Đệ nhất phu nhân Zimbabwe Grace Mugabe và cựu phó tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa. Ảnh: AP

Sự can thiệp của quân đội Zimbabwe và việc Tổng thống Robert Mugabe bị quản thúc trong tuần này xuất phát từ sự đối chọi giữa hai phe cánh trong đảng cầm quyền ZANU-PF: phe G40 ủng hộ Đệ nhất phu nhân Grace Mugabe, trong khi phe Lacoste ủng hộ Phó tổng thống Emmerson Mnangagwa. Bà Grace và ông Mnangagwa là đối thủ trong cuộc đua trở thành người kế nhiệm ông Mugabe, người đã cầm quyền 37 năm.

Ông Mnangagwa, 75 tuổi, là phụ tá lâu năm của Tổng thống, hai người từng sát cánh trong cuộc chiến giải phóng Zimbabwe những năm 1970. Ông Mnangagwa từng giữ nhiều vị trí quan trọng trong chính quyền như bộ trưởng tư pháp, bộ trưởng quốc phòng. Sự khôn ngoan và dẻo dai đã khiến ông được đặt biệt danh "cá sấu".

Bà Grace, 52 tuổi, là vợ thứ hai của ông Mugabe từ năm 1996. Bà bắt đầu có vị trí quan trọng đảng cầm quyền từ năm 2014. Sở thích mua sắm hàng hiệu của Đệ nhất phu nhân khiến bà được đặt biệt danh "Gucci Grace".

Cả bà Grace và ông Mnangagwa đều là những người gây tranh cãi. Lối sống xa hoa và việc tham gia vào các cuộc ẩu đả của Đệ nhất phu nhân đã được truyền thông đưa tin rộng rãi. Ngay cả những người ủng hộ trung thành của Tổng thống cũng nói rằng bà Grace không nên kế nhiệm chồng. Tuy nhiên, phong cách mạnh mẽ của bà đã thu hút được nhiều người trẻ.

Trong khi đó, ông Mnangagwa bị cáo buộc liên quan đến việc thanh trừng nhiều người trong cuộc nội chiến những năm 1980, khi ông là trùm tình báo. Ông bác bỏ cáo buộc, nói rằng quân đội là bên chịu trách nhiệm. Dù vậy, ông Mnangagwa nhìn chung được nhiều người tôn trọng và được quân đội ủng hộ. Trong mắt lực lượng vũ trang, bà Grace chỉ là một "tay mơ" dựa vào quyền lực của chồng.

Vì vậy, đấu đá trong nội bộ Zanu-PF là cuộc đấu giữa thế hệ các cựu chiến binh trong các cuộc chiến những năm 1970 và 1980 và những người trẻ tuổi tham vọng. Cái tên phe cánh G40 của Đệ nhất phu nhân ám chỉ tuổi trung bình của các thành viên trong nhóm.

Đối đầu

Trong tuần đầu tiên của tháng 10, căng thẳng giữa hai bên được thể hiện rõ ràng trước công chúng. Ông Mnangagwa nói rằng các bác sĩ xác nhận ông bị đầu độc trong một cuộc mít tinh chính trị hồi tháng 8 và phải được đưa đến bệnh viện ở Nam Phi để điều trị. Người ủng hộ của Phó tổng thống cáo buộc bà Grace đứng sau vụ đầu độc này. Tuy nhiên, ông Mnangagwa giữ vững lòng trung thành với Tổng thống Mugabe, nói rằng giả thuyết của người ủng hộ là không đúng sự thật.

Bà Grace bác bỏ cáo buộc đầu độc, gọi đó là điều nực cười. Phelekezela Mphoko, Phó tổng thống khác của Zimbabwe, đã chỉ trích ông Mnangagwa, nói rằng bình luận của ông về vụ việc hồi tháng 8 là một phần trong nỗ lực làm suy yếu đất nước, suy yếu quyền lực của tổng thống và chia rẽ ZANU-PF.

Ngày 6/10, bà Mugabe công kích Mnangagwa trong bài phát biểu tại Harare. Đệ nhất phu nhân nói rằng những người ủng hộ bà liên tục nhận được những lời đe dọa họ sẽ bị giết nếu ông Mnangagwa không kế nhiệm ông Mugabe. Bà cũng cáo buộc phe ủng hộ Mnangagwa đang âm mưu đảo chính.

