Thuốc cản quang có chứa gadolinium thường được sử dụng cho bệnh nhân chụp cộng hưởng từ phục vụ chẩn đoán cận lâm sàng.

Trên thế giới có 9 dẫn chất chính của gadolinium được sử dụng làm thuốc cản quang gồm: acid gadobenic, gadobutrol, gadodiamid, gadofosveset, acid gadopentetic, acid gadoteric, gadoteridol, gadoversetamid và acid gadoxetic.

Tại Việt Nam, hiện cũng đang lưu hành nhiều biệt dược trong nhóm thuốc này.

Thuốc cản quang có chứa gadolinium được sử dụng trong chẩn đoán để cải thiện độ tương phản cho hình ảnh chụp cộng hưởng từ (MRI). Ảnh: Bacsixqtuan

Các phản ứng có hại liên quan đến thuốc cản quang có chứa gadolinium được ghi nhận trong y văn chủ yếu là trên thần kinh (đau đầu, chóng mặt, nôn và buồn nôn, dị cảm, miệng có vị kim loại, co giật) và quá mẫn (dị ứng da, phản vệ ...).

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nguy cơ xấu liên quan đến các thuốc chứa gadolinium đã được đề cập tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Tín hiệu nguy cơ đầu tiên được ghi nhận vào tháng 01/2006 từ một loạt ca bệnh được báo cáo lên cơ quan quản lý dược phẩm Đan Mạch và Australia khi bệnh nhân suy thận sử dụng thuốc cản quang chứa gadolinium gặp phải tình trạng da và các mô liên kết bị dày lên và xơ hóa. Triệu chứng trên còn xuất hiện trên các cơ quan khác nhau như gan, phổi và tim.

Trong năm 2007, nhiều trường hợp tương tự đã được phát hiện tại Châu Âu. Tại Việt Nam, năm 2015, ghi nhận một trường hợp ở Thanh Hóa tử vong do sốc phản vệ sau mũi tiêm thuốc cản quang (loại hỗ trợ chụp cắt lớp CT).

Ủy ban Đánh giá nguy cơ Cảnh giác dược (PRAC) của Cơ quan Quản lý Dược Châu Âu (EMA) đã khuyến cáo tạm dừng lưu hành 4 hoạt chất thuốc cản quang có chứa gadolinium dạng tiêm tĩnh mạch, cụ thể: acid gadobenic, gadodiamide, acid gadopentetic và gadoversetamide.

Theo đó, PRAC đã tìm thấy những bằng chứng thuyết phục về việc tích lũy một lượng thuốc nhỏ trong não bệnh nhân sau nhiều tháng sử dụng thuốc.

Việc tích lũy gadolinium trong các mô và trong các cơ quan khác có liên quan đến một số phản ứng phụ hiếm gặp như ban da và xơ hóa hệ thống nguồn gốc thận (nephrogenic systemic fibrosis) - một bệnh lý nghiêm trọng xảy ra trên những bệnh nhân suy thận.

Bốn hoạt chất mà PRAC khuyến nghị là những chất có cấu trúc và phương thức giải phóng gadolinium tương tự nhau. Các hoạt chất khác cùng nhóm gadolinium có vòng liên kết lớn trong cấu trúc hóa học được cho là ổn định hơn và có xu hướng giải phóng ít gadolinium hơn.

Tuy nhiên, PRAC khuyến cáo chỉ sử dụng các hoạt chất có vòng lớn này ở liều thấp nhất có thể và chỉ sử dụng trong trường hợp bệnh nhân không thể chiếu chụp không cản quang.

Một số hoạt chất có cấu trúc tương tự vẫn được lưu hành như acid gadoxetic. Hoạt chất này được sử dụng để chiếu chụp gan với liều thấp khi nó đáp ứng những nhu cầu chuẩn đoán quan trọng với ít sự lựa chọn thay thế.

Tuy acid gadopentetic đường tiêm tĩnh mạch bị khuyến cáo tạm dừng số đăng ký, nhưng một dạng chế phẩm khác có chứa acid gadopentetic tiêm trực tiếp vào khớp vẫn được lưu hành vì nồng độ gadolinium giải phóng thấp hơn khoảng 200 lần so với các chế phẩm đường tiêm tĩnh mạch.

Cả hai hoạt chất này đều nên được sử dụng với liều thấp nhất có thể và chỉ sử dụng khi chiếu chụp không cản quang không thể thực hiện được.

PRAC cũng lưu ý tình trạng tạm ngừng này có thể được gỡ bỏ nếu các đơn vị chịu trách nhiệm đăng ký các chế phẩm có chứa bốn hoạt chất trên đưa ra được bằng chứng chứng minh lợi ích khi sử dụng thuốc vượt trội hơn so với nguy cơ hoặc chứng minh được chế phẩm của họ giải phóng gadolinium không đáng kể và không dẫn tới tích lũy thuốc trong mô.

Khuyến cáo của PRAC sẽ được chuyển lên Ủy ban các sản phẩm Thuốc sử dụng trên người (CHMP) để xét duyệt. Quyết định trọng tài cuối cùng sẽ được đưa ra bởi Ủy ban Châu Âu (EC).

Trước đó, ngày 5/1/2017, Cơ quan quản lý Y tế Canada (Health Canada) đã cập nhật thông tin mới về tính an toàn của các thuốc cản quang có chứa gadolinium (GBCA) dạng tiêm được sử dụng trong chụp cộng hưởng từ (MRI).

Mặc dù chưa phát hiện được trường hợp nào dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nhưng Health Canada vẫn yêu cầu các nhà sản xuất thuốc cập nhật thông tin này trên nhãn thuốc cản quang chứa gadolinium.

Các cán bộ y tế được khuyến cáo hạn chế sử dụng các thuốc này và chỉ dùng khi thực sự cần thiết; dùng liều thấp nhất có hiệu quả; đánh giá cẩn thận lợi ích/nguy cơ của mỗi bệnh nhân trước khi sử dụng liều lặp lại.

Bệnh nhân và người chăm sóc bệnh nhân nên trao đổi với bác sĩ điều trị của họ nếu họ có thắc mắc về việc sử dụng các thuốc cản quang chứa gadolinium để chụp cộng hưởng từ.

Theo Dũng Linh - Chất lượng Việt Nam