Đúng liều ở đây có nghĩa là phải sử dụng thuốc theo đúng số lượng thuốc đã được chỉ định (tức là đã được bác sĩ ghi trong đơn thuốc hoặc theo hướng dẫn sử dụng thuốc) cho một lần dùng thuốc hoặc cho cả ngày (tức 24 giờ). Còn đủ thời gian là phải dùng cho đủ số ngày được ấn định (như theo một phác đồ điều trị bệnh lao, phải dùng thuốc trong 9 tháng chẳng hạn), tức cũng là phải đúng liều cho một đợt điều trị.

Chúng ta nên biết việc dùng thuốc không đúng liều gồm 2 trường hợp: dùng không đủ liều và dùng quá liều. Cả 2 trường hợp đều dẫn đến hậu quả không tốt. Dùng thuốc không đủ liều không chỉ không trị dứt bệnh của cá nhân người bệnh mà có khi gây hại cho cộng đồng. Như sử dụng kháng sinh không đủ liều có thể dẫn đến hiện tượng vi khuẩn đề kháng thuốc, vi khuẩn đề kháng này không bị tiêu diệt sau đó sẽ gây hại cho bất kì ai bị nó xâm nhiễm. Còn dùng thuốc quá liều gây tác hại cho chính sức khỏe của người dùng thuốc, thậm chí có thể gây tử vong. Bởi vì, hầu hết các thuốc, nếu dùng đúng liều đó là thuốc chữa bệnh, còn nếu dùng quá liều đó là chất độc không hơn không kém.

Ở nhà thuốc hiện nay, nơi người dân đến mua thuốc, có thể thấy cảnh nhân viên bán thuốc hỏi người mua thuốc với giọng niềm nở “anh/chị mua mấy liều?” Câu hỏi ngắn gọn như thế nhưng lại phản ánh tình trạng mua bán thuốc hiện nay ở nhà thuốc đúng hoặc sai.

Chúng ta nên biết, có 2 loại thuốc hiện nay được bán tại các nhà thuốc. Đó là thuốc bán phải có đơn thuốc của bác sĩ gọi là thuốc kê đơn (hay thuốc kê toa vì có người gọi “toa” thay vì “đơn”) và thuốc bán không cần đơn thuốc gọi là thuốc không kê đơn.

- Thuốc kê đơn là thuốc nếu không dùng đúng theo chỉ định của bác sĩ kê trong đơn thuốc có thể nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe của người dùng thuốc. Thuốc kê đơn mua ở nhà thuốc bắt buộc phải có đơn thuốc của bác sĩ.

- Còn thuốc không kê đơn, còn gọi là thuốc OTC (viết tắt của Over The Counter, có nghĩa thuốc bán ở quầy không cần đơn thuốc của bác sĩ) là thuốc có độc tính thấp, không có những tác dụng phụ có hại nghiêm trọng hoặc thuốc không bị quản lý thật chặt chẽ của ngành y tế. Thuốc OTC còn là thuốc dùng trong điều trị các bệnh thông thường và người bệnh có thể tự điều trị, không nhất thiết có sự thăm khám, chỉ định thuốc hoặc theo dõi của bác sĩ.

Sử dụng kháng sinh không đủ liều có thể dẫn đến hiện tượng vi khuẩn đề kháng thuốc. Ảnh minh họa

Cả hai loại thuốc kê đơn và không kê đơn đều đòi hỏi sử dụng đúng để đạt hiệu quả và an toàn. Riêng thuốc không kê đơn bởi vì mua dễ dàng, đòi hỏi càng phải thận trọng hơn đối với người dùng thuốc.

Cần nói thêm, để có thông tin và sự hiểu biết nhất định về thuốc không kê đơn, người dùng thuốc có thể hỏi nhân viên bán thuốc tại nhà thuốc. Trong tình hình hiện nay, cách tốt nhất để có thông tin về thuốc, đặc biệt thuốc không kê đơn, là xem tờ hướng dẫn dùng thuốc (nếu mua thuốc viên rời không mua nguyên lọ thuốc, ta vẫn có quyền đòi hỏi nhà thuốc cho xem tờ này). Trong tờ hướng dẫn dùng thuốc, ta cần đọc: thành phần - công thức (để biết đó đúng là dược chất sử dụng). Chỉ định (những trường hợp dùng thuốc này), chống chỉ định (những trường hợp không được dùng thuốc này), cách dùng - liều lượng, tương tác thuốc…

Như vậy, đối với câu hỏi của nhân viên bán thuốc “anh/chị mua mấy liều?” được đặt ra trong trường hợp cung ứng thuốc không kê đơn là đúng. Như người mua thuốc hỏi mua thuốc không kê đơn là thuốc bổ dưỡng nói chung như vitamin, chất khoáng, nhân viên bán thuốc sẽ đặt câu hỏi trên để bán số lượng thuốc theo yêu cầu. Nếu người mua thuốc hỏi mua thuốc không kê đơn là thuốc giảm đau hạ nhiệt trị cảm sốt, thuốc trị ho, trị tiêu chảy, trị táo bón, trị dị ứng…, có thể nhân viên bán thuốc không đặt câu hỏi trên. Mà chính họ sẽ chỉ dẫn dùng liều như thế nào, cách uống ra sao.

Nhưng câu hỏi của nhân viên bán thuốc “anh/chị mua mấy liều?” được đặt ra trong trường hợp cung ứng thuốc là thuốc kê đơn, như thuốc kháng sinh hay thuốc chống viêm corticoid, câu hỏi ấy là không đúng rồi. Bởi vì, mua thuốc kê đơn phải có đơn thuốc, trong đơn thuốc bác sĩ ghi rõ số lượng thuốc và liều dùng ra sao.

Hiện nay, một trong các loại thuốc kê đơn bị sử dụng tùy tiện nhất là kháng sinh. Có tình trạng người bệnh mới bị cảm cