - bàn chân…, mồng gà vùng hậu môn - sinh dục (hơn 75% bạn tình bị mồng gà khi tiếp xúc). Mồng gà có thể gây ngứa, bỏng rát, chảy máu, đau.

Nhiễm HPV nguy cơ cao thường không có biểu hiện lâm sàng rõ ràng, chỉ phát hiện được nhờ vào xét nghiệm tìm HPV.

Các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán HPV?

Cho đến nay có nhiều phương pháp xét nghiệm để chẩn đoán HPV, nhiều xét nghiệm đã được FDA công nhận nhằm phát hiện DNA HPV ở cổ tử cung. Các xét nghiệm này đánh giá các tế bào bong tróc ở cổ tử cung để xem sự hiện diện của 15 - 18 loại HPV có khả năng gây ung thư. Hầu hết các xét nghiệm xác định được 14 loại HPV thường gặp nhất.

Những xét nghiệm này được sử dụng theo mẫu của FDA và đã được hiệu chỉnh lại để phù hợp với tiêu chí chuyên biệt cho thực hành lâm sàng. Các xét nghiệm xác định sự hiện diện của HPV DNA nguy cơ cao đã được dùng như một công cụ hỗ trợ cho sàng lọc tân sinh trong biểu mô cổ tử cung ở phụ nữ trên 30 tuổi (xét nghiệm chủng HPV nguy cơ thấp không cần thực hiện).

Tất cả những tham khảo về xét nghiệm HPV đều nhắm đến chủng HPV nguy cơ cao. Hiện có rất nhiều hướng dẫn kể cả những hướng dẫn chưa chính thống cũng đã sử dụng xét nghiệm HPV như để theo dõi sau điều trị. Cần lưu ý hạn chế những chỉ định chưa được công nhận chính thống trong việc xét nghiệm HPV.

HPV có điều trị được ko?

Cho đến nay, điều trị HPV vẫn chỉ là điều trị triệu chứng, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu để diệt virus. Tuy nhiên, trên 40% các trường hợp mồng gà, mụn cóc có thể tự thuyên giảm.

Việc điều trị thường gây đau và xấu hổ. Các thuốc bôi tại chỗ hay phẫu thuật đều được dùng điều trị mụn cóc cơ quan sinh dục. Tỷ suất tái phát biến động rất lớn, dưới 5%  với điều trị bằng podofilox hay laser và trên 65% với các biện pháp điều trị khác.

Đối với các type HPV nguy cơ cao cũng chưa có thuốc đặc hiệu để diệt virus, tuy nhiên khả năng “sạch nhiễm” tự nhiên là 80%  sau 6-8 tháng, chỉ có 20% là nhiễm kéo dài (nhiễm tồn tại). Nguy cơ ung thư xảy ra ở các trường hợp nhiễm kéo dài hoặc tái nhiễm nhiều lần. Vì vậy để ngăn ngừa tái nhiễm, cần chích ngừa HPV.

Đã chích ngừa HPV có cần làm xét nghiệm Pap ko?

Vì cả 2 loại vaccine tứ giá và nhị giá chỉ bảo vệ chống lại những type HPV có trong vaccine (khả năng phòng ngừa 70%), nên những phụ nữ đã được chích vaccine vẫn cần làm Pap sàng lọc ung thư cổ tử cung theo hướng dẫn.

Cách phòng ngừa HPV hiên nay là chích ngừa, tuy nhiên việc này đang gây hoang mang dư luận vì các tác dụng phụ, vậy lời khuyên của bác sĩ đối với cộng đồng?

Khi tìm hiểu thông tin, chúng ta nên sáng suốt và phải xác định nguồn thông tin đó có đáng tin cậy hay không. Cần hết sức cảnh giác với các trang mạng không chính thống, không có uy tín. Đôi khi vì quyền lợi cá nhân hay mục đích cạnh tranh không lành mạnh mà họ có thể đăng tải các thông tin hoàn toàn sai sự thật và thậm chí gây ảnh hưởng rất lớn trên cộng đồng.

