Ngày 13/9/1848, khoảng 4g30 chiều, đốc công đường sắt Phineas Gage cùng nhóm công nhân chuẩn bị phá đá làm đường xe lửa tại Vermont (Mỹ). Chàng trai 25 tuổi lấy một thanh sắt để lắp thuốc súng vào lỗ khoan mà không biết đó là khoảnh khắc bình yên cuối cùng của cuộc đời. Một tia lửa lóe lên, chỗ thuốc súng phát nổ khiến thanh sắt xuyên thẳng qua đầu Gage rồi văng ra xa. Sống sót kỳ diệu sau tai nạn, anh trở thành một trong những ca bệnh nổi bật nhất lịch sử thần kinh học cũng như tâm lý học.

Gage cầm thanh sắt đã xuyên qua đầu mình. Ảnh: Wikipedia.

Theo Huffington Post, John Harlow, bác sĩ có mặt tại hiện trường khi đó kể lại rằng thanh sắt dài khoảng một mét, đường kính 3 cm, nặng 6 kg, "dính đầy máu và não". Nó đâm vào hộp sọ, xuyên qua các thùy não trái, phá vỡ một phần đáng kể não bộ và đẩy nhãn cầu ra khỏi hốc mắt Gage. Trước sự kinh ngạc của toàn bộ nhân chứng, viên đốc công sau thảm kịch vẫn tỉnh táo và nhanh chóng đứng dậy đi lại. Anh thậm chí còn tuyên bố 2 ngày nữa sẽ quay lại phá đá tiếp.

Trở về phòng khách sạn, Gage nằm lên giường cho Harlow xử lý vết thương. Vị bác sĩ cạo da đầu, cầm máu cho bệnh nhân. Ông gắp các mảnh xương nhỏ bị vỡ, đặt lại các mảnh xương lớn bị lệch vị trí do thanh sắt rồi quấn vết thương trên đầu Gage bằng dây đai dính. Đến 11h đêm, chàng trai ngừng chảy máu và đi ngủ.

Sáng hôm sau, Harlow cho phép gia đình vào thăm Gage. Bệnh nhân nhận ra mẹ cùng bác mình, đó là một dấu hiệu tốt. Thế nhưng, vài ngày sau, Gage rơi vào trạng thái bán hôn mê do não nhiễm nấm. Lo sợ điều xấu nhất xảy ra, gia đình anh chuẩn bị sẵn quan tài. Harlow lập tức phẫu thuật cho Gage để rút mủ ở vết thương ra qua đường mũi. Được vài tuần, tình trạng bệnh nhân ổn định hơn dù mất hoàn toàn thị lực bên trái. Tháng 1/1949, người đàn ông hồi phục hoàn toàn. Kể về quá trình chăm sóc Gage, Harlow khiêm tốn: "Chúa đã chữa lành cho anh ấy".

Minh họa vết thương của Gage. Ảnh: Van Horn JD, Irimia A, Torgerson CM, Chambers MC, Kikinis R, et al.

Câu chuyện về Gage chưa kết thúc ở đó. Hầu hết các tài liệu đều ghi rằng tai nạn kinh hoàng đã biến anh thành con người khác. Bác sĩ Harlow miêu tả "biểu hiện tâm thần" của chàng trai 25 tuổi như sau: "Những ông chủ vốn coi Gage là đốc công làm việc hiệu quả nhất nhận thấy thay đổi trong tâm trí anh nên từ chối thuê tiếp. Bệnh nhân trở nên thất thường, hỗn láo, thô tục, thiếu kiên nhẫn, do dự, vạch ra hàng loạt kế hoạch rồi ngay lập tức từ bỏ nếu thấy cái khác khả thi hơn. Sự cân bằng giữa trí tuệ và bản năng con vật của anh ấy dường như đã bị phá hủy. Tâm trí anh thay đổi đến mức bạn bè, người quen đều nhận xét Gage không còn là Gage nữa". Một vài báo cáo khẳng định chàng đốc công vĩnh viễn mất đi khả năng kiềm chế, cư xử không phù hợp trong nhiều tình huống xã hội, bạo lực và "không kiểm soát nổi" đến mức quấy rối trẻ em.

Bất đồng với quan điểm trên, nhà tâm lý học Malcolm Macmillan từ Đại học Deakin (Australia) tin sự thay đổi hành vi của Gage trên thực tế chỉ kéo dài một thời gian ngắn. "Trường hợp này đáng được ghi nhớ vì nó minh họa cho việc một câu chuyện nhỏ có thể bị thêu dệt thành bí ẩn khoa học như thế nào", ông viết trong cuốn An Odd Kind of Fame. Lập luận này bị chỉ trích mạnh mẽ. Trước Macmillan, tiến sĩ Henry Bigelow từ Đại học Harvard cũng cho rằng Gage "đã hồi phục cả về thể chất lẫn tinh thần". Ông kết luận não bệnh nhân hoàn toàn bình thường bởi anh vẫn đi lại, nói chuyện, nhìn và nghe được. Về sau, người ta phát hiện các bài kiểm tra Bigelow tiến hành trên Gage chỉ tập trung vào cảm giác và vận động nên chưa đủ thuyết phục.

Nhìn chung, các chuyên gia nhận định rất khó để xác nhận liệu nhân cách của Gage có thay đổi hay không bởi rất ít người hiểu anh rõ đến mức có thể chắc chắn về tính cách người đàn ông trước ngày gặp nạn. Mặc khác, câu chuyện nhiều khả năng bị phức tạp hóa do sự hạn chế kiến thức về chấn thương não thời bấy giờ. 

Hộp sọ của Gage. Ảnh: Warren Anatomical Museum.

Về phần Gage, sau vụ việc kinh hoàng, người ta dần ít nghe tin về anh. Mất việc đốc công, chàng trai chu du khắp New England, cầm theo thanh sắt từng xuyên qua đầu để thu hút sự chú ý. Càng lớn tuổi, Gage càng thường xuyên bị co giật rồi qua đời vào năm 1860 ở đâu đó được cho gần San Francisco. 

Dù thế nào, Phineas Gage cho đến nay vẫn là ca bệnh thu hút sự chú ý, minh chứng cho nhận thức xã hội cùng nhân cách phụ thuộc vào thùy trán não. Hiện hộp sọ của anh cùng thanh sắt được lưu giữ tại Bảo tàng Giải phẫu Warren thuộc Đại học Harvard.

Theo Minh Nguyên - VnExpress