Mặc dù không phải là loại bệnh chết người nhưng nếu chậm điều trị, bệnh nhân Parkinson có thể gặp hệ lụy nặng nề. Người ta đã thống kê: nếu không điều trị, 61% trường hợp bị Parkinson sẽ bị tàn phế hoặc chết sau 5 - 9 năm, sau mười năm tỷ lệ này sẽ là 80%!

Bệnh không của riêng người già

Nói đến Parkinson là phải nói đến chứng Parkinson (Parkinsonism) và bệnh Parkinson (Parkinson’s disease). Chứng Parkinson là một tập hợp các biểu hiện bất thường, bao gồm: run, giảm vận động, cứng đờ, kèm tư thế đứng và đi bất thường. Những biểu hiện như thế có thể thấy sau khi bị viêm não, tai biến mạch máu não, do dùng thuốc điều trị tâm thần kéo dài...

Dạng thường gặp nhất là bệnh Parkinson, một dạng bệnh tự phát do thoái hóa bên trong hệ thần kinh. Bệnh do bác sĩ người Anh James Parkinson mô tả lần đầu tiên vào năm 1817.

Bình thường trong não có một chất gọi là dopamine, dẫn truyền tín hiệu thần kinh từ tế bào này sang tế bào khác giúp não chỉ huy và kiểm soát các cử động bắp thịt ở chân tay và mặt. Khi bị bệnh Parkinson, những tế bào sản sinh chất dopamine bị suy thoái và chết dần khiến não không chỉ huy được vận động cơ bắp.

Tuy nhiên tại sao các tế bào não sản sinh dopamine lại bị thoái hóa và chết đi thì tới bây giờ khoa học vẫn chưa tìm ra câu trả lời. Người ta cũng không biết tại sao chỉ có một số người bị mắc Parkinson.

Bệnh thường bắt đầu lúc đã trên 60 tuổi, tuy nhiên vài năm trở lại đây có nhiều người mắc bệnh ở tuổi 30 - 40. Ước tính 10% bệnh nhân Parkinson khởi phát bệnh trước 45 tuổi và nếu xảy ra trước 40 tuổi thì thường có yếu tố di truyền.

Mặc dù vậy, người trẻ tuổi bị Parkinson có quá trình bệnh nhẹ hơn và tiến triển chậm hơn so với người già. Họ cũng ít bị mất trí nhớ, lẫn, rối loạn thăng bằng hơn. Ngược lại, người trẻ bị Parkinson hay bị rối loạn vận động do dùng thuốc hơn.

Dấu hiệu nhận diện Parkinson

Run: rất hay gặp, có thể cả ở tay lẫn chân. Thường run rõ hơn khi nghỉ ngơi, như khi bệnh nhân để hai tay trên đùi mình, còn khi giơ tay cầm nắm một vật nào đó, run lại giảm đi. Vì vậy, người ta bảo run của Parkinson là run khi nghỉ, trái ngược với chứng run vô căn hoặc run của bệnh tiểu não. Lúc mới mắc bệnh thường chỉ run một tay; sau vài tháng, vài năm, sẽ bị run ở cả hai tay. Cũng có người bị run môi hay cằm. Tuy vậy, gần 15% trường hợp bị Parkinson không bao giờ run.

Khi bệnh đã nặng, thuốc không còn công hiệu, nếu người bệnh không quá già và không suy giảm trí nhớ nặng, cũng như không có các bệnh toàn thân nặng, có thể xem xét phẫu thuật.

Cứng đờ cơ bắp: người bệnh khó quay cổ, xoay người, đang ngồi đứng dậy, trở mình trên giường. Khó làm những cử động khéo léo của các ngón tay. Nét mặt đờ đẫn, ít biểu lộ cảm xúc. Dáng người hơi còng. Dù người bệnh cố gắng thư giãn cơ bắp tối đa thì khi thầy thuốc tìm cách gấp duỗi tay hay chân của họ vẫn thấy có sức cản rõ.

Chậm vận động: người bệnh làm mọi việc đều rất chậm chạp. Khi đi hai tay không vung vẩy như người bình thường mà khép sát thân mình. Chữ viết nhỏ dần và viết chậm. Nét mặt ít biểu lộ tình cảm khi nói chuyện và rất ít khi chớp mắt.

Rối loạn giữ thăng bằng: ngồi và đứng dậy khó, xoay trở hay đi đều dễ té.

Các triệu chứng khác: giọng nói nhỏ và khó nghe, rối loạn giấc ngủ, trầm cảm và lo âu, đau, mệt mỏi. Về sau thêm khó nuốt và rối loạn trí nhớ.

Chưa thể chữa dứt

Parkinson là bệnh mãn tính, tiến triển không ngừng, không chữa khỏi vĩnh viễn. Bệnh tiến triển rất chậm, có người từ nhẹ chuyển sang nặng mất vài chục năm. Tuy Parkinson gây trở ngại sinh hoạt và công việc hàng ngày nhưng không phải là bệnh nguy hiểm; bằng cách dùng thuốc, đa số bệnh nhân vẫn duy trì được cuộc sống và công việc bình thường trong nhiều năm.

Ngoài ra, tập thể dục, vận động nhiều thì bệnh càng đỡ nặng. Tăng cường ăn nhiều rau và trái cây để tránh táo bón. Không kiêng thịt cá nhưng đừng ăn quá nhiều, vì các chất đạm trong thức ăn có thể làm giảm hấp thu thuốc chữa bệnh.

Bệnh Parkinson nếu không chẩn đoán và điều trị đúng sẽ gây tàn phế. Nếu được dùng thuốc hợp lý, ngoài việc chậm tàn phế, hầu hết bệnh nhân kéo dài được tuổi thọ.

Khi bệnh đã nặng, thuốc không còn công hiệu, nếu người bệnh không quá già và không suy giảm trí nhớ nặng, cũng như không có các bệnh toàn thân nặng, có thể xem xét phẫu thuật. Hiện có hai kiểu phẫu thuật chữa Parkinson: phá hủy một vài cấu trúc nhỏ trong não và đặt điện cực kích thích sâu bên trong não.

Ở Việt Nam chưa phổ biến các kỹ thuật này, bệnh nhân thường phải sang Mỹ hoặc Pháp. Kết quả sau mổ có thể rất ngoạn mục nhưng cũng không loại trừ một số biến chứng: biến đổi tâm tính và hành vi, nhiễm trùng, rối loạn ngôn ngữ, nhồi máu não…

Cách phát hiện sớm Parkinson

Thông thường biểu hiện sớm là chậm vận động ở một tay, có hiện tượng giảm vung vẩy tay bên đó khi đi bộ nhanh, kèm với đau vùng vai. Một số bệnh nhân lại bị triệu chứng đầu tiên là run khi nghỉ. Nói chung trong giai đoạn sớm của bệnh, các triệu chứng xảy ra ở một bên, rất hiếm khi xảy ra cả hai bên cùng lúc.

Có thể nghi ngờ bị Parkinson khi có một trong những biểu hiện sau: thay đổi biểu cảm của nét mặt (nhìn không chớp mắt, nhìn trừng trừng); giảm vung vẩy ở một cánh tay khi đi bộ; dáng người hơi gù; cứng và đau vai; đi kéo lết một chân; cảm thấy tê bì, kim châm, đau, hoặc khó chịu mơ hồ ở vùng gáy hoặc ở chân tay; giọng nói trở nên nhỏ hơn; có cảm giác run bên trong cơ thể.