Năm 1980, Jane Porter và Hershel Jick đã công bốmột báo cáo nghiên cứu y khoa nổi bật về giảm đau trong bệnh viện. Báo cáo mô tả tình trạngbệnh nhân Mỹ đã sử dụng, từng lạm dụng thuốc giảm đau opioid trong nhiều thập kỷ.

Mặc dù việc sử dụng cách chất gây nghiện để giảm đau trong bệnh viện ngày càng được lan rộng, nhưng hiếm khi ghi nhận được trường hợp bị nghiện.

Ước tính có khoảng 100 triệu người Mỹ chung sống với những cơn đau mạn tính. Trong nhiều thập kỷ, nước Mỹ cũng đang đối mặt với sự quá tải trong việc đáp ứng thuốc giảm đau opioid được kê đơn, chẳng hạn như hydrocone và fentanyl. Các nhà cung cấp thuốc bán lẻ đã phân phối ra thị trường hơn 214 triệu đơn opioid trong năm 2016. Nghĩa là cứ 100 người cần điều trị thì có 66 người cần thuốc giảm đau opioid, nhiều hơn bất cứ quốc gia nào khác trên thế giới.

Năm 2015, một báo cáo đã chỉ ra khoảng 2 triệu trẻ em Mỹ trong độ tuổi 12 trở lên đã bị phụ thuộc vào thuốc giảm đau kê đơn. Năm 2015 và 2016, gần 117.000 người Mỹ tử vong do quá liều opioid. Có nghĩa là nhiều hơn số người Mỹ đã thiệt mạng trong các cuộc chiến tranh với Hàn Quốc, Việt Nam, I- rắc, và Afganistan cộng lại.

Điều đó bắt đầu bằng ý nghĩ của nhiều người, rằng opioid không gây nghiện.

Có rất nhiều yếu tố để vấn vấn đề này thành một vòng xoắn luẩn quẩn, bắt đầu từ các công ty sử dụng những phương pháp quảng cáo gây tranh cãi để thúc đẩy việc sử dụng opioid là một thuốc giảm đau hữu hiệu, cho đến sự thất bại trong việc thay đổi thói quen kê đơn của các bác sỹ, cho đến việc các công ty bảo hiểm có thể không chi trả cho các điều trị thay thế cho opioid.

Bởi vì các loại thuốc khác cũng gây nghiện nên yếu tố bệnh nhân cũng đóng vai trò trong cuộc khủng khoảng này. Bên cạnh đó, sự lỏng lẻo trong việc quản lý cung cấp thuốc opioid cũng được kể đến.

Thuốc giảm đau opioid là gì?

Thuốc giảm đau opioid hay còn gọi là ma túy, là một dạng giảm đau mà các bác sỹ được phép kê đơn điều trị cho những bệnh nhân bị tai nạn hoặc phẫu thuật, hoặc điều trị các bệnh có cơn đau mạn tính chẳng hạn như viêm khớp. Phần lớn chúng được chiết xuất từ cây anh túc hoặc được tổng hợp trong phòng lab. Opioid có tác động mạnh mẽ đến não bộ, tăng nồng độ một số chất dẫn truyền thần kinh nhằm chặn đứng cơn đau, chậm nhịp thở và trấn an tinh thần.

Các dạng chất nổi tiếng thuộc họ opioid gồm có

• Codein
• Meperidine (Demerol)
• Oxycodone (Oxycotin)
• Oxycodone và acetaminophen (Percocet)
• Fetanyl
• Hydrocodone và Acetaminophen (Lortab, Norco, Vicodin)
• Methadone
• Morphine
• Heroin

Những chất trên có những tác động mạnh yếu khác nhau, một vài chất được coi là hợp pháp, một vài chất khác thì không.

Tác dụng ngắn hạn và dài hạn

Những chất opioid có hiệu quả ngắn như Vicodin hoặc Percocet có tác dụng điều hòa cơ thể rất nhanh. Khi sử dụng trực tiếp trong trường hợp phẫu thuật thì gần như chúng không gây ra bất cứ vấn đề sức khỏe nào. Nhưng nếu bạn sử dụng trong một thời gian dài thì rất khó có thể từ bỏ chứng. Những thuốc hiệu quả dài hạn như OxyCotin thì chỉ cần lượng nhỏ đã đủ kéo dài tác động trong nhiều giờ. Chúng được sử dụng để điều trị những cơn đau mạn tính như xơ cứng bì hoặc viêm khớp.

