Minh họa: Hoàng Đặng

Khi thiên tai cứ ập đến với người dân miền Trung quê tôi thì rải rác trên những bờ ruộng, hàng rào, vẫn còn đó những món quà quê để có thể dìu nhau bước qua những ngày đói kém. Dế kéo nhau lên các bờ cao tránh lụt. Nếu siêng bắt thì sau mỗi trận mưa lớn cũng kiếm được một bữa xào đủ đỡ lòng quê. Dăm con cá rô, cá diếc ngoài mương sau khi gỡ lưới cũng ấm chút trong đêm dài mùa lạnh. Nhưng có lẽ, vui hơn cả, thú vị hơn cả là những cái nấm mối nhú lên sau những đợt lạnh dài...

Thật ra, từ lúc rất bé, tôi đã chập chững chạy theo ba, theo mẹ, theo chị đi tìm nấm mối. Lúc ấy, hàng rào quanh xóm tôi còn rậm với những bụi tre, bụi dứa, bụi gai kín mít. Vậy là mùa này, cứ sáng dậy, trước khi ra đồng, ba mẹ tôi và bà con hàng xóm thể nào cũng đi vài vòng tìm nấm mối. Thứ nấm mang tất cả những cái ngon của cây cỏ, củi mục và hương đất, ấp ủ vào mình để rồi dâng tặng cho người dân quê một món ăn rất dân dã mà rất ngon. Thường thì phải tìm rất kỹ, vạch từng lá khô, bụi cây ra mới có thể thấy những nấm mối đang mọc lên, nhất là những lúc trời còn tờ mờ sáng.

Ba mẹ tôi bảo nấm mối hình như cũng là thứ lộc của đất trời, mà đã là lộc thì ai có duyên mới được hưởng. Bởi thế, có khi cùng một đoạn rào, hàng chục người đi lại, không ai nhìn thấy. Nhưng người cuối cùng, chỉ thoáng một cái là thấy ngay, thấy lộ ra cả ngoài lối đường di. Và lại có khi phát hiện ra cũng là lúc những đám nấm đã tàn hết, không thể ăn được. Nhiều khi, tiếc đứt tóc cũng bởi cái sự vô duyên ấy. Nhưng dần dần, mọi người cũng hiểu được và chấp nhận như một lẽ thường tình. Nếu thấy đám nấm nhiều, người thấy đầu tiên thường gọi cả xóm cùng nhổ cho vui, để mỗi người được hưởng một chút.

Tâm trí tôi nhớ rõ nhất những sáng mờ mờ đất đã nghe tiếng các cô chú, anh chị trong xóm gọi nhau đi nhổ nấm mối. Vậy là người cầm rổ, người cầm thau, người cầm bao, chạy ra những góc hàng rào đã có người đang nhổ. Tiếng nói, tiếng cười, tiếng đùa nhau làm rộn cả xóm lên. Niềm vui càng được nhân lên khi ra về, ai cũng được một lượng nấm kha khá để làm thức ăn cho bữa trưa. Nét mặt mọi người lúc ấy rạng rỡ hẳn lên trước khi ra đồng làm việc.

Nấm nhổ về, sau khi cạo sạch đất ở chân và mũ, ngâm nước thật lâu, rửa sạch nhẹ nhàng, rồi sau đó tùy theo sở thích mà chế biến. Xào cũng ngon, làm nhưn mì cũng tốt, nướng lên nhậu cũng rất say mà nấu cháo ai cũng khen nức lòng. Thường thì các gia đình trong xóm tôi hay dùng nấm để xào ăn cơm. Những người trung niên thường thích lai rai vài xị rượu với gói nấm mối nướng cùng tý muối. Rất thơm, ngọt mà lại đượm. Vừa liu riu nhậu, vừa kể chuyện đồng áng sau một ngày vất vả, thì thật không còn gì bằng.

Riêng tôi nhớ nhất những nồi cháo nấm mối mẹ nấu. Bởi khi mùa nấm mối về cũng là lúc những cơn bão, những trận lụt đã cuốn đi những hoa màu vườn nhà. Gạo trong nhà cũng gần cạn. Những lúc ấy, mỗi khi nhổ được một rổ nấm mối thì cả nhà vui hơn bao giờ hết. Thường thì cháo được nấu vào bữa tối, sau khi mẹ đi làm đồng về. Để rồi, trong cái lạnh, khi ngoài trời rả rích mưa đêm, cả nhà quây quần bên nồi cháo nghi ngút khói.

Vừa ngọt vị của cây cỏ, đất đai quê kiểng, vừa lại bùi bùi vị của nắng gió mưa sương. Húp một bát cháo vẫn còn đang nóng vào, cứ nghe đầu lưỡi ấm dần lên, vị ngon cũng dần theo mà vào. Mặc ngoài trời mưa, mặc cho cái đói quẩn quanh vây phủ, cả nhà cứ nói những chuyện vui cùng nhau, bên nồi cháo, trong mái nhà đơn sơ nhưng ấm áp vô cùng...

Thấm thoát những mùa nấm mối cũng thưa dần. Bão lụt thì vẫn về mà nấm thì không còn nữa. Những hàng rào cứ bị phát sạch đi cho những ngôi nhà mới được xây lên. Cuộc sống dần hiện đại cũng khiến mối quan hệ xóm giềng không còn thân thiết như ngày xưa nữa. Nhưng ba mẹ tôi vẫn giữ cái lệ vào mùa này, lâu lâu mỗi sáng, trước khi đi làm lại ra lối hàng rào để xem những cái nấm mối đã nhú lên sau đợt lạnh hay chưa. Dù hiếm hoi lắm mới được vài cái làm vui...

Làn khói bếp nhà lại lên sau một ngày mẹ miệt mài trên cánh đồng làng. Thấy thèm một bát cháo nấm mối hơn bao giờ hết...