Theo các cụ cao niên làng Suối Cốc (xã Hợp Hòa, Lương Sơn, Hòa Bình), cây sanh từ lâu được coi như biểu tượng chung của làng. Không chỉ trở thành biểu tượng mà cây sanh còn được xem như vị 'thần hộ mệnh' bảo vệ người dân nơi đây mỗi khi xảy ra thiên tai, địch họa.

Đến tận bây giờ, người dân trong làng Suối Cốc vẫn thường truyền tai nhau rằng: Vào những năm tháng chiến tranh ác liệt, máy bay giặc đánh bom cày xới tan hoang thì cây sanh trở thành chòi canh, chòi quan sát của lực lượng dân quân tự vệ địa phương.

'Đại lão thần mộc' ở làng Suối Cốc

Cụ Nguyễn Thế Hùng (75 tuổi) cho biết, những năm tháng chiến tranh khi nghe thấy tiếng máy bay gầm rú trên bầu trời, gốc cây lại trở thành chốn yên bình để cả làng chạy tới lánh nạn.

Biết bao thế hệ dân làng Suối Cốc đã ra đời và tồn tại nhờ sự che chở của cây sanh. Nó như chứng nhân chứng kiến bao cuộc tình đẹp của những đôi trai gái cùng tất cả những đổi thay của mảnh đất Suối Cốc.

Vì có ý nghĩa như vậy nên các cụ cao niên trong làng đều căn dặn con cháu, đây là báu vật mà trời ban tặng cho cả làng, không ai được đụng đến. Xung quanh 'đại lão thần mộc' hơn 800 năm tuổi này còn có không ít những giai thoại ly kỳ mà các cao niên trong làng kể lại.

Truyền rằng, xưa ở ngay tại dưới gốc cây thường xuất hiện cụ già râu tóc bạc phơ, thần thái ung dung tự tại, tiên phong đạo cốt hay ra tay làm việc tốt giúp người. Nhiều người tin rằng đó là vị cao nhân tu luyện đã đắc đạo, do thấy nơi đây phong thủy hữu tình nên quyết định dừng chân.

Có giai thoại khác còn truyền lại, nhiều người đến ngày sắp sinh nở thường đến dưới gốc cây dựng lều rồi thuê bà đỡ đẻ túc trực để đẻ ngay dưới gốc cây. Cũng bởi nơi đây có linh khí của trời đất, lại được sự che chở của 'đại lão thần mộc' nên đứa bé sinh ra sẽ khỏe mạnh, bình an về sau.

Theo kết phân tích của Viện Khoa học bảo vệ môi trường thiên nhiên Việt Nam thì cây sanh Suối Cốc với 54 nhánh đã có tuổi thọ vào khoảng 800 năm.

Theo ông Đinh Văn Bình, Trưởng thôn Suối Cốc thì những năm trước đây, cây có trên 100 nhánh tỏa ra cả một vùng rất rộng lớn. Theo thời gian, cây đã bị hư hại bởi gió bão. Nhất là khi trào lưu chơi cây cổ thụ lan rộng, do sức hút của đồng tiền, không ít người đã lén lút chặt trộm sanh để đem bán lấy tiền. Hiện giờ cây chỉ còn 54 nhánh.

'Hiện việc chặt hạ sanh đại thụ đem bán đã không còn diễn ra do cây sanh đã nằm trong sách đỏ của huyện Lương Sơn, có trong hương ước của làng nên việc bảo vệ cây được làm tốt hơn', Trưởng thôn Bình cho biết.

Để có thể góp phần bảo vệ cây sanh cổ thụ tốt hơn, chính quyền địa phương đề ra nhiều biện pháp gìn giữ cây, đồng thời lập hồ sơ gửi lên các cấp để tìm hướng giải quyết.

Sau nhiều lần khảo cứu và đánh giá, ngày 25/5/2012, hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã chính thức trao bằng Công nhận Cây Di sản Việt Nam cho địa phương. Do gắn liền với lịch sử, văn hóa của Suối Cốc, người dân nơi đây đã ưu ái đặt cho cây sanh biệt danh là 'cây sanh ma làng'.

Lý giải điều này, nhiều người trong làng cho biết, nguyên nhân là do hình dáng đặc biệt cũng như sự trường tồn của cây.

Ngoài ra điều thú vị nhất là cây sanh ở Suối Cốc đã được nhiều đạo diễn nổi tiếng chọn làm bối cảnh quay những bộ phim nổi tiếng về làng quê Việt Nam: 'Ma làng', 'Đàn trời'...