Ở châu Âu, năm 2000, có 4 triệu trường hợp gãy xương mới và chi phí điều trị 31,7 tỷ Euro. Tại Việt Nam, việc bổ sung canxi đã được chú trọng nhưng LX rất phổ biến. TS.BS Lê Nguyễn Thùy Khanh, Khoa Cơ xương khớp, BV Đại họcY dược TPHCM đã chia sẻ nhiều thông tin bổ ích liên quan đến vấn đề này.

Được biết, Mỹ, một đất nước phát triển, người dân được uống sữa hàng ngày nhưng có đến 12 triệu người trên 50 tuổi bị LX. Tại Việt Nam, tỷ lệ người dân được uống sữa thường xuyên còn hạn chế nhưng số người bị LX lại có phần thấp hơn, khoảng 2,5 triệu người. So sánh dân số của Mỹ là 320 triệu người, Việt Nam gần 100 triệu người thì tỷ lệ bị LX ở người Việt có phần thấp hơn. Vì sao lại có tình trạng này?

TS.BS Lê Nguyễn Thùy Khanh: Con số 2,5 triệu người bị LX ở Việt Nam chỉ là ước tính. Trong khi đó, số liệu người bị LX của Mỹ là kết quả của nghiên cứu dịch tễ học có giá trị. Vì vậy, dựa trên những con số này, không có nghĩa là tỷ lệ bị LX của Mỹ cao hơn ở Việt Nam.

Hơn thế nữa, đặc điểm dân số của hai quốc gia khác nhau: Việt Nam thuộc nhóm nước có dân số trẻ, tỷ lệ người trên 60 tuổi chưa đến 10%, trong khi đó, tỷ lệ này ở Mỹ là trên 20%. Thực tế cho thấy, tỷ lệ người mắc bệnh LX ở Việt Nam đang có xu hướng tăng nhanh, ước tính đến năm 2030 sẽ tăng khoảng 170-180%.

Ảnh mang tính minh họa

Tình trạng LX có phải chỉ do chế độ ăn uống hay còn chịu tác động của yếu tố nào khác? Việt Nam có nắng quanh năm, lệu độ hấp thu canxi ở người Việt có tốt hơn, thưa bác sĩ?

- Một chế độ dinh dưỡng cung cấp đủ canxi và vitamin D là quan trọng nhưng không phải là quan trọng nhất, không phải là yếu tố duy nhất quyết định sức khỏe của xương. Có nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau gây nên căn bệnh LX.

Trước tiên, nhiều nghiên cứu khoa học trên thế giới đã chứng minh bệnh LX có mối liên quan và được quy định bởi bộ gen của con người. Theo đó, nguy cơ bị LX giữa các dân tộc khác nhau sẽ khác nhau, một số dân tộc sẽ có nguy cơ bị LX nhiều hơn so với những dân tộc khác.

May mắn là con người có thể phòng ngừa được bệnh LX nếu điều chỉnh tốt những yếu tố nguy cơ khác. Cụ thể là mỗi ngày, cơ thể cần được cung cấp đủ lượng canxi và vitamin D cần thiết thông qua chế độ dinh dưỡng. Theo nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam năm 2011, hiện khẩu phần ăn mỗi ngày của người Việt mới chỉ đáp ứng được 50% nhu cầu canxi và tỷ lệ thiếu vitamin D là 40%.

Không chỉ vậy, lối sống, chế độ sinh hoạt, luyện tập cũng ảnh hưởng rất nhiều đến căn bệnh LX. Nhiều thống kê cho thấy, những người vận động điều độ, phù hợp thì hiếm bị LX hơn những người có lối sống thụ động. Uống nhiều bia rượu, hút thuốc lá, bị béo phì làm giảm khả năng hấp thu canxi của cơ thể và cũng là yếu tố nguy cơ gây LX.

Mặt khác, tuy chúng ta đang sống trong khu vực có ánh nắng quanh năm nhưng với thói quen che chắn kỹ khi ra nắng, kể cả thời điểm sáng sớm, tỷ lệ hấp thu vitamin D từ ánh nắng cũng bị hạn chế nhiều. Riêng nước ta có thêm tình trạng LX do sử dụng bừa bãi corticoid, thường gặp ở những người bị đau nhức xương khớp, hen suyễn, vảy nến... Corticoid còn pha trộn trong các loại Đông dược dạng thuốc tễ.

* Thưa bác sĩ, tình trạng bổ sung sữa canxi hàng ngày nhưng vẫn bị LX có thường gặp không? Khi bổ sung quá nhiều mà cơ thể không hấp thu hết thì sẽ xảy ra nguy cơ gì?

- Như đã nói ở trên, để phòng ngừa bệnh LX, việc bổ sung canxi bằng cách uống sữa chỉ là một yếu tố quan trọng chứ không phải là tất cả. Vì vậy, trên thực tế, nhiều người bổ sung sữa canxi đặc hiệu cho lứa tuổi nhưng vẫn bị LX, thường gặp ở phụ nữ sau mãn kinh.