Năm 2008, không phải ngẫu nhiên mà Harald zur Hausen, nhà khoa học người Đức được ½ giải Nobel y học và cũng không phải ngẫu nhiên mà Ian Frazer đã được giải thưởng GALIEN quốc tế. Nhờ Harald zur Hausen mà chúng ta đã biết được HPV là nguyên nhân hàng đầu của UTCTC và nhờ Ian Frazer mà chúng ta đã có được vũ khí để chống lại UTCTC là vaccine HPV. Cũng không phải ngẫu nhiên mà tháng 6/2006, vaccine ngừa UTCTC đầu tiên đã được FDA cấp phép. Cuộc họp của hội đồng cố vấn về thực hiện chủng ngừa (ACIP) đã tán thành 3 liều vaccine cho nữ từ 9 - 26 tuổi.

Cho tới nay, sau hơn 10 năm, hơn 80 triệu liều vaccine HPV đã được chích tại Mỹ nhưng tính an toàn của vaccine như thế nào? Vaccine HPV đã được nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt và chứng tỏ tính an toàn. Ít nhất, 29.000 nam và 15.000  nữ tham gia vào  nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng cho vaccine tứ giá. Hơn 15.000 đã tham gia nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng cho vaccine 9 giá. Cũng như vậy, sau cấp phép, Trung Tâm Kiểm Soát  và Phòng Ngừa bệnh tật Mỹ (CDC) tiếp tục theo dõi tính an toàn theo 3 hướng khác nhau:

• The Vaccine Adverse Event Reporting System (VAERS): hệ thống ghi nhận tác dụng phụ của vaccine

• The Vaccine Safety Datalink (VSD): liên kết dữ liệu an toàn của vaccine

• The Clinical Immunization Safety Assessment Network (CISA): mạng lưới đánh giá tính an toàn của chủng ngừa trên lâm sàng.

Bất kỳ một tác dụng phụ nào được ghi nhận đều được điều tra và theo dõi cẩn thận. Sự kiểm tra tính an toàn của vaccine đã được thảo luận ở mỗi cuộc họp của ACIP.

Tác dụng phụ được ghi nhận thường là đau, đỏ và sưng ở cánh tay nơi chích. Những tác dụng phụ khác bao gồm ngất xỉu, chóng mặt,  sốt, nhức đầu và nôn ói.

Sau 10 năm theo dõi, CDC, FDA và những tổ chức khác đã xác định rằng vaccine HPV được ghi nhận rất an toàn.

Về hiệu quả, vaccine kích thích sản xuất kháng thể đặc hiệu để phòng ngừa các type HPV đặc hiệu có trong vaccine. Các thử nghiệm lâm sàng trên vaccine tứ giá cho thấy phòng ngừa được 91% nhiễm mới  và 100% nhiễm kéo dài. Thử nghiệm Future I-II sau tiêm ngừa 10 năm cũng trên vaccine tứ giá cho thấy có hiệu quả 99% để phòng ngừa tân sinh trong biểu mô cổ tử cung mức độ 2 và 3 (CIN 2 và CIN 3) gây ra bởi HPV 16 hoặc 18 ở phụ nữ không bị nhiễm 2 types HPV này trước khi chích ngừa. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ đạt 44% ở phụ nữ đã bị nhiễm trước khi chích ngừa. Thử nghiệm Patricia trên vaccine nhị giá cũng cho kết quả tương tự.

Hiện nay, vaccine HPV chỉ được chỉ định cho phòng ngừa. Tuy nhiên, nguyên tắc sử dụng sẽ tiếp tục thay đổi tùy theo nhóm tuổi, giới tính và chỉ định điều trị. Sự phát triển của các loại vaccine mới cũng có thể mở rộng phạm vi cho điều trị HPV.

Ngoài chích ngừa thì còn cách nào để phòng ngừa HPV

Dự phòng HPV có 2 cấp độ:

+ Dự phòng cấp 1: chích vaccine và  các biện pháp phòng chống lây nhiễm khác như phòng chống các bệnh lây truyền qua đường tình dục, tuyên truyền giáo dục cộng đồng về quan hệ tình dục an toàn.

+ Dự phòng cấp 2 là khám định kỳ, tầm soát  phát hiện và điều trị kịp thời các tổn thương tiền ung thư  

Như vậy, UTCTC là ung thư có thể phòng ngừa bằng vaccine phối hợp với các biện pháp làm giảm nguy cơ lây nhiễm HPV, song song với chương trình tầm soát để phát hiện và điều trị sớm tổn thương tiền ung thư.