Âm dương là hai khái niệm để chỉ hai thực thể đối lập ban đầu tạo nên toàn bộvũ trụ. Âm thể hiện cho những gì yếu đuối nhỏ bé, tối tăm, thụ động, nữ tính, mềm mại ..., đối lập nó là dương thể hiện sự mạnh mẽ, cho ánh sáng, chủ động, nam tính, cứng rắn ...

Triết lý giải thích vũ trụ dựa trên âm và dương được gọi là triết lý âm dương. Âm dương là hai khái niệm được hình thành cách đây rất lâu. Về nguồn gốc của âm dương và triết lý âm dương, rất nhiều người theo Khổng An Quốc và Lưu Hâm (nhà Hán) cho rằng Phục Hy là người có công sáng tạo.

Một số người khác thì cho rằng đó là công lao của "âm dương gia", một giáo phái của Trung Quốc. Cả hai giả thuyết trên đều không có cơ sở khoa học vì Phục Hy là một nhân vật thần thoại, không có thực, còn âm dương gia chỉ có công áp dụng âm dương để giải thích địa lý- lịch sử mà thôi.

Phái này hình thành vào thế kỷ thứ 3 nên không thể sáng tạo âm dương được. Từ việc khái niệm âm dương được dùng để chỉ những cặp đối lập cụ thể, người xưa tiến thêm một bước là dùng nó để chỉ những cặp đối lập trừu tượng hơn.

Ví dụ như "lạnh-nóng", rồi cặp "lạnh-nóng" lại là cơ sở để suy tiếp như về phương hướng: "Phương bắc" lạnh nên thuộc âm, "phương nam" nóng nên thuộc dương; về thời tiết: "Mùa đông" lạnh nên thuộc âm, "mùa hè" nóng nên thuộc dương; về thời gian: "Ban đêm" lạnh nên thuộc âm, "ban ngày" nóng nên thuộc dương.

Nếu tiếp tục suy diễn nữa thì: Đêm thì tối nên "tối" thuộc âm, ngày thì sáng nên "sáng" thuộc dương; tối có màu đen nên "màu đen" thuộc âm, ngày sáng thì nắng "đỏ" nên "màu đỏ" thuộc dương.

Biểu tượng âm dương ngũ hành cho thấy âm thịnh thì dương suy và ngược lại. Hai chấm khác màu cho thấy trong âm có dương và trong dương có âm.

AloBacsi.vn
Theo GS. Nguyễn Lân Dũng - Nông Nghiệp