Opioid được sử dụng như thế nào: điều trị bằng opioid phải được thực hiện dưới sự giám sát của bác sỹ và phải sử dụng khi cơn đau trở nên cực kỳ nghiêm trọng

Một số tác dụng phụ của opioid: trầm cảm, rối loạn cương dương, tăng cân, suy yếu hệ miễn dịch

Vấn đề phụ thuộc thuốc: càng sử dụng opioid lâu, cơ hội phụ thuộc thuốc càng cao. Khi bị phụ thuộc thuốc bạn sẽ thấy có những dấu hiệu như lo âu, tăng nhịp tim, chảy mồ hôi, nôn hoặc buồn nôn khi bạn dừng uống thuốc.

Phụ thuộc thuốc và nghiện: nếu bạn bị nghiện opioid, bạn sẽ có những thèm muốn khao khát và rất khó cưỡng lại cảm giác thèm muốn. Những dấu hiệu khác có thể nhận ra việc nghiện gồm có sử dụng nhiều hơn liều của bác sỹ kê đơn; cảm giác bất lực để kiềm chế sự thèm muốn, những hành động không phù hợp, tìm đủ mọi cách để có thêm thuốc; tâm trạng dao động, bứt rứt khó chịu.

Trong khi phần lớn người sử dụng những thuốc giảm đau kê đơn đều không xuất hiện tác dụng phụ thì có khoảng 12% số người sử dụng, chủ yếu là những người bị những cơn đau mạn tính, xuất hiện tình trạng phụ thuộc hoặc nghiện. Từ đó, một vài người tiến tới việc sử dụng chất bất hợp pháp. Khoảng 80% những người sử dụng heroin bất hợp pháp nói rằng họ đã lạm dụng đơn thuốc ít nhất là một lần trong đời. Heroin dễ kiếm và rẻ hơn các chất khác trong họ opioid.

Một số yếu tố làm tăng nhạy cảm với việc nghiện

Bất cứ ai cũng có thể nghiện opioid, đặc biệt nếu bạn không tuân thủ theo sự hướng dẫn của bác sỹ. Nhưng một vài người lại dễ bị ảnh hưởng hơn những người khác nếu như họ có một số đặc điểm sau:

• Đã từng là người có tiền sử nghiện chất: bia rượu; thuốc lá và các loại chất khác
• Gia đình có người thân nghiện chất
• Đang trong độ tuổi vị thành niên
• Là nữ giới

Điều trị nghiện thuốc

Một chương trình được thiết kế dành riêng cho việc điều trị nghiện opioid gồm có việc điều trị thuốc để giảm bớt các triệu chứng nghiện; tư vấn cách đối phó với những sự thèm muốn thuốc hoặc trầm cảm về sử dụng thuốc, hướng dẫn tránh tái nghiện.

Quá liều opioid

Quá liều opioid có thể đe dọa đến tính mạng. Hãy để ý đến một số triệu chứng sau:

• Mất ý thức hoặc lơ mơ
• Nhịp thở bất thường hoặc chậm
• Mạch chậm
• Nôn
• Đồng tử co nhỏ

Nếu phát hiện ra những triệu chứng này trên người đang sử dụng opioid thì bạn cần phải lập tức đưa họ đến trung tâm cấp cứu ngay lập tức. Các bác sỹ sẽ sử dụng một loại thuốc có tên là Naloxone để giải độc opioid.

Những sự lựa chọn rẻ và an toàn hơn

Thuốc giảm đau opioid không chỉ là loại thuốc giảm đau kê đơn duy nhất có sẵn. Thuốc giảm đau đã ngày càng cải tiến hơn. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng ibuprofen hoặc sự kết hợp giữa ibuprofen với acetaminophen có thể điều trị giảm đau hiệu quả hơn opioid. Một loại kem bôi chống trầm cảm có tên là SNRI và giảm đau thần kinh như gabapeptin có thể giúp giảm đau ở một số trường hợp. Một số liệu pháp như yoga, châm cứu và vật lý trị liệu, luyện tập thể dục cũng có thể giúp giảm đau.

Trong khi Mỹ một quốc gia quản lý dược phẩm khá nghiêm ngặt, lại đang diễn ra cuộc khủng hoảng sử dụng opioid trong điều trị giảm đau thì việc sử dụng opioid tại Việt Nam vẫn chưa được coi trọng. Vấn đề là nhiều người trong số chúng ta vẫn chưa ý thức được về sự nguy hiểm khi sử dụng thuốc giảm đau nói chung và opioid nói riêng. Vì vậy chúng ta cần phải trang bị những kiến thức cơ bản để không bị trở thành nạn nhân của loại thuốc nguy hiểm này.

Theo PGs.Ts.Bs. Nguyễn Xuân Ninh và Bs. Đào Ngọc - Viện Y học ứng dụng Việt Nam