Cần tránh suy nghĩ chủ quan “chỉ cần bổ sung sữa là có thể không lo bị LX”. Để giúp cơ thể hấp thu tốt lượng sữa bổ sung, cùng lúc cần kết hợp bổ sung đầy đủ vitamin D, một chế độ vận động phù hợp và lối sống lành mạnh. Nếu quá lạm dụng sữa mà cơ thể không thể hấp thu hết thì nguy cơ rất cao là sẽ bị sỏi thận, sỏi đường tiết niệu.

* LX ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe?

- Nguy cơ lớn nhất của LX là gây gãy cổ xương đùi, gãy - lún cột sống thắt lưng. Khi đó sẽ tốn rất nhiều chi phí để thay khớp háng; bơm xi măng tạo hình đốt sống hoặc mổ để cố định cột sống bằng nẹp.

Mỗi năm, Việt Nam có khoảng 150.000 trường hợp gãy xương do LX. Đáng nói, 25% trong số đó tử vong trong vòng một năm sau khi gãy xương hông, 40% không thể tự đi lại, 60% phải phụ thuộc vào người khác và bị những biến chứng khác như tim mạch (8%) và hô hấp (4%)

* Thưa bác sĩ, LX có thể chữa khỏi không?

Ai cần phải tầm soát LX ? - Không chỉ nữ, nam giới vẫn bị LX với tỷ lệ gần 1/3, đặc biệt là người trên 60 tuổi. May mắn là bệnh LX dễ tầm soát và có thể chữa khỏi nếu được điều trị đúng. Người bệnh có thể chọn loại thuốc uống hoặc truyền tĩnh mạch. Với thuốc uống, cần dùng đúng chỉ định trong ba năm liên tục, nếu quên 1/4 tổng liều, hiệu quả điều trị sẽ bị giảm đến 60%.

Tuy nhiên, nếu mắc phải những bệnh lý liên quan đến đường tiêu hóa thì sẽ không thể dùng thuốc theo đường uống. Khi đó, người bệnh có thể chọn cách truyền thuốc theo đường tĩnh mạch, mỗi năm một lần, truyền liên tiếp ba năm. Trước khi dùng đường tĩnh mạch cần kiểm tra chức năng thận và tim.

Những đối tượng có nguy cơ cao nên tầm soát LX sớm. Cụ thể, phụ nữ sau khi mãn kinh; nam giới trên 75 tuổi; người có tiền sử gãy xương cột sống, xương chậu, xương đùi do chấn thương nhẹ ở mọi độ tuổi; bị đái tháo đường type II, suy sinh dục, hội chứng Cushing; điều trị lâu dài với một số thuốc như: thyroxin, corticoid, thuốc chống động kinh, heparine; bệnh sử gia đình có người bị LX; uống nhiều rượu, hút thuốc lá, kém hoạt động.

* Liệu có thể phòng ngừa căn bệnh LX?

- Để phòng ngừa LX, cần xây dựng, tạo lập và duy trì khối xương vững chắc từ thuở bé. Trước tiên, ở chế độ dinh dưỡng, không chỉ riêng canxi, khối xương còn cần được nuôi dưỡng từ đạm; các vitamin C, D, K; các chất khoáng khác như phốt pho, đồng, mangan, magiêsium, kẽm. Có rất nhiều loại thực phẩm giúp bổ sung canxi: sữa, chế phẩm từ sữa, đậu nành, hải sản các loại rau xanh đậm, các loại đậu, trái cây có múi như cam, bưởi…

Lưu ý rằng, chế độ ăn nhiều đạm động vật sẽ làm rối loạn cân bằng canxi, làm tăng bài xuất canxi qua đường tiểu. Ăn nhiều rau quả có tác dụng bảo vệ khối xương; chế độ ăn mặn sẽ có tác dụng ngược lại.

Chỉ nên bổ sung sữa canxi theo đúng nhu cầu của từng lứa tuổi chứ không nên lạm dụng. Lượng canxi (hàm lượng canxi nguyên tố) cần thiết phải bổ sung mỗi ngày (tổng cộng từ nhiều nguồn) cụ thể như sau: trẻ em từ 7-9 tuổi: 700mg/ngày; người trưởng thành: 1.000mg/ngày; phụ nữ có thai, cho con bú, mãn kinh: từ 1.200-1.300mg/ngày.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, gần 2/3 số phụ nữ bị LX đều thiếu vitamin D. Cá biển, lòng đỏ trứng, gan là các loại thực phẩm có chứa vitamin D nhưng cũng chỉ đáp ứng được khoảng 1/10 nhu cầu cơ thể. Chỉ cần phơi nắng đúng cách từ 10-20 phút mỗi ngày (trong thời gian từ 7-9 giờ sáng), cơ thể đã có thể nhận đủ lượng vitamin D cần thiết.

Một yếu tố hết sức ý nghĩa với việc ngăn ngừa LX là cần phải vận động. Hoạt động này giúp cơ thể kiến tạo khối cơ và thúc đẩy quá trình hấp thu canxi, chuyển hóa xương.

Theo An Hòa - Phụ nữ TPHCM