1. Nước mắt có bao nhiêu loại?

Nước mắt đóng vai trò quan trọng trong việc giữ bề mặt nhãn cầu sạch sẽ, ẩm ướt và giúp bảo vệ mắt khỏi những tác hại bên ngoài để luôn khỏe mạnh. Tuy nhiên, không phải giọt nước mắt nào của chúng ta cũng giống nhau. Theo các thông tin y khoa thì nước mắt được chia làm 2 loại^[1]:

● Nước mắt cơ bản: luôn ở trong mắt và chiếm phần lớn của phim nước mắt. Ngoài nhiệm vụ bôi trơn và nuôi dưỡng mắt, chúng còn hoạt động như tấm lá chắn giữa mắt với thế giới bên ngoài, không để bụi bẩn, vi khuẩn hay virus xâm nhập và làm tổn hại mắt.

● Nước mắt phản xạ: đây là phản ứng của mắt khi tiếp xúc với các chất kích ứng như khói, dị vật hoặc hành tây. Phản ứng này xảy ra vì trên bề mặt kết mạc và giác mạc đều có những sợi dây thần kinh cảm giác nhạy cảm với tác nhân bên ngoài, nên mỗi khi bề mặt này bị kích thích thì cơ thể sẽ tiết ra nước mắt. Mặt khác, cơ thể cũng sẽ tiết ra những giọt nước mắt phản xạ khi ai đó thay đổi cảm xúc mãnh liệt như quá vui, quá buồn hay quá sợ hãi...

2. Cấu tạo màng phim nước mắt

Nước mắt tự nhiên được cấu tạo từ các thành phần chính như:

● Nước

● Chất điện giải như natri, kali, clorua, bicacbonat, magie và canxi. Đây là yếu tố làm nước mắt của chúng ta có vị mặn.

● Protein như lysozyme, lactoferrin, lipocalin và IgA.

● Lipid

● Mucins

● Các yếu tố tăng trưởng do tuyến lệ tiết ra giúp mắt đáp ứng lại những chấn thương từ bên ngoài.

Mỗi thành phần trên đều đóng vai trò quan trọng trong từng giọt nước mắt. Sau đây là thông tin về ba lớp màng phim cơ bản của nước mắt:

Lớp lipid ngoài cùng^[2]

Lipid được phân phối từ các tuyến Meibomian đến ngoài rìa, sau đó trải một lớp mỏng trên màng nước mắt và bao bọc hai màng còn lại. (Lớp lipid được tiết ra từ các tuyến bờ mi có mặt ở cả sụn mi trên và sụn mi dưới. Do có tính chất tương tự như dầu nên lipid khi tiết ra sẽ nằm trên cùng của phim nước mắt).

Chức năng của lớp Lipid:

● Ngăn cản quá trình bốc hơi của nước mắt

● Duy trì độ dày của màn phim nước mắt

● Ổn định màng nước mắt.

Do đó, ở những bệnh nhân mắc bệnh viêm bờ mi mạn tính, thành phần lipid sẽ không đầy đủ, dẫn đến lớp nước bên dưới không được giữ ổn định và gây ra tình trạng khô mắt do viêm bờ mi.

Lớp nước

Đây là lớp dày nhất trong ba lớp màng phim do tuyến lệ chính và các tuyển lệ phụ như Krause, Wolfring sản xuất. Được cấu tạo từ những thành phần như dung dịch muối, vitamin và khoáng chất. Những chất dinh dưỡng giúp giữ cho lớp tế bào trên cùng trên bề mặt của mắt, biểu mô hoạt động khỏe mạnh và bình thường.

Chức năng của lớp nước:

● Tạo môi trường giàu oxy cho lớp biểu mô giác mạc

● Kết hợp với các tế bào và thành phần dịch thể của hệ miễn dịch để loại bỏ các chất cặn bã và các kích thích có hại, từ đó, giúp ngăn ngừa nhiễm khuẩn mắt.

● Loại bỏ các vị trí lồi lõm nhỏ để tạo bề mặt trơn láng cho giác mạc

● Giữ ẩm cho mắt

● Tạo lớp đệm trước bề mặt giác mạc nhằm bảo vệ khỏi những ma sát của mi mắt vào giác mạc

Do đó, những bệnh lý như hội chứng Sjogren, hội chứng Stevens-Johnson hay bỏng mắt do hóa chất sẽ gây ra khô mắt do thiếu thành phần này của phim nước mắt.

Lớp nhầy trong cùng^[3]

Lớp chất nhầy hay còn gọi là lớp Mucins, là những glycoprotein có trọng lượng phân tử cao, bao gồm loại dạng keo không tan và dạng có thể tan được. Chúng được sản xuất chủ yếu bởi các tế bào Goblet (tế bào đài) ở kết mạc và một phần do tuyến lệ tiết ra. Chất nhầy sẽ bao phủ bề mặt của mắt và giúp kết dính lớp nước mắt với bề mặt nhãn cầu. Lớp này còn hoạt động như một chất lớp ướt và góp phần bôi trơn giác mạc.

Lớp chất nhầy sẽ bị thiếu khi mắc một số bệnh lý như bỏng hoá chất, thiếu vitamin A, độc tính từ việc dùng nhiều thuốc nhỏ mắt trong thời gian kéo dài hay các trường hợp viêm kết mạc tạo sẹo.

