Nhiều người hy vọng có thêm nhiều loại thuốc để kiểm soát đại dịch COVID-19 tốt hơn. Tuy nhiên, đại dịch sẽ kết thúc hay nhân loại phải học cách sống chung và kiểm soát các biến thể vẫn là câu hỏi lớn. Ngoài vắc xin tiêm ở vùng tay, vắc xin cũng có thể được xịt ở vùng mũi.

Thứ hai tuần này, 21/11, tổng thống Nga Vladimir Putin đã thực hiện lần chủng ngừa thứ ba qua vắc xin đường mũi. Vắc xin Sputnik Light được công ty Gamaleya sản xuất. Hãng tin Reuters cho biết, một số quốc gia đang nghiên cứu vắc xin đường mũi. Vắc xin đường mũi vẫn chưa được WHO và Cơ quan Dược phẩm châu Âu phê duyệt.

Trang web sức khỏe goodrx.com giải thích thêm cách hoạt động, những diểm lợi và bất lợi của vắc xin đường mũi.

Điểm chính:

Hiện nay, tất cả vắc xin COVID-19 đều được chủng ngừa qua đường tiêm. Tuy nhiên, vắc xin ngừa COVID-19 qua đường mũi đang được thử nghiệm lâm sàng ở Mỹ.

Vắc xin ngừa COVID-19 qua đường mũi tạo ra hệ miễn dịch ở mũi vì virus SARS-CoV-2 thường xâm nhập vào đường mũi.

Đa số vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi chưa qua giai đoạn thử nghiệm lâm sàng. Phải mất một khoảng thời gian trước khi có được mũi vắc xin đường mũi.

Virus SARS-CoV-2 tồn tại ở vùng mũi, họng của người bệnh và lây qua giọt bắn khi thở, nói hay ho. Vì vậy, các nhà nghiên cứu phải chế tạo ra vắc xin ngăn ngừa sự lây nhiễm và biết được nguồn gốc lây lan của virus.

Thực ra, một số vắc xin ngừa COVID-19 đường mũi đang được thử nghiệm lâm sàng. Vắc xin ngừa COVID-19 đường mũi hoạt động tốt như các dạng vắc xin được chích qua đường tiêm hay sẽ tốt hơn.

Vắc xin ngừa COVID-19 đường mũi hoạt động ra sao?

Để dễ hiểu, lấy ví dụ như vắc xin Flumist Quadrivalent, vắc xin xịt mũi duy nhất Mỹ. Loại này được dùng để ngăn ngừa cảm cúm và vắc xin này chứa các chủng virus cúm sống nhưng bị suy yếu.

Vắc xin Flumist tạo ra phản ứng miễn dịch tại vùng mũi, virus thường xâm nhập vào mũi sau đó đi vào cơ thể. Phản ứng miễn dịch giúp tạo ra kháng thể ở vùng mô mũi và máu. Kháng thể là protein của hệ miễn dịch giúp cơ thể nhận diện con virus và chống lại bệnh dễ dàng hơn khi chúng ta tái nhiễm.

Không phải bệnh nhân nào cũng dùng được vắc xin đường mũi. Vì FluMist chứa virus sống, nó có thể gây nhiễm bệnh ở một số người. Nhóm người không nên xịt vắc xin Flumist vào mũi bao gồm phụ nữ có thai và người bị suy giảm miễn dịch.

Phản ứng của hệ miễn dịch với vắc xin đường mũi khác gì với vắc xin tiêm vào thân thể?

Nhiều người tự hỏi vì sao mình được tiêm vắc xin ở cánh tay. Bởi đây là cách làm hiệu quả nhất khi được tiêm vào cơ thay vì ở vùng da.

Một khi vắc xin được tiêm vào cơ, phản ứng miễn dịch sẽ diễn ra. Các tế bào miễn dịch sẽ đi đến cơ tay. Sau khi tiêm thuốc, người được tiêm vắc xin sẽ cảm thấy đau tay, sưng tấy và sưng đỏ.

Phản ứng miễn dịch do tiêm vắc xin sẽ tạo ra kháng thể và các tế bào ghi nhớ khác trong máu và mô của cơ thể. Vắc xin được cho rằng nó sẽ sản xuất kháng thể giúp bảo vệ đường hô hấp dưới (phổi). Vắc xin xịt dạng mũi cũng có cách bảo vệ tương tự như vậy.

Vắc xin đường mũi khác vắc xin tiêm vào tay là tạo ra lượng kháng thể cao hơn ở mô mũi. Loại kháng thể ở vùng mô mũi được tin rằng có khả năng bảo vệ đường hô hấp trên (mũi, miệng, và đường họng). Điều này quan trọng rất quan trọng trọng việc bảo vệ đường hô hấp.

