Coi chừng lây bệnh qua nội soi: Những câu chuyện giật mình

Việt Nam đang là nước phát triển có tần suất cao về các bệnh nhiễm trùng, đặc biệt là các nhóm bệnh về gan và một số bệnh về tiêu hóa có liên quan đến HP.

Nguy cơ do đâu

Nội soi là phương tiện cao cấp dùng để chuẩn đoán và điều trị bệnh, chủ yếu cho các ống tự nhiên (tiêu hóa, hô hấp, niệu - sinh dục) và một số khoang (màng bụng, màng phổi).

Lúc đầu, nội soi chỉ được áp dụng ở một vài cơ quan như dạ dày, ruột và chỉ dùng cho chẩn đoán.

Khoảng 30 năm nay, nội soi được mở rộng ra cho tất cả các cơ quan và được dùng để điều trị nhiều loại bệnh. Nói vắn tắt, máy nội soi ngày càng phức tạp và ngày càng sử dụng rộng rãi. Nguy cơ lây nhiễm cũng theo đó gia tăng không ngừng.

Có nhiều dạng lây nhiễm khác nhau. Nhân viên y tế mang mầm bệnh có thể là nguồn gây bệnh cho bệnh nhân nhưng khả năng này rất hiếm có thể xảy ra. Thường gặp hơn là bệnh nhân lây cho nhân viên y tế qua trung gian các dịch tiết, máu từ bệnh nhân tiếp xúc qua da, niêm mạc trong quá trình thủ thuật.

Tuy nhiên, nguy cơ cao hơn và được nhắc đến nhiều hơn cả là lây từ bệnh nhân này sang bệnh nhân kia qua một dụng cụ (ở đây đang nói đến máy nội soi) không được tiệt trùng triệt để.

Cho đến nay đã có rất nhiều báo cáo ghi nhận hơn 50 loại vi sinh vật gây bệnh có thể lây qua trung gian máy soi, trong đó các "siêu sao" phải kể đến tên là các virut viêm gan B và C, xoắn khuẩn HP (Helicobacter Pylori), trực khuẩn lao (BK) và trực khuẩn mủ xanh (Pseudomonas Aeruginosa).

Báo cáo khoa học của Mỹ cho biết từ năm 1974 - 2004 có khoảng 58 trận bộc phát nho nhỏ ở các trung tâm nội soi do có sơ suất trong quy trình xử lý máy. Điều này đáng sợ là những con số, những báo cáo này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm vì phần lớn các ca bị nhiễm qua nội soi có thể diễn tiến âm thầm và chỉ phát bệnh nhiều tháng nhiều năm sau đó, khi người bệnh hoàn toàn quên về lần đi nội soi năm nào.

Câu hỏi đầu tiên đặt ra là vì sao người ta nhấn mạnh đến lây nhiễm trong nội soi hơn là các lĩnh vực khác như phẫu thuật, can thiệt X-quang? Câu trả lời khá đơn giản: Vì đây là công cụ dùng chung đặc biệt khó xử lí. Cần biết là để loại trừ nguy cơ lây nhiễm giữa các bệnh nhân, nguyên tắc cơ bản và hiệu quả nhất là hạn chế việc dùng chung đến mới tối đa có thể.

Ngày nay, việc dùng chung kim riêng, ống chích riêng, ống thông riêng... là rất bình thường. Nhưng máy nội soi vẫn còn quá đắt để có thể mỗi người dùng một cái. Dở nhất là trong khi những dụng cụ khác như kìm kéo, kẹp, panh... chỉ cần đưa vào lò hấp là đảm bảo an toàn tuyệt đối thì máy nội soi quá mỏng mảnh và dễ hư nên không thể áp dụng cách tiệt trùng này.

Chẳng những thế, nó còn cần những hóa chất đặc biệt áp dụng theo quy trình nhất định, bên trong máy là những đường ống, chỗ nối, ngóc ngách - "đất lành" đủ để loại vi khuẩn, virut tranh nhau đậu!

Nói như trên không là để hù dọa, bởi khi được xử lí đúng thì mức an toàn của thủ thuật là rất cao. Theo số liệu chính thức của Hiệp hội Nội soi tiêu hóa Mỹ, tỉ lệ nhiễm trùng do máy nội soi chỉ khoảng 1 ca cho 1,8 triệu lần làm thủ thuật.