3. Các ảnh hưởng nếu màng phim nước mắt không khỏe

Cấu tạo 3 lớp màng phim nước mắt giúp bạn duy trì bề mặt sức khỏe nhãn cầu, do đó, sự thiếu hụt ở bất kỳ lớp nào của màng phim nước mắt đều gây ra các bệnh về mắt. Sau đây là một số bệnh về mắt liên quan đến thiếu hụt các thành phần trong màng phim nước mắt^[4]

● Viêm tuyến lệ hoặc viêm bờ mi: Rối loạn chức năng lớp lipid sẽ khiến màng phim nước mắt dễ dàng bốc hơi hơn bình thường và gây ra tình trạng khô mắt. Khi đó, mắt có thể bị bỏng rát, đỏ, cộm xốn hoặc nhạy cảm hơn với ánh sáng. Thông thường, các triệu chứng này sẽ nhiều hơn vào buổi sáng sớm.

● Khô mắt: Tuyến lệ là nơi tạo ra lớp nước của màng phim nước mắt, nên rối loạn chức năng tuyến lệ có thể dẫn đến tình trạng sản xuất không đủ nước mắt và gây khô mắt. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này như do tuổi tác, đeo kính áp tròng, sử dụng thuốc, sau khi phẫu thuật Lasik hay các bệnh lý khác.

● Viêm kết mạc hai bên, loét giác mạc: Giác mạc được giữ ẩm và bảo vệ nhờ lớp phim nước mắt, nên khi bị khô mắt, các tế bào biểu mô giác mạc có thể bị tổn thương. Ở giai đoạn nhẹ, các tế bào này chỉ bị tổn thương dạng chấm rải rác và có thể phục hồi sau khi điều trị. Ở giai đoạn nặng hơn, vi khuẩn thường trú ở bề mặt mắt có thể xâm nhập vào các vị trí tổn thương và gây ra bệnh viêm loét giác mạc nhiễm trùng. Đây là một trong những bệnh lý cấp cứu của nhãn khoa và là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa trên thế giới.

● Dị ứng mắt:^[5] Nước mắt di chuyển trên bề mặt mắt không phải theo dạng tự do mà có hình thái rõ ràng. Sau mỗi lần chớp mắt, nước mắt di chuyển dọc theo bờ mi tiến vào góc trong khoé mắt rồi thoát xuống mũi thông qua ống lệ mũi. Trong quá trình này, các dị vật như vi khuẩn và bụi bẩn sẽ được rửa trôi khỏi bề mặt mắt, giúp bề mặt mắt luôn luôn khoẻ mạnh và không bị kích ứng do môi trường. Ở bệnh nhân khô mắt, cơ chế thanh thải dị vật này suy giảm, gây ra kích ứng mạn tính ở bề mặt nhãn cầu hay thậm chí là viêm kết mạc dị ứng. Ứng dụng điều này, các bệnh nhân viêm kết mạc dị ứng có thể sử dụng nước mắt nhân tạo vừa hỗ trợ thuyên giảm triệu chứng dị ứng, vừa giúp tăng cường cơ chế thanh thải dị vật ở bề mặt mắt, nhờ tác động rửa trôi của nước mắt nhân tạo và hệ thống lệ bộ.

● Hội chứng khô mắt trong thời đại COVID-19: Việc đeo khẩu trang thường xuyên trong đại dịch COVID-19, đã ảnh hưởng đến luồng không khí hơi thở. Khi bạn thở ra, luồng khí có xu hướng lên trên bề mặt giác mạc, thúc đẩy quá trình bốc hơi diễn ra nhanh chóng, dẫn đến các điểm khô trên bề mặt mắt và kích ứng mắt.^[6] Ngoài ra, các bệnh nhân mắc COVID-19 cũng hay gặp tình trạng đỏ mắt do viêm kết mạc. Viêm kết mạc do COVID-19 thường tự khỏi và không cần sử dụng thuốc kháng virus tại mắt. Thay vào đó, đa số các bác sĩ sẽ sử dụng nước mắt nhân tạo giúp bệnh nhân cải thiện triệu chứng và một số ít trường hợp, có thể sử dụng thêm kháng sinh dự phòng.

Nước mắt nhân tạo với các thành phần mô phỏng lại một trong ba lớp màng phim của nước mắt tự nhiên là giải pháp thường được sử dụng để bôi trơn mắt khô, giúp duy trì độ ẩm trên bề mặt ngoài của mắt và hỗ trợ chức năng cho các lớp màng phim nước mắt. Trên thị trường hiện nay, các loại nước mắt nhân tạo được chia thành hai nhóm là nhóm có chất bảo quản và nhóm không có chất bảo quản. Chất bảo quản có chức năng ngăn ngừa nhiễm trùng, tuy nhiên, nếu dùng trong thời gian kéo dài có thể gây tổn thương kết mạc - giác mạc do độc tính của chất này gây ra. Do đó, đối với những trường hợp cần sử dụng nước mắt nhân tạo lâu dài hoặc với tần suất cao (khoảng 6 - 8 lần/ngày) thì nên chọn loại nước mắt nhân tạo không có chất bảo quản sẽ tốt hơn cho mắt.

Hy vọng bài viết trên đã cung cấp cho bạn tất cả những thông tin về tầm quan trọng của màng phim nước mắt đối với sức khỏe mắt.

Nguồn tham khảo:

[1] A.AO: Facts About Tears

[2] Bác Sĩ Đà Nẵng: Màng phim nước mắt: Sự thay đổi màng phim nước mắt ở bệnh nhân đã phẫu thuật Phaco điều trị đục thể thủy tinh

[3] Nature: Tears in health and disease

[4] Uconn: Dry Eye Center

[5] NCBI: Complexity of the tear film: Importance in homeostasis and dysfunction during disease

[6] Journals: Mask-associated dry eye disease and dry eye due to prolonged screen time