Quy tắc hoạt động vắc xin COVID-19 đường mũi?

Tương tự như vắc xin Flumist, vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi sẽ tạo ra phản ứng miễn dịch ở vùng mũi. Dựa theo các loại vắc xin được nghiên cứu, phương pháp chế tạo được thực hiện theo một số cách khác nhau. Tuy nhiên, mục tiêu tiềm năng chung của các dạng vắc xin là nhắm vào protein gai của virus SARS-CoV-2.

Protein gai nằm phía ngoài virus SARS-CoV-2. Đó là cách virus xâm nhập tế bào và gây bệnh. Protein gai là mục tiêu chính của vắc xin và các phương pháp điều trị khác. Thực ra, vắc xin Pfizer/BioNTech, Moderna và J&J tạo ra kháng thể nhắm vào protein gai của virus.

Một số dạng vắc xin đường mũi có sử dụng virus đang được nghiên cứu nhằm tạo ra phản ứng miễn dịch. Các loại virus này có protein gai hay mã gene để cơ thể tạo ra kháng thể chống lại chúng. Một số virus là virus sống nhưng bị suy yếu, số khác không còn khả năng tự nhân đôi.

Xịt vắc xin vào đường mũi một lần cũng giúp tạo ra phản ứng miễn dịch. Trong trường hợp này, vắc xin ngừa COIVD-19 bằng đường mũi chứa thành phần quan trọng của protein gai, đây là bộ phận giúp virus xâm nhập vào tế bào.

Có một số vắc xin đường mũi đang được nghiên cứu chứa thành phần được chỉnh sửa của virus SARS-CoV-2. Tức là, cơ thể chúng ta sẽ tạo ra kháng thể chống các bộ phận khác của virus mạnh hơn (không chỉ protein gai). Vì virus bị yếu đi, nó sẽ khó gây bệnh.

Các điểm lợi của vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi?

Xịt vắc xin bằng mũi cũng mang lại một số lợi ích. Ví dụ, nó không gây đau tay, sưng tấy và sưng đỏ như tiêm vắc xin bằng đường tiêm.

Các nhà khoa đang tìm hiểu vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi có ngăn ngừa nhiễm bệnh tốt hơn việc tiêm vắc xin ở tay hay không. Gần đây, thử nghiệm vắc xin trên động vật có nhiều kết quả đầy hứa hẹn.

Một nghiên cứu ở động vật gần đây chứng minh vắc xin đường mũi có thể giảm sự lây lan của virus. Sự lây lan của virus xảy ra khi người bệnh gây phát tán hạt virus ở môi trường xung quanh họ chẳng hạn như ho. Virus sẽ lây lan và khiến nhiều người bị nhiễm bệnh. Mọi người có thể nhiễm virus trước khi biết bản thân bị mắc bệnh. Vì vậy, giảm nguy cơ lây lan của virus rất quan trọng.

Vắc xin đường mũi trung hòa kháng thể tốt hơn vắc xin tiêm ở tay. Các kháng thể trung hòa sẽ gắn vào virus và không cho virus nhân đôi để gây bệnh. Cả hai dạng vắc xin đều giảm số lượng virus trong cơ thể.

Mặc dù thông tin có kết quả đáng kỳ vọng, cho đến nay vẫn còn quá sớm để nhận xét về hiệu quả của vắc xin đường mũi. Các nhà khoa học cần có thêm kết quả thử nghiệm lâm sàng để biết được mức độ hiệu quả và an toàn. Hiện tại WHO vẫn chưa phê duyệt vắc xin đường mũi.

Những điểm bất lợi của vắc xin ngừa COVID-19 qua đường mũi?

Vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi sẽ rất rủi ro đối với nhóm người suy giảm miễn dịch. Thực ra, nhiều người quyết định tiêm mũi COVID-19 thứ ba để giảm nguy cơ nhiễm virus.

Vắc xin đường mũi dùng các virus khác để tạo ra mã protein gai có thể giải quyết miễn dịch từng tồn tại. Nói cách khác, khi đã nhiễm virus của vắc xin, cơ thể người bệnh sẽ không phản ứng tốt với vắc xin vì hệ miễn dịch có thể tiêu diệt con virus trước khi nó hoạt động.

Khi nào có vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi?

Nhiều loại vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi hiện đang thử nghiệm ở giai đoạn 1. Người ta dự báo ít nhất phải đến năm 2022, các nhà khoa học mới kết luận được hiệu quả của vắc xin ngừa COVID-19 bằng đường mũi ra sao.

Trọng Dy (dịch)