Chuyện cổ tích thời nay

“Sau khi cha mẹ tôi ly dị, mẹ tôi đi bước tiếp và tôi sống với ba dượng từ năm lên ba. Ông thương tôi hơn cả con ruột, thậm chí khi biết tôi bị suy thận nặng, ông hứa cho tôi thận để ghép”, tại hành lang của khoa ngoại tiết niệu bệnh viện Chợ Rẫy, chị Lê Thị Ánh Hồng, 31 tuổi, đến từ Kiên Giang, nói về ba dượng mình đầy vẻ tự hào.

Thế nhưng sau khi xét nghiệm cho hai người, bác sĩ thông báo không thể ghép được vì thận người cho không hợp với người nhận. Hồng suy sụp vì người thân còn lại có thể hiến thận cho cô là mẹ ruột cũng không cho được vì bệnh nặng.

Đến một ngày Hồng nhận được điện thoại từ bác sĩ cho biết có một bệnh nhân cũng gặp hoàn cảnh như cô, Vũ Thị Huề, 32 tuổi, ngụ tại Dăk Nông. Việc ghép thận cho Hồng và Huề hoàn toàn khả thi nếu họ đồng ý giải pháp cho thận chéo chưa từng có ở Việt Nam, nghĩa là thận của ba dượng Hồng ghép cho Huề còn thận của mẹ Huề lại ghép cho Hồng.

PGS.TS Thái Minh Sâm, trưởng khoa ngoại tiết niệu, BV Chợ Rẫy TPHCM, cho biết ghép thận chéo được BS Park làm lần đầu tại Hàn Quốc vào năm 1991 và từ đó đã cứu sống rất nhiều người. Năm 1999, phương pháp thực hiện ở châu Âu và một năm sau người Mỹ mới làm ca đầu tiên.

Ông nói: “Nó bổ sung cho những cách ghép có trước đó là ghép thận từ người cho sống, từ người cho chết não hay ngưng tim, vì thế làm tăng nguồn thận hiến, tăng cơ hội sống cho người bị suy thận mạn chỉ biết trông đợi vào chạy thận”.

Ngày 11/1/2017, hai êkíp khác nhau của BV Chợ Rẫy tiến hành lấy và ghép thận cùng lúc cho Hồng và Huề. Ca ghép thành công đến mức “ngoạn mục” vì sau hai ngày chức năng thận của bệnh nhân trở về bình thường, và sau một tuần hai bệnh nhân được xuất viện. Từ hai người xa lạ, giờ đây họ đã thành ruột thịt vì mang trong người tạng người thân của người kia.

Trên thế giới, Mỹ được xem là quốc gia phát triển nhất về ghép thận chéo với số ca ghép tăng dần từng năm. Thống kê của chương trình ghép thận của Mỹ, cho thấy trong năm 2015 nước này đã ghép chéo được 360 ca, nhiều hơn số ca ghép thận chéo các nước khác cộng lại.

Một thống kê khác cũng cho thấy tỷ lệ thành công của ghép thận chéo ngang bằng, thậm chí tốt hơn so với ghép thận từ người cho sống. Đến ngày 30/6/2014, tỷ lệ sống một năm từ ghép thận chéo ở Mỹ là 99,1% trong khi từ người cho sống là 98,5%; sống ba năm từ ghép thận chéo là 96,6%, còn từ người cho sống là 96,5%.

Chờ thuật toán và lòng vị tha

Ghép thận chéo trên thế giới mang đến nhiều câu chuyện cảm xúc không khác gì câu chuyện ở Việt Nam. Ở Mỹ, anh Rick Ruzzamenti, 44 tuổi, là thí dụ. Chỉ một năm sau kết hôn với một cô gái Việt Nam, năm 2011 Ruzzamenti quyết định hiến thận cho một người mà anh chưa hề quen biết.

Ruzzamenti làm chuyện này sau khi nghe được câu chuyện xúc động hiến thận cứu người của người quen. Chưa hiến máu lần nào trong đời, nhưng hai ngày sau, Ruzzamenti đã gọi ngay cho một bệnh viện xem có trường hợp nào cần anh giúp đỡ không.

Bệnh viện thông báo có anh Donald C. Terry, hơn 40 tuổi, mắc bệnh thận mạn tính phải chạy thận gần một năm và không ai trong gia đình có thể hiến thận cứu bệnh nhân được. Nếu Ruzzamenti cho Terry thận, cuộc ghép tiến hành ngay vì mọi chỉ số đều phù hợp. Không chần chừ, Ruzzamenti gật đầu đồng ý.

Ruzzamenti và Terry là hai người hoàn toàn xa lạ, nhưng họ mãi mãi gắn chặt với nhau vì đó là người đầu và người cuối trong chuỗi ghép thận chéo lớn nhất thế giới thời điểm đó, gồm 30 bệnh nhân và cần 60 cuộc phẫu thuật lấy thận, ghép thận.

Theo PGS Thái Minh Sâm, hình thức ghép thận mở rộng này có tên là “cho thận chéo dạng domino” (domino paired kidney donation), bởi nó không gói gọn trong hai bệnh nhân như ca ghép ở bệnh viện Chợ Rẫy, mà mở rộng thành một chuỗi cho nhiều người, trong cùng một quốc gia, cùng một châu lục hoặc thậm chí khác châu lục.

Để xây dựng được chuỗi ghép thận chéo dạng domino, điều quan trọng là cần xây dựng một phần mềm với thuật toán đủ khả năng tìm được một cặp cho -  nhận  phù hợp cao nhất về các chỉ số như nhóm máu, kháng thể, tuổi tác, cũng như cân nhắc các yếu tố thời gian chờ ghép, khoảng cách địa lý cho việc chuyển thận…

Nhưng như trong luật chơi domino mọi quân cờ phải dựa vào nhau. Câu chuyện của Ruzzamenti và ca ghép chéo thận kỷ lục, 60 người can dự với 30 trái thận, đã được tờ báo hàng đầu của Mỹ The New York Times tường thuật vào tháng 2/2012 gây xúc động hàng triệu người. Trong chuỗi domino này, con cho thận cha, chồng cho thận vợ, anh cho thận em… nhưng thận của họ không cho trực tiếp nhau mà cho một người xa lạ. Và ngược lại, người nhận thận ghép cũng nhận từ một người xa lạ.

Khoa học và sáng tạo của con người có thể giải quyết tất cả, nhưng mọi chuyện chỉ suôn sẻ khi có những người giàu lòng vị tha như Ruzzamenti. Báo chí gọi anh là “Người Samaritan nhân hậu” (Good Samaritan), lấy ý tưởng từ câu chuyện người Samaritan trong Thánh Kinh, trên đường đi không ngần ngại nhặt một người xa lạ bị thương mang về cứu chữa.