Bài viết dưới đây của BS.CK2 Lê Thanh Phuông, Trưởng Đơn vị chuyên khoa gan, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM sẽ giúp quý độc giả hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây viêm gan cấp ở trẻ em, cũng như các lời khuyên để phát hiện sớm về bệnh.

Nguyên nhân có thể khác nhau nhưng ở trẻ em, viêm gan thường liên quan đến nhiễm vi rút. Phổ biến nhất trong số này là năm loại virus viêm gan: viêm gan vi rút A, B, C, D và E. Các vi rút khác như Adenovirus, CMV, EBV,… có thể gây viêm gan, nhưng trường hợp này rất hiếm.

Kể từ tháng 4, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ghi nhận gần 300 ca viêm gan bí ẩn ở 19 nước. Số ca viêm gan ở trẻ em tiếp tục tăng trong những ngày gần đây và chưa có dấu hiệu dừng lại. Trẻ mắc viêm gan chủ yếu từ một tháng đến 16 tuổi. Hầu hết ca nhiễm được ghi nhận ở Anh, Mỹ, Israel, Tây Ban Nha, Italy, Đan Mạch. Tại khu vực châu Á, Indonesia hôm 11/5 xác nhận thêm hai ca tử vong vì viêm gan, nâng tổng số trường hợp tử vong vì bệnh này lên 6 trẻ.

Tại Châu Á, mới đây Bộ Y tế Indonesia cho biết 3 trẻ em ở Indonesia đã chết vì bệnh viêm gan cấp tính, nâng số tử vong do viêm gan cấp lên 4 trẻ trên toàn thế giới. Cơ quan y tế Singapore xác nhận trường hợp viêm gan cấp tính đầu tiên ở một em bé 10 tháng tuổi vào ngày 1/5/2022. Bộ Y tế Nhật Bản cho biết họ tin rằng họ đã xác định được một trường hợp có thể xảy ra vào ngày 26/4/2022. Theo số liệu mới nhất được ghi nhận, trên thế giới có trên 200 trẻ bị viêm gan cấp và số này không ngừng tăng lên.

Những đứa trẻ bị viêm gan cấp có ít nhất một trong các triệu chứng bao gồm: sốt, buồn nôn, nôn mửa, vàng da - mắt, tiêu chảy, co giật và mất ý thức.

Nguyên nhân gây viêm gan cấp ở trẻ em gần đây?

Điều bất thường ở những trường hợp này là không có trường hợp nào trong số 5 loại virus viêm gan được phát hiện ở bất kỳ bệnh nhân nào. Điều này loại trừ nguyên nhân phổ biến nhất của các triệu chứng này, khiến các cơ quan y tế công cộng đang tìm kiếm câu trả lời.

Các trường hợp ở Ireland không có mối liên hệ nào với các trường hợp ở Vương quốc Anh và không ai có tiền sử du lịch gần đây đến Vương quốc Anh trước khi khởi phát các triệu chứng nên yếu tố lây truyền gần như không ghi nhận.

Viêm gan tự miễn, trong đó cơ thể tự tấn công gan (trái ngược với vi rút hoặc tác nhân gây bệnh khác tấn công gan), có thể gây ra những trường hợp như vậy. Nhưng, đây là một tình trạng hiếm gặp, ảnh hưởng đến khoảng 10.000 người ở Vương quốc Anh và thường thấy ở phụ nữ khoảng 45 tuổi. Với những điều này, viêm gan tự miễn dịch rất khó có thể là nguyên nhân của một loạt các trường hợp ở trẻ em.

Đã có những gợi ý rằng SARS-CoV-2 có thể đứng sau những trường hợp viêm gan này, vì SARS-CoV-2 đã được phát hiện ở một số trẻ em. Các trường hợp viêm gan cấp đã được báo cáo ở những bệnh nhân COVID-19, nhưng trường hợp này thậm chí còn hiếm hơn so với viêm gan tự miễn, và chủ yếu được quan sát thấy ở người lớn bị COVID-19 nặng.

