Ngoại trưởng Philippines Perfecto Yasay, người mới nhậm chức được vài tháng, đại diện cho chính quyền mới của Tổng thống Duterte tại hội nghị ASEAN ở Lào 23-26/7 . Ảnh: AP

"Với vai trò là nước chiến thắng sau phán quyết của Tòa trọng tài, nhưng phản ứng của Philippines tại Hội nghị ngoại trưởng các nước ASEAN lần thứ 49 và các hội nghị liên quan cuối tuần này là điều không dễ đoán, khi nước này có tổng thống mới", Tiến sĩ Nguyễn Toàn Thắng, Viện phó Viện Luật so sánh, Đại học luật Hà Nội, trao đổi với VnExpress.

Hội nghị của các ngoại trưởng ASEAN (AMM-49), Diễn đàn Khu vực ASEAN lần thứ 23 (ARF 23) và Hội nghị bộ trưởng ngoại giao các nước tham gia Cấp cao Đông Á lần thứ 6 (EAS FMM - 6) sẽ diễn ra tại Vientiane, Lào, từ ngày 23 đến 26/7.

Theo Tiến sĩ Thắng, khác với cựu tổng thống Philippines Benigno Aquino, người khởi xướng vụ kiện Trung Quốc về "đường lưỡi bò", tân Tổng thống Rodrigo Duterte đã tỏ thái độ muốn "giảng hòa" với Trung Quốc. Ông Duterte muốn sử dụng phán quyết của Tòa trọng tài để đàm phán với Bắc Kinh. Tuy nhiên cách tiếp cận của Manila tại AMM 49 và các hội nghị liên quan lần này có thể chịu ảnh hưởng của các nước liên quan, mặc dù không đẩy vấn đề tới mức quá căng thẳng.

Đánh giá về việc ASEAN không ra tuyên bố chung sau khi Tòa trọng tài ra phán quyết cuối cùng về vụ kiện của Philippines hôm 12/7, ông Thắng cho rằng điều bị coi là "chia rẽ" này cũng có khía cạnh tích cực. 

"ASEAN không ngay lập tức phất cao ngọn cờ, đẩy Trung Quốc vào thế phải tuân thủ phán quyết, để Bắc Kinh có thời gian điều chỉnh. Đây có thể xem là thái độ tích cực chứ không hẳn thụ động nhằm làm dịu tình hình", ông Thắng nói.

Chuyên gia của Đại học Luật nhắc lại trong chiến lược của Trung Quốc Biển Đông được coi là lợi ích cốt lõi, Bắc Kinh muốn xây dựng lại trật tự khu vực theo cách họ muốn. Trong thời gian tới, Trung Quốc sẽ tiến ở mức nào thì họ sẽ phải "nhìn ngó" phản ứng của các nước lớn như Mỹ, Nhật Bản, để không đến mức dẫn tới đối đầu. Nếu Trung Quốc đẩy mạnh kế hoạch quân sự hóa ở Biển Đông, Mỹ sẽ can thiệp mạnh hơn, có nhiều chuyến tàu và máy bay tuần tra, điều đó có thể dẫn tới khủng hoảng an ninh trong khu vực. 

"Tại các hội nghị này của ASEAN, các cường quốc chắc chắn sẽ gây sức ép lớn với Bắc Kinh, bởi trước đây Mỹ, Nhật chưa có cơ sở pháp lý để can thiệp vào tình hình Biển Đông", ông Thắng nói.

Với góc nhìn thận trọng hơn, Thiếu tướng Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện chiến lược, Bộ Công an, lưu ý Philippines có thể tận dụng phán quyết của Tòa trọng tài để thảo luận với Trung Quốc nhằm mang lại các lợi ích của riêng Manila. ASEAN vẫn ra được Tuyên bố chung nhưng chưa chắc đã nhắc tới việc thúc giục thực thi phán quyết của Tòa trọng tài.

Theo ông Cương, Mỹ, Nhật Bản và các nước khác quan tâm đến hòa bình ở khu vực sẽ đề nghị các bên liên quan tuân thủ phán quyết của Tòa trọng tài, tôn trọng tự do hàng hải.

"Hoạt động của Trung Quốc ngày càng phức tạp, tuy nhiên mức độ Bắc Kinh dấn lên ở mức nào, thì họ vẫn phải dò xét phản ứng của Mỹ và các nước lớn", ông Cương nói.

Đánh giá về ý nghĩa của phán quyết ngày 12/7, thiếu tướng Cương cho rằng phán quyết đã tạo ra cơ sở pháp lý để Việt Nam, Philippines và các nước thuộc ASEAN cùng có tranh chấp "có thêm chiếc gậy" để đấu tranh với Trung Quốc. Quyết định này của Tòa mang ý chí, nguyện vọng của cả cộng động quốc tế, dù có phản đối nhưng Bắc Kinh cũng phải tính đến "liều lượng", không thể quay lưng lại với cộng đồng quốc tế để "muốn làm gì thì làm".

Nói về vai trò của ASEAN, Tiến sĩ Thắng nhận định mặc dù có những thời điểm Hiệp hội chưa tạo ra được những bước chuyển lớn nhưng thực tế các nước vẫn phải vận dụng biện pháp ngoại giao là chính hậu phán quyết của Tòa trọng tài. 

"Nhiều người cho rằng ASEAN không làm được gì, phủ nhận vai trò của ASEAN nhưng tôi nghĩ tiếng nói khu vực có ý nghĩa rất quan trọng. Việt Nam nên thúc đẩy các biện pháp ngoại giao trong khuôn khổ ASEAN, tham vấn để cùng các nước xây dựng tiếng nói chung", ông Thắng nhận định.

Theo Việt Anh - VnExpress