Dây thần kinh số 5 (còn gọi là dây thần kinh sinh ba) là dây hỗn hợp gồm nhánh vận động và nhánh cảm giác. Nhánh vận động chi phối các cơ nhai cùng bên, cơ cắn, cơ thái dương, cơ chân bướm trong và ngoài. Nhánh cảm giác chi phối cảm giác nửa mặt và niêm mạc (mũi, má, xoang) cùng bên.

Hiện tượng đau dây thần kinh số 5 thường gặp ở người 50-60 tuổi, hầu hết không tìm thấy nguyên nhân. Cần phân biệt đau nguyên phát và đau thứ phát.

Đau nguyên phát thường xuất hiện khi bị kích thích vào một vài vùng da nhất định ở mặt, đau thành cơn dữ dội trong 10-30 giây. Không có dấu hiệu tổn thương dây 5.

Đau thứ phát ít dữ dội, cơn đau liên tục, có tổn thương dây 5 với biểu hiện như:

- Giảm cảm giác vùng trán, mi trên, góc trong mắt, sống mũi, nhãn cầu, niêm mạc phần trên ở mũi, xoang trán và xoang sàn; giảm hoặc mất phản xạ giác mạc nếu tổn thương nhánh 1 của dây 5.

- Giảm cảm giác ở mi dưới, góc ngoài mắt, phần trên của má, môi trên, hàm trên và răng của hàm trên, niêm mạc phần dưới ở mũi, xoang hàm nếu tổn thương nhánh 2.

- Giảm cảm giác ở môi dưới, phần dưới của má, cằm, khoang miệng và lưỡi; liệt các cơ nhai nếu tổn thương nhánh 3.

Nếu bị hội chứng hạch Gasser, cả 3 nhánh dây 5 đều đau, bệnh nhân giảm cảm giác ở nửa mặt, giảm hay mất phản xạ giác mạc, liệt các cơ nhai, có thể kèm theo đau nửa mặt và rối loạn bài tiết mồ hôi, vận mạch, dinh dưỡng, có thể có mụn nước herpes ở mặt.

Nguyên nhân gây đau dây thần kinh số 5 thứ phát:

- Ung thư vòm họng.

- Áp xe răng, sâu răng, viêm xoang, viêm mống mắt, viêm thần kinh mũi.

- Bệnh zona.

- Bệnh rỗng hành não, chấn thương nền sọ hoặc gãy xương nền sọ.

- Bệnh xơ cứng mạch rải rác.

- Rối loạn chuyển hóa, tiểu đường, bệnh gút.  

- Nhiễm lạnh.

Điều trị: Dùng thuốc chống động kinh (theo chỉ định của thầy thuốc). Nếu không có tác dụng, có thể thay bằng thuốc chống động kinh cổ điển diphenyl hydantoine cùng với thuốc chẹn beta (inderal, avlocardyl). Có thể diệt hạch Gasser bằng cồn 90 độ, bằng huyết thanh nóng và đốt điện.

Chỉ điều trị ngoại khoa cho những trường hợp không điều trị được bằng nội khoa. Phẫu thuật thông thường và phổ biến là cắt dây thần kinh sau hạch Gasser. Trường hợp đau dây 5 có nguyên nhân thì điều trị nguyên nhân.