Nguồn gốc của phong tục tiền xì lì

Lì xì là một điều không thể thiếu trong những ngày tết của người dân Việt Nam, và đã trở thành phong tục lâu đời. Đó là việc bỏ tiền vào phong bì màu đỏ có in những hình trang trí bên ngoài để mừng tuổi các em nhỏ.

Theo một số tài liệu tham khảo, "lì xì" có gốc là từ 利市 (lợi thị) trong tiếng Trung Quốc. Từ này phiên âm là lì shì, có ba nghĩa như sau:

- Số lời thu được do mua bán mà ra.

- Tốt lành, có lợi. Tháng Chạp ngày 24, khắp thị tỉnh (nhà quê, kẻ chợ) đều làm lễ rước Na (để khu trừ quỷ dữ), trống (rước) Na đến khắp mọi nhà cầu xin Lợi-thị (Theo Đông-kinh mộng-hoa-lục). - Khi người phụ nữ lấy chồng về đến cửa, mọi người đi theo cũng như người nhà đều xin Lợi-thị (hoặc đồ vật, hoặc là tiền).

- Vận tốt, vận may. Sách "Bắc-mộng-tỏa-ngôn" rằng: "Khi Hạ-hầu Tư chưa gặp thời, còn luân lạc linh đinh, người ta gọi Tư là viên Tú-tài chẳng Lợi-thị".

Trong cả ba trường hợp, "lợi-thị" hay "lì-xì', đều có nghĩa là được lợi, được tiền, được may mắn, cho nên tiền lì xì, mừng tuổi, chính là thứ tiền đem lại cái hên, điều lành, điều tốt, cho trẻ em dịp đầu xuân.

Tuy nhiên, ngày nay, việc lì xì còn mang nhiều nghĩa khác như trả ơn (khi người lớn có ơn nghĩa với nhau, tết cũng là dịp để họ trả nghĩa như quà cáp hay tiền lì xì cho con cháu người đó), đút lót (nhất là cấp dưới đối với cấp trên), nhờ vả, có khi do ngại ngần hoặc do thói quen sử dụng tiền có mệnh giá cao…cho nên số tiền lì xì không còn là một khoảng tiền nhỏ tượng trưng, mà là một con số lớn, nhiều trẻ em Việt Nam sau mỗi tết có từ một đến vài triệu là điều bình thường. Vậy, hướng dẫn trẻ sử dụng số tiền ấy như thế nào cũng là một vấn đề đối với phụ huynh, với mục đích cho trẻ hiểu ý nghĩa của tiền lì xì, lễ nghĩa và học tính tiết kiệm.

Hướng dẫn trẻ cách ứng xử khi nhận tiền lì xì từ người lớn

Một người mẹ ở Quận 3 (TPHCM) than phiền: Tết năm ngoái có khách tới nhà chơi, khi khách lì xì mừng tuổi cho con chị 7 tuổi, bé rất mừng và cảm ơn rối rít, sau đó bé mở phong bì ra, thấy tờ 5000 đồng, bé xìu mặt nói “sao mà ít vậy !” làm cả phụ huynh lẫn khách đều ngại ngần.

Một bé khác 5 tuổi, khi nhận được tiền lì xì, thì từ chối, bảo với khách “cháu có rồi!”, người lớn ép lấy, một hồi sau thì thấy bé xé tờ tiền ra làm đồ hàng chơi. Có vài trẻ thì nhắc khách là “Cô/chú đã xì lì cháu chưa?”…

Đó là những trường hợp không phải là hiếm ở bất cứ gia đình nào, tạo tình huống ngại ngùng cho cả phía phụ huynh lẫn khách đến chơi, vì vậy, hướng dẫn trẻ cách nhận tiền lì xì nói riêng, quà cáp nói chung là một điều cần thiết trong mọi tuổi.

- Điều chung nhất cho mọi tuổi là phụ huynh cần nói với trẻ trước về ý nghĩa tiền lì xì (có thể nói khi cha mẹ lì xì cho con cái), và đều được nhắc lại hàng năm, để trẻ hiểu được trẻ đang nhận được gì từ phong lì xì này mang lại chứ không đơn giản là tiền. Phụ huynh đừng ngại khi nói điều đó với trẻ dưới 5 tuổi, vì kèm theo lời chúc may mắn, sức khoẻ, mau lớn, học giỏi…trẻ sẽ dần hiểu được ý nghĩa của tiền lì xì.

- Đối với trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, bạn có thể hướng dẫn trẻ nhận tiền, cám ơn và có những lời chúc đáp lại ngộ nghĩnh, đáng yêu. Những lời khen cho những lời chúc đáng yêu đó là một phần thường khuyến khích lớn đối với trẻ. Sau khi nhận tiền xì lì, phụ huynh có thể hướng dẫn con bỏ vào một cái ví riêng hoặc đưa cho ba mẹ giữ, điều này tránh việc trẻ để thất lạc tiền hoặc làm rách tiền.