Một số báo cáo ở Pháp đã nêu lên nhiều trường hợp bệnh nhân bị nhiễm trùng và tử vong do vi khuẩn Klebsiella kháng thuốc ở một số máy nội soi tá tràng không được xử lí đúng cách khi làm thủ thuật ERCP.

Lương tâm và trách nhiệm

Một máy soi để xử lí đúng cần 30 phút. Rất dễ nhận ra công suất làm việc của một máy soi trong một ngày làm việc 8 giờ là 16 bệnh nhân. Điều gì sẽ xảy ra khi một phòng soi có hai máy nhưng lại nhận đến 200 bệnh nhân mỗi ngày.

Để nâng cao mức phục vụ bệnh nhân cũng như để giảm thiểu thời gian chờ đợi, một số cơ sở không còn cách nào hơn là phải cắt bớt công đoạn và thời gian xử lí máy - trực tiếp vi phạm quy trình khử trùng. Rất tiếc là điều này diễn ra ở ngoài tầm mắt bệnh nhân.

Trong những năm 70 của thế kỷ trước, do hạn chế về nhận thức, việc chú ý chống lây nhiễm rất ít ỏi. Các máy soi chỉ được rửa bằng nước sạch, sau đó tráng bằng cồn trong vài phút. Thời nay thì không, các nhân viên nội soi hoàn toàn ý thức được tầm quan trọng của quá trình xử lý máy và những ai đang làm sai đều biết rõ điều đó.

Tuy nhiên, áp lực về số lượng bệnh nhân và lợi ích kinh tế là những yếu tố góp phần đưa đến tình trạng mắt nhắm mắt mở. Sự lựa chọn giữa lương tâm và chức vụ, giữa an toàn và doanh thu là yếu tố quyết định đúng sai của một cơ sở. Chỉ với hai máy soi cũng có thể soi 100 ca mỗi ngày, vậy có cần phải mua sáu máy?

Cũng như vậy, dùng một nhân viên rửa máy bằng tay có thể rửa 50 lần/ngày, vậy có nên bỏ ra vài trăm triệu đồng mua một máy rửa chỉ thực hiện được 16 chu kỳ mỗi ngày? Có nhà quản lý nào bỏ tiền ra mua một cái máy khi biết tác dụng của nó là làm giảm doanh thu? Ngay cả khi đã mua máy rửa, không cài đặt đúng, không dùng hóa chất đúng, thậm chí nếu không sử dụng thì có lợi ích gì ngoài qua mắt thanh tra?

Khi điều hành một phòng nội soi, thiết lập một quy trình rửa máy chặt chẽ và hiệu quả là điều bắt buộc. Máy soi có thể rửa bằng phương pháp thủ công, qua khỏi 12 bước và cần 30 phút. Trong đó, chỉ riêng thời gian tối thiểu ngâm trong dung dịch khử trùng là 12 phút. Bất cứ việc bỏ qua bước nào hoặc rút ngắn quy trình cũng dẫn đến nguy cơ lây bệnh cho bệnh nhân được soi tiếp theo.

Chính vì quy trình soi quá phức tạp và chi tiết như trên mà người đã chế tạo một máy rửa tự động, trong đó mỗi bước đều được lập trình theo thứ tự và thời gian đã định sẵn.

Về nguyên tắc, xử lý bằng máy hay thủ công đều có hiệu quả như nhau. Điểm khác biệt nhất ở đây chính là vai trò của người sử dụng. Khi rửa bằng máy, các bước trong chu kỳ sẽ lần lượt được thực hiện để đảm bảo cuối chu kỳ cho ra một thiết bị an toàn. Ngược lại, việc rửa thủ công không được kiểm soát chặt sẽ khiến người rửa bỏ qua hay rút ngắn bất cứ bước nào nếu muốn.

Kỳ tiếp theo: "Coi chừng lây bệnh qua nội soi: Nguồn gốc sâu xa của vấn đề"

Theo TS.BS Võ Xuân Quang - Tạp chí Người cao tuổi