Tình thế đấu đá lên đến đỉnh điểm khi Đệ nhất phu nhân ngày 5/11 công khai cáo buộc Mnangagwa tìm cách làm suy yếu quyền lực của Tổng thống và chia rẽ đảng, theo Newsweek.

"Đánh rắn phải đánh dập đầu. Chúng ta phải đối phó với con rắn thực sự đằng sau tình trạng chia rẽ, bất hòa trong đảng", bà Grace nói ngày 5/11, kêu gọi tất cả thành viên của phe Lacoste bị khai trừ khỏi đảng trước khi đại hội đảng diễn ra vào tháng 12.

Bà Grace Mugabe cũng thể hiện rõ ràng rằng bà sẵn sàng trở thành người kế nhiệm chồng. "Tôi nói với Mugabe rằng anh nên để em tiếp quản vị trí của anh. Đừng lo lắng. Nếu anh muốn trao cho em vị trí đó thì cứ thoải mái mà làm".

Chồng bà cũng thể hiện sự ủng hộ vợ với việc đe dọa sa thải ông Mnangagwa sau khi bà Grace bị la ó tại một cuộc mít tinh ở Bulawayo. Tổng thống Mugabe cho rằng việc la ó được dàn dựng từ trước và những người ủng hộ Phó tổng thống đã làm việc này.

"Tôi có phạm sai lầm khi bổ nhiệm Mnangagwa làm phó tổng thống không? Nếu phạm sai lầm, tôi thậm chí có thể sa thải ông ta ngay vào ngày mai", Tổng thống nói ngày 4/11. "Nếu ông ta muốn thành lập đảng riêng với những người ủng hộ của mình thì ông ấy cứ làm thế đi. Chúng ta không thể có một đảng ngày nào cũng xúc phạm lẫn nhau".

Thực tế, bà Grace từng thành công trong việc khiến chồng sa thải một phụ tá. Năm 2014, Đệ nhất phu nhân cáo buộc Phó tổng thống Joice Mujuru âm mưu ám sát ông Mugabe để chiếm quyền lực. Ông Mugabe đã khai trừ bà Mujuru ra khỏi đảng vào tháng 12/2014 và bổ nhiệm ông Mnangagwa làm người thay thế.

Vì vậy, không có gì bất ngờ khi ngày 6/11, Tổng thống Mugabe sa thải ông Mnangagwa với lý do có những dấu hiệu "không trung thành, thiếu tôn trọng và lừa dối", theo Guardian.

Ông Mugabe có ý định sa thải Mnangagwa trực tiếp trong văn phòng mình nhưng ông Mnangagwa từ chối đến. Tổng thống sau đó lại gọi ông Mnangagwa đến dinh thự của mình nhưng không có phản ứng từ Phó tổng thống. Vài giờ sau, quyết định sa thải được công bố trong một cuộc họp báo ở Harare.

Sau khi mất chức, ông Mnangagwa đến nước Mozambique lân cận. Mnangagwa và đồng minh sau đó tham vấn với quân đội Zimbabwe và những người ủng hộ khác tại Zimbabwe và Nam Phi.

Ngày 13/11, Constantine Chiwenga, tư lệnh quân đội Zimbabwe, cho biết quân đội sẽ can thiệp nếu sự ổn định và an ninh của đất nước bị đe dọa. Không có phản ứng từ ông Mugabe. Phe cánh của bà Grace Mugabe chỉ phản đối yếu ớt. Ngày 14/11, các xe bọc thép kiểm soát các vị trí quan trọng của Harare và ngày 15/11, họ kiểm soát truyền hình nhà nước, tuyên bố quân đội can thiệp để bảo vệ đất nước khỏi "tội phạm", ám chỉ phe cánh G40 của Đệ nhất phu nhân.

Tổng thống Zimbabwe đang bị quản thúc tại gia. Dưới sự trung gian của các đặc phái viên Nam Phi và lãnh đạo nhà thờ Zimbabwe, quân đội nước này đang tìm cách đàm phán với Tổng thống Mugabe nhằm đảm bảo một cuộc chuyển giao quyền lực không có đổ máu, nhưng ông Mugabe vẫn kiên quyết không chấp nhận từ chức, đẩy đất nước vào một tương lai bất định.

Theo Phương Vũ - VnExpress