Mặc dù, adenovirus hiện có vẽ là nguyên nhân có thể xảy ra nhất, nhưng sẽ phải cần điều tra thêm để xác nhận điều này và loại trừ các giải thích có thể có khác như vi rút mới. Nó thậm chí coi như nguyên nhân không phải là phổ biếng trong tất cả các trường hợp.

Điều quan trọng là không có trẻ em nào được chẩn đoán mắc bệnh viêm gan ở Vương quốc Anh được tiêm vắc xin ngừa COVID-19. Vì vậy, không có cơ sở để tin rằng vắc xin ngừa COVID-19 có liên quan gì đến sự gia tăng đột biến này.

Một khả năng khác, đây là một bệnh viêm gan mới do sự tương tác giữa các virus (ví dụ như adenovirus và coronavirus đều lây nhiễm cho cùng một đứa trẻ). Ngoài ra, nó có thể do một loại virus hoàn toàn khác chưa được phát hiện gây ra.

Adenovirus và bệnh viêm gan cấp

Adenovirus (nhìn dưới kính hiển vi điện tử)

Sơ đồ cấu trúc Adenovirus

Năm 1953, Rowe và cộng sự phân lập được các chủng Adenovirus đầu tiên từ mô sùi vòm họng và hạch hạnh nhân của  người. Vì chúng gây thoái hóa tế bào nên được gọi là virus A.D (Adenoid degenerative). Sau đó, những virus tương tự được phân lập từ người lành và người bệnh với các tên gọi khác nhau như: virusAPC (Adeno Pharyngeal Conjunctival), virusARD (Acute Respiratory Diseases)…

Năm 1956, tên Adenovirus được đặt cho nhóm này và tên này được dùng cho đến ngày nay. Adenovirus thuộc họ Adenoviridae. Có hai giống được công nhận là Adenovirus (chim) và Mastadenovirus (người và động vật có vú). Các adenovirus người gồm có 41 type huyết thanh khác nhau, trong đó có nhiều typ huyết thanh có thể gây bệnh cho người.

Adenovirus là một bệnh nhiễm virus rất phổ biến ở người, đặc biệt là trẻ em. Gần như mọi đứa trẻ đều bị nhiễm adenovirus ít nhất một lần trước 10 tuổi. Adenovirus type 41 chủ yếu lây lan qua đường phân-miệng và chủ yếu ảnh hưởng đến đường tiêu hóa. Đây là nguyên nhân phổ biến của bệnh viêm dạ dày- ruột cấp tính ở trẻ em, điển hình là tiêu chảy, nôn mửa và sốt, thường kèm theo các triệu chứng hô hấp . Adenovirus được công nhận là nguyên nhân gây viêm gan ở trẻ em bị suy giảm miễn dịch. Nó có thể là một yếu tố đóng góp không được công nhận cho tổn thương gan ở trẻ em khỏe mạnh. Tuy nhiên, mức độ của mối quan hệ này vẫn đang được làm rõ.

Báo cáo các trường hợp nhiễm Adenovirus ở trẻ em từ 1 đến 4 tuổi hiện đang cao hơn ở Anh Quốc so với 5 năm qua.Từ tháng 11/2021 đến tháng 3/2022, khoảng 200-300 ca nhiễm adenovirus được báo cáo mỗi tuần. Đó là so với 50-150 ca mỗi tuần trong thời kỳ trước đại dịch và ít hơn 50 ca mỗi tuần trong khoảng thời gian từ tháng 3/2020 đến tháng 5/2022. Báo cáo cũng cho biết sự gia tăng các ca nhiễm adenovirus ở các nhóm tuổi trẻ hơn bắt đầu vào tháng 11//2021.