- Đối với trẻ 6-10 tuổi, phụ huynh có thể hướng dẫn con em mình cách cho và nhận quà, tiền, phần thưởng như thế nào qua lời cảm ơn, khi nào mở quà là phù hợp…

- Đối với trẻ vị thành niên, các em đã ít nhiều tự biết cách cư xử nếu sống trong một nền giáo dục tốt của gia đình và nhà trường, và các em cũng nhạy cảm hơn, vì vậy, những lời nhắc khéo léo sẽ có tác dụng hơn những lời mắng, và việc bạn làm gương cho trẻ là điều cần thiết trong cách ứng xử khi nhận và cho tiền, quà.

Hướng dẫn trẻ cách sử dụng tiền lì xì hợp lý

Dạy cho trẻ về tính tiết kiệm và dùng tiền đúng chỗ theo từng lứa tuổi: việc trẻ dùng tiền lì xì như thế nào có liên quan việc hướng dẫn cách trẻ sử dụng tiền trước đó. Quay lại tình huống của phụ huynh ở quận 3 (TPHCM), từ nhỏ trẻ đã được nhận những số tiền lớn, món quà lớn từ người nhà trong những dịp sinh nhật, được điểm 10, là học sinh giỏi…ví dụ như mỗi lần 10 điểm là được 10.000 VNĐ, nên có ngày trẻ nhận được đến 30.000 VNĐ là điều bình thường, trẻ tự do dùng số tiền đó để mua đồ ăn, đồ chơi. Còn vào dịp sinh nhật, có khi ông bà cho trẻ số tiền lên đến 500.000 hoặc 1 triệu… vì vậy, đối với trẻ, nhận được tiền xì lì mệnh giá 5000 VNĐ là một số tiền nhỏ, và trẻ tỏ ra không vui khi được nhận. Cho nên, việc dạy cho trẻ tính tiết kiệm và dùng tiền đúng chỗ theo từng tuổi là điều quan trọng.

- Đối với trẻ dưới 5 tuổi: tập cho trẻ đếm với tiền thật, tiền mệnh giá thấp, tránh tiền xu.

- Đối với trẻ từ 6 đến 10 tuổi: Cùng với việc dạy trẻ lựa chọn, phụ huynh có thể hướng dẫn con: “Con có chừng này tiền, hãy chọn thứ mà con định mua và giải thích cho mẹ vì sao con chọn nó”. Tránh sử dụng các từ ngữ như “Nếu mình mua món đồ chơi này thì Mẹ và Bố sẽ không có đủ tiền để mua thức ăn nữa”. Điều đó có thể rất hiệu nghiệm trước mắt, nhưng sẽ dễ gây ra một áp lực và cảm giác có lỗi cho trẻ, nhất là đối với trẻ nhạy cảm. Bắt đầu dạy trẻ tiết kiệm tiền bằng cách để dành một khoản nhỏ trong số tiền mình có để tiết kiệm.

- Đối với trẻ từ 9 đến 12 tuổi: Hãy để con bạn trích một phần tiền tiêu vặt của mình để mua những món quà nhỏ cho các thành viên trong gia đình, đặc biệt trong các dịp sinh nhật hoặc lễ tết. Nó có thể đơn giản là vài viên kẹo để chia sẻ với mọi người.Điều này có thể giúp bé học cách biết chia sẻ, cũng như là quy định khoản ngân sách của chính mình. Thỉnh thoảng có thể gọi bé đến ngồi cùng bạn khi bạn thanh toán các hóa đơn trong gia đình, để bé có thể hiểu được những khoản tiền trong tháng cần chi dùng cho gia đình là bao nhiêu so với thu nhập của cha mẹ.

- Đối với trẻ vị thành niên: Cùng con lập ra những kế hoạch lâu dài, như dành dụm tiền cho con đi học đại học, hoặc mua xe máy mới khi con có việc làm, để giúp con biết tiết kiệm cho những mục đích dài lâu. Nếu con bạn đang làm thêm và biết cách tiêu tiền có trách nhiệm, hãy bàn bạc với con để sử dụng món tiền đó hợp lý. Có thể đề nghị con bạn cùng chia sẻ những khoản chi phí trong gia đình như một người trưởng thành và có trách nhiệm thực sự. Trở lại vấn đề hướng dẫn con sử dụng tiền lì xì, nếu được dạy cách dung tiền theo lứa tuổi như trên, trẻ sẽ biết cách tiết kiệm và dung tiền lì xì như thế nào cho hợp lý theo từng lứa tuổi.