HIV là virus có cấu trúc RNA, lây truyền từ người nhiễm sang người khác qua 3 con đường: đường máu, đường tình dục và lây truyền từ mẹ HIV(+) sang con. HIV tồn tại suốt đời trong cơ thể người nhiễm dù người đó có hay không được điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV).

Những điều kiện thuận lợi tốt nhất của virut HIV đó là sống trong môi trường máu, dịch sinh dục, dịch tiết âm đạo của nữ hoặc trong tinh dịch của nam. Để tồn tại, virus bắt buộc phải ký sinh trên một số tế bào sống. Khi ra ngoại cảnh, dưới tác động của môi trường, mặt trời, nhiệt độ hoặc trong những điều kiện khác như trong chất diệt khuẩn, trong cồn… thì virus cũng tồn tại được nhưng chỉ trong 1 thời gian nhất định.

BS Nội tổng quát Cao Thị Lan Hương - BV Trưng Vương cho biết: “Virus HIV tồn tại trong không khí với nhiệt độ từ 32 - 36 độ trong không quá 5 phút và tồn tại trong các giọt máu khô từ 2 đến 7 ngày, trong xác chết bệnh nhân AIDS trong 24 giờ.

Với máu của người có HIV rơi trên đường, nếu bị ánh nắng chiếu trực tiếp thì virus chỉ tồn tại được trong 30 phút. Còn trong chỗ tối, khe ẩm ướt thì có thể được 48 giờ - 1 tuần. Trong kim tiêm từ 2 - 7 ngày (tùy trường hợp) vì trong kim tiêm máu được lưu trữ tốt hơn, và kim tiêm sau khi được sử dụng (trong trường hợp nghiện chích ma túy) thì thường hay được giấu vào khe tối hoặc bụi rậm nơi không khí ẩm ướt nên virus có cơ hội tồn tại lâu hơn”.

Đặc biệt, virus HIV không tồn tại lâu được trong môi trường nước, kể cả khi đi bơi ở bể bơi công cộng, tắm ở những nhà massage, xông hơi, sử dụng nước ở sông hồ… cũng không bị lây nhiễm. Nếu người nhiễm HIV bị rơi một vài giọt máu vào môi trường nước là ao, sông, suối, hồ hoặc phổ biến nhất là trong các vũng nước thì lượng virus HIV rất ít, không đủ khả năng lây nhiễm.

Bên cạnh đó phải nói đến yếu tố nhiệt độ của môi trường nước. Theo đó, nếu môi trường nước có nhiệt độ từ 25 - 35oC thì HIV có thể tồn tại lâu hơn nhưng với nhiệt độ của nước lên hơn 90 độ trong 20 phút thì virus HIV sẽ bị tiêu diệt. Tuy nhiên, nếu là kim tiêm trong nước thì virus HIV có khả năng sống từ 2 - 7 ngày vì HIV ở trong kim tiêm sẽ được bảo quản tốt hơn.

Khi ở ngoài cơ thể, HIV rất dễ bị tiêu diệt ở nhiệt độ và các chất sát khuẩn thông thường. Nếu bị ngâm trong cồn 70 độ hoặc nước Cloramin 1% hay nước Javen 1% thì 30 phút sau virus sẽ chết. Như vậy nếu ngâm các dụng cụ hoặc đồ vải của bệnh nhân vào các dung dịch trên trong 30 phút là có thể an toàn, không bị lây nhiễm HIV. Nếu để các dụng cụ hay đồ vải vào nồi rồi đun sôi kéo dài trong 20 phút cũng tiêu diệt được HIV.

Khác với virus viêm gan B và vi khuẩn lao, HIV có sức đề kháng yếu. Nó có thể tồn tại rất lâu trong cơ thể, nhưng khi ra môi trường ngoại cảnh rất dễ bị tiêu diệt. Song không phải vì vậy mà khi giẫm phải một kim tiêm hoặc bị xây xát niêm mạc bởi các dụng cụ nghi bị nhiễm HIV, ta có thể bỏ qua, không làm xét nghiệm tầm soát. Ngay khi bị lây nhiễm, HIV đã có mặt trong máu, và có thể lây truyền bệnh dù kết quả xét nghiệm tầm soát HIV âm tính.

Sở dĩ như vậy là vì với điều kiện kỹ thuật hiện nay, xét nghiệm tầm soát dựa trên sự phát hiện kháng thể chống HIV do cơ thể sản xuất ra khi bị virus này tấn công. Nhưng trong 2 tháng đầu, những kháng thể này chưa được sản xuất đủ, nên xét nghiệm vẫn cho kết quả âm tính. Nhìn chung, thường sau từ 3-6 tháng, xét nghiệm mới cho kết quả chính xác.