1. Đông Y có những bài thuốc nào điều trị COVID-19?

Trong chương trình hội thảo “Bảo vệ sức khỏe, thích ứng an toàn với dịch COVID-19” do báo Tiền phong tổ chức, PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay mang đến một góc nhìn khoa học thú vị về sự kết hợp Đông - Tây Y trong điều trị nhiễm SARS-CoV-2.

Theo chuyên gia, trong 250 triệu ca nhiễm trên toàn cầu có trên 30% đối diện với hậu COVID-19. SARS-CoV-2 tiến hóa không ngừng, tạo ra biến chủng mới, lây truyền mạnh - mạnh hơn. Vắc xin tạo miễn dịch duy trì đặc hiệu, giảm gánh nặng bệnh tật, nhưng không ngăn lây truyền.

Do đó, điều quan trọng là cần có giải pháp bảo vệ sức khỏe bằng cách nâng cao hệ miễn dịch, bao gồm cả hệ miễn dịch tự nhiên và hệ miễn dịch đặc hiệu do chủng ngừa. Trong khi đó, y học cổ truyền đóng vai trò hỗ trợ cho hệ miễn dịch tự nhiên cũng như có tác dụng điều trị SARS-CoV-2.

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay - Chủ tịch Liên chi hội Đông Tây y kết hợp TPHCM - chuyên gia có gần 40 năm công tác và kinh nghiệm trong lĩnh vực khám, điều trị bệnh bằng y học cổ truyền. Ảnh: Anh Thi

Trong lăng kính của y học hiện đại, COVID-19 có 4 giai đoạn ủ bệnh - khởi phát - toàn phát - giai đoạn hồi phục/ tử vong, tương ứng với Vệ phận - Khí phận - Dinh phận - Huyết phận theo quan niệm của y học cổ truyền. Đặc biệt đều là khởi phát bằng sốt cao, thiên về nhiệt, diễn biến theo quy luật. Bệnh thường diễn cấp tính, nhanh, nặng nề, nhiều biến chứng và có thể phát thành dịch (gọi là ôn dịch).

Từ sự tương quan đó, thầy thuốc đã vận dụng các bài thuốc với từng giai đoạn của bệnh. PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay nói cụ thể: “Chẳng hạn, nếu giai đoạn Vệ phần dùng đến Ngân kiều tán, Tang hạnh thang… thì Khí phận còn sử dụng nhiều bài thuốc hơn nữa, điển hình như Cát căn cầm liên thang, Bạch hổ gia thương truật thang, Cao cầm thanh đởm khang, Bích ngọc tán… Đến giai đoạn Dinh Phận thì những bài thuốc như Thanh dinh thang và khi vào giai đoạn Huyết phận thường “trọng dụng” các bài thuốc như Thanh hao niết giáp thang, Bán hạ chỉ nhân thang…”.

Trong những bài thuốc cổ phương này ứng dụng nhiều loại dược liệu được sử dụng từ lâu đời như Kim ngân hoa, Liên kiều, Hoàng cầm, Sài hồ, Phòng phong, Kinh giới; Ma hoàng, Cam thảo, Hoàng kỳ, Bạch truật, Bạch linh, Hoài sơn, Trần bì; Hoắc hương, Thương truật, Can khương, Mạch môn, Cát cánh; Sa sâm, Thanh hao, Thục địa, Xuyên tâm liên, Bàn lan căn; Kinh giới tuệ; Hoàng liên, Cát căn, Hạnh nhân, Tô tử…

2. Đông Tây y kết hợp trong điều trị COVID-19: giảm tổn thương phổi, giảm tử vong

Vị chuyên gia nêu quan điểm, nhiều người khi nhắc đến Đông Y thường hình dung đến thầy lương y bắt mạch, kê đơn. Nhưng, Đông Y ngày nay đã có sự thay đổi lớn, tiến bộ dựa trên các cơ sở dược lý, khoa học hẳn hoi, không chỉ là thuật ngữ thuần mô tả như “giải độc, tiêu viêm, tiêu sưng…”.

Điển hình, các dược liệu sử dụng trong các bài thuốc cổ phương, như kim ngân hoa đã được khoa học chứng thực có chứa hoạt chất acid phenolic, flavonoid iris, saponin giúp kháng viêm; hay Liên kiều, Hoa cúc tím, Nghệ, Canh-ki-na, Hoàng cầm, Cam thảo giúp ức chế hoạt động của SARS-CoV-2, tăng hỗ trợ điều hòa miễn dịch, cũng như tác động vào ACE2.

Các dược liệu phổ biến khác như Xuyên tâm liên, Thanh hao hoa vàng, Hoàng kì, Phục linh, Bạch truật, Diếp cá… cũng được chứng minh có tác dụng ức chế SARS-CoV-2, kháng viêm. Đặc biệt, Thanh hao hoa vàng còn là dược liệu giúp bà Đồ U U (Tu Youyou) đoạt giải Nobel Y học năm 2016 khi sản xuất ra Artemisinin điều trị sốt rét. Tất cả những thông tin dược lý này đều được kết luận dựa trên những công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc, được đăng tải trên các thư viện điện tử nổi tiếng của thế giới đó là PubMed…

Các dược liệu có tác dụng dược lý trong điều trị COVID-19

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay, điều quan trọng là phải được phối hợp đúng theo tinh thần Quân Thần Tá Sứ của dược lý Đông Y, tôn trọng việc bào chế, để chiết xuất được các thành phần có trong dược liệu. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, khi kết hợp thuốc y học cổ truyền vào phác đồ điều trị của y học hiện đại có tác dụng giảm triệu chứng, giảm tiến triển nặng, giảm tổn thương phổi trên CT mà chưa ghi nhận tăng tác dụng phụ.

