I/ NÁM DA

TỔNG QUAN

Nám là một rối loạn mắc phải của quá trình sản sinh sắc tố melanin dẫn đến tăng sắc tố da, biểu hiện bằng các dát tăng sắc tố hầu như đối xứng, có màu nâu hoặc xám đen, xuất hiện trên mặt hoặc phần khác của cơ thể, thường gặp ở vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời, gặp nhiều ở phụ nữ.

TỈ LỆ MẮC

- Thường bắt đầu xuất hiện ở phụ nữ ở lứa tuổi từ 20-40 tuổi
- Gặp nhiều ở người có da màu (type 3,4,5 theo Fitzpatrick) như dân Châu Á, La tinh, Châu Phi
- Ở người sống ở khu vực có bức xạ cực tím cao
- Gặp nhiều ở vùng nông thôn hơn thành thị

NGUYÊN NHÂN

Mặc dù nguyên nhân chính xác của nám vẫn chưa được xác định, một số yếu tố có liên quan đến nám đã được tìm thấy.

1. Yếu tố di truyền

- Khoảng 50% bệnh nhân bị nám có tiền sử gia đình bị nám, đặc biệt ở những người có loại da sậm màu, điều này cho thấy di truyền đang được coi là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất cho sự phát triển nám.

- Với tiền sử gia đình bị nám, bệnh nhân có xu hướng xuất hiện sớm hơn và các triệu chứng kéo dài hơn.

- Một phát hiện gần đây đã tìm thấy vai trò của gen H19 trong nám. Gen này phiên mã một axit ribonucleic không mã hóa và được điều hòa trong các tổn thương nám, gây ra tăng sinh melanin và tăng chuyển melanin từ melanocytes sang keratinocytes.

- Một số nghiên cứu báo cáo nám xảy ra ở các cặp song sinh nhưng không xảy ra ở người chị em ruột khác của họ (không phải sinh đôi) trong cùng điều kiện sống giống nhau, điều này củng cố giả thuyết về tính di truyền đối với sự phát triển của nám.

2. Yếu tố nội tiết

- Nám phổ biến hơn ở phụ nữ, chiếm 90% trong tất cả các trường hợp. Nám xảy ra ở 50 đến 70% phụ nữ mang thai, và trong 10% đến 20% phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai. Tỷ lệ của nám giảm sau khi mãn kinh và hiếm khi biểu hiện trước tuổi dậy thì.

- Hormone estrogen và progesterone cũng được chứng minh làm tăng hoạt động của tyrosinase. Trong một mô hình nuôi cấy tế bào in vitro, estradiol đã được chứng minh là điều chỉnh tăng hoạt động tyrosinase, tăng tổng hợp protein liên quan đến tyrosinase (TRP) -1 và phiên mã TRP-2. Sự tổng hợp melanin cũng được tăng thêm bởi 17β-estradiol trong tế bào melanocytes ở người.

- Vì vậy, tăng sắc tố ở nám được cho là có liên quan đến hormone estrogen và progesterone.

3. Tia UV

Các bệnh nhân khởi phát nám xảy ra chủ yếu vào mùa hè, các báo cáo cho thấy tình trạng nám xấu đi và tái phát cao là phổ biến khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Tỷ lệ mắc bệnh cao ở những nơi có ánh sáng mặt trời nhiều hơn. Nám da tập trung ở các vùng da tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời.

4. Một số nguyên nhân khác

- Sự xuất hiện của nám có liên quan các bệnh nội tiết, đặc biệt là các bất thường về tuyến giáp.

- Sử dụng các công nghệ ánh sáng và laser không phù hợp có thể kích hoạt nám hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng nám.

- Lột da bằng hóa chất có thể gây viêm da, làm trầm trọng thêm tình trạng nám.

- Một số loại thuốc nhạy cảm ánh sáng có thể kích hoạt nám làm trầm trọng thêm tình trạng nám.

- Sử dụng mỹ phẩm nhạy cảm ánh sáng và tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời cũng có thể kích hoạt nám làm trầm trọng thêm tình trạng nám.

5. Quan điểm mới

- Yếu tố tạo mạch được đề xuất trong cơ chế bệnh sinh của nám. Vùng da nám có sự gia tăng của yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) trong tế bào keratinocytes, mạch máu có kích thước và số lượng lớn hơn khi so sánh với làn da khỏe mạnh liền kề, có mối quan hệ rõ ràng giữa số lượng mạch máu và cường độ sắc tố trong nám.

- Ánh sáng nhìn thấy được cũng có thể gây tăng sắc tố ở da, đặc biệt là ở những người có type da sậm màu, vì vậy cần sử dụng kem chống nắng phổ rộng trong điều trị nám.

PHÂN LOẠI NÁM

Có nhiều kiểu phân loại như: phân loại theo vị trí tổn thương, phân loại theo mức độ tổn thương, phân loại theo giải phẫu bệnh.

Trong đó phân loại theo giải phẫu bệnh được sử dụng nhiều nhất trên thế giới, nám được chia làm 3 loại chính:

- Nám thượng bì (sắc tố chỉ có ở thượng bì)

- Nám trung bì (sắc tố ở lớp bì)

- Nám hỗn hợp (sắc tố có ở thượng bì và lớp bì)

II/ ĐẶC ĐIỂM BỆNH NHÂN NÁM VIỆT NAM

- Loại da: da người Việt Nam thuộc loại da tối màu, phần lớn thuộc type 3, 4 theo phân loại da của Fitzpatrick. Đặc trưng của loại da này là ít bị bỏng nắng nhưng dễ tăng sắc tố khi tiếp xúc ánh sáng mặt trời.

- Môi trường sống: có lượng bức xạ mặt trời cao, đặc biệt khu vực phía nam có nắng quanh năm.

- Tính chất công việc: phần lớn có tính chất phải di chuyển nhiều ngoài trời, điều kiện tránh nắng còn hạn chế.

- Thói quen chống nắng: chưa có thói quen sử dụng kem chống nắng, sử dụng kem chống nắng không đạt chất lượng, sử dụng kem chống nắng chưa đúng cách, sử dụng kem chống nắng chưa phù hợp.

- Thói quen dùng mỹ phẩm: kiến thức về mỹ phẩm còn hạn chế, sử dụng mỹ phẩm có thành phần gây hại cho da.

- Tiền sử: tự ý điều trị hoặc tới các cơ sở điều trị chưa đúng cách nên làm trầm trọng thêm vấn đề nám, da thường bị tổn thương kèm theo, nám kháng trị.

Để điều trị hiệu quả nám da ở bệnh nhân với các đặc điểm trên cần xác định chính xác nguyên nhân, các yếu tố nguy cơ, các tổn thương kèm theo, tính chất công việc, điều kiện kinh tế, mức độ phối hợp điều trị…để lựa chọn phác đồ phù hợp, hạn chế các can thiệp gây tổn thương nhiều đến da.

Bên cạnh phân loại da của Fitzpatrick thì còn có phân loại da của tác giả Roberts dựa trên đánh giá phản ứng của da (tăng sắc tố sau viêm, khả năng tạo sẹo…) sau khi tiếp xúc các yếu tố gây tổn thương, là gợi ý tốt để lựa chọn phương pháp điều trị.