Ở những bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch (bất kỳ ai có hệ thống miễn dịch hoạt động không bình thường, chẳng hạn như những người trải qua cấy ghép nội tạng hoặc điều trị ung thư), adenovirus trong một số trường hợp hiếm gặp có thể gây ra bệnh viêm gan. Nhưng, để thấy nó trên thang điểm này là cực kỳ hiếm, đặc biệt là ở những trẻ em không có vẽ bị suy giảm miễn dịch. Nếu adenovirus là nguyên nhân của những trường hợp này, điều đó có nghĩa là một biến thể mới của adenovirus đã xuất hiện dễ gây viêm gan hơn.

Báo cáo của Vương quốc Anh dường như  cho thấy bằng chứng mạnh mẽ rằng adenovirus, một loại virus phổ biến ở trẻ em, có thể đóng một vai trò nào đó trong đợt bùng phát bệnh viêm gan này. Trong số 53 bệnh nhân ở Vương quốc Anh được xét nghiệm adenovirus, 40 bệnh nhân dương tính.

Một nghiên cứu ở Hoa Kỳ: tất cả 9 đứa trẻ viêm gan cấp đều là bệnh nhân tại Children’s of Alabama. Những bệnh nhân này đến từ các vùng khác biệt về địa lý của tiểu bang; không có mối liên hệ dịch tễ học giữa các bệnh nhân được xác định. Tuổi trung bình lúc nhập viện là 2 tuổi 11 tháng (IQR = 1 tuổi, 8 tháng đến 5 năm 9 tháng) và bảy bệnh nhân là nữ. Tất cả các bệnh nhân đều có đủ khả năng miễn dịch và không có bệnh lý đi kèm đáng kể về mặt lâm sàng. Tất cả đều có kết quả dương tính với adenovirus.

Mặc dù, các trường hợp  xảy ra gần đây đã được xác định ở Châu Âu và Hoa Kỳ, gợi ý rằng adenovirus nên được xem xét trong chẩn đoán phân biệt với bệnh viêm gan cấp tính không rõ nguyên nhân ở trẻ em. Các bác sĩ lâm sàng và bác sĩ xét nghiệm nên biết về sự khác biệt có thể có về độ nhạy của xét nghiệm adenovirus đối với các loại bệnh phẩm khác nhau. Các xét nghiệm sử dụng máu toàn phần có thể nhạy hơn so với các xét nghiệm sử dụng huyết tương. Adenovirus hiện có vẽ là nguyên nhân có thể xảy ra nhất ở đây, nhưng sẽ cần điều tra thêm để xác nhận điều này và loại trừ các giải thích có thể có khác như virus mới. Nó thậm chí có thể adenovirus không phải là phổ biếng trong tất cả các trường hợp.

Cảnh giác với viêm gan cấp ở trẻ em trong tình hình hiện nay

Nếu adenovirus được tìm thấy là nguyên nhân chính, chúng ta có thể làm gì để bảo vệ chống lại nó, và giảm thiểu mọi nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Adenovirus lây lan trong không khí và qua tiếp xúc. Biện pháp phòng ngừa chính là rửa tay thích hợp - đối với trẻ em và người lớn - cùng với vệ sinh hô hấp tốt, chẳng hạn như ho vào khuỷu tay của bạn. Vệ sinh tay và hô hấp tốt, bao gồm giám sát việc rửa tay ở trẻ nhỏ, có thể giúp ngăn ngừa adenovirus và các bệnh nhiễm trùng khác có thể gây viêm gan.

Lời khuyên cho cha mẹ về các triệu chứng của bệnh viêm gan: nếu trẻ có 1 trong các triệu chứng sau đây nên đưa trẻ đi khám bệnh:

- Sốt cao, rối loạn tri giác

- Cảm thấy mệt mỏi bất thường mọi lúc

- Cảm giác chung là cảm thấy không khỏe

- Ăn mất ngon đau bụng, tiêu chảy, ói mữa,..

- Nước tiểu vàng sậm, phân màu xám, nhợt nhạt

- Vàng mắt và da , ngứa da

- Đau cơ và khớp