Chẳng hạn, bài thuốc Thanh phế bại độc thang, nghiên cứu ghi nhận hiệu quả chuyển âm PCR-RNA sớm hơn 3-5 ngày so với nhóm chứng (chỉ sử dụng thuốc Tây y), giảm thời gian nằm viện 8 ngày, cải thiện sốt ho khan, ho đàm, chảy mũi, mệt mỏi, khó thở, mất ngủ, khô miệng; hồi phục trên CT phổi tốt hơn trên 26%.

Một công trình nghiên cứu của tác giả Leung, Ping-Chung năm 2007 tại Trung Quốc (dựa trên trận dịch SARS-CoV năm 2003) khuyến cáo sử dụng y học cổ truyền vào điều trị bởi qua các công trình nghiên cứu kết hợp Đông Tây Y thì giảm tỷ lệ tử vong, nếu y học hiện đại thuần túy tử vong là 6,5% thì nếu kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại thì giảm gần một nửa, còn 3,5%.

Trong phân tích gộp, các tác giả mô tả hiệu quả phối hợp Đông Tây y (vẫn duy trì phác đồ Tây y nhưng phối hợp thêm Đông y), ghi nhận, việc phối hợp Đông Tây y hiệu quả hơn hơn phác đồ chỉ áp dụng phác đồ của Tây y, trong đáp ứng điều trị, giảm sốt, giảm ho, giảm mệt mỏi, giảm thở nhanh, cải thiện CT phổi và chuyển âm PCR.

Với nghiên cứu của riêng từng bài thuốc, ví dụ như Liên hoa Kinh ôn của 5 tác giả, khi so sánh giữa nhóm chứng (chỉ sử dụng phác đồ Tây y) và nhóm nghiên cứu, hiệu quả ghi nhận ở nhóm nghiên cứu cao hơn.

Các phương pháp không dùng thuốc của y học cổ truyền như châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, dưỡng sinh… có thể bổ trợ, tuy nhiên theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay, đây là những giải pháp dựa trên kinh nghiệm, có nghiên cứu nhưng chưa nhiều cơ sở khoa học như dùng thuốc.

3. Xuyên tâm liên dạng viên hoàn giọt mang lại tác dụng, hiệu quả tốt hơn

Trong số dược liệu của các bài thuốc cổ phương, Xuyên tâm liên là một trong những vị thuốc được Bộ Y tế khuyến cáo sử dụng đưa vào phác đồ ở các giai đoạn khởi phát và toàn phát. Đây không phải là dược liệu “lạ” trong dân gian, với vị đắng tính hàn, nên thường được sử dụng thanh nhiệt giải độc trong những trường hợp hạ sốt, tiêu sưng, chống viêm nhiệt, mụn nhọt, nhuận gan mật, thải độc.

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay dẫn chứng, qua các nghiên cứu khoa học cho thấy Xuyên tâm liên có chứa hoạt chất diterpen lacton với thành phần chính là Andrographolid - một “tên gọi” quen thuộc 2 năm trở lại đây khi được nhiều nước nghiên cứu trên cả thực tiễn lẫn lâm sàng, có tác dụng ức chế SARS-CoV-2.

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Bay cho biết: “Kết quả nghiên cứu của Xuyên tâm liên trên thực nghiệm, các nhà khoa học nhận thấy rằng, Andrographolid trong thảo dược này giúp tăng cường miễn dịch theo 2 cơ chế kích thích cơ thể sản xuất kháng thể đặc hiệu chống lại tác nhận lạ và kích thích cơ thể tăng sản xuất các lympho bào - các tế bào hỗ trợ cho hệ miễn dịch tự nhiên hoạt động.

Cơ chế tác động chủ yếu của Xuyên tâm liên là trực tiếp cạnh tranh với virus tại thụ thể ACE2, ức chế virus nhân lên và giám tiếp kháng viêm, điều hòa miễn dịch, giúp giảm tổn thương phổi và các cơ quan đích khác. Ngoài ra, còn giúp kháng đông, chống oxy hóa…”.

Xuyên tâm liên có thể dùng dưới dạng dược liệu khô, dạng viên nén, dạng viên hoàn giọt. Trong đó, đối với dược liệu khô có thể sử dụng độc vị hoặc gia thêm trong các thang thuốc như khuyến cáo của Bộ Y tế như Kim ngân hoa, Kim ngân, Kiều tán… Dạng viên nén là chiết tổng hoặc chiết tinh Andrographolid.

Đặc biệt, dạng viên hoàn giọt là dạng được nghiên cứu nhiều nhất ở châu Âu, Đức, Pháp, Trung Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Ấn Độ và cho thấy nó mang lại tính ổn định hơn cũng như tác dụng, hiệu quả tốt hơn so với các dạng bào chế khác.

Cuối cùng, Chủ tịch Liên chi hội Đông Tây y kết hợp nhấn mạnh, SARS-CoV-2 gây bệnh cấp tính nặng cần được theo dõi và điều trị đúng mức theo phác đồ điều trị y học hiện đại. Song song đó, có thể kết hợp thuốc y học cổ truyền theo biện chứng luận trị ở mỗi giai đoạn. Đây là điều khó khăn hiện nay, bởi các bài thuốc này phải do thầy thuốc Đông y kê đơn trên cơ địa của mỗi người, không tự ý phối hợp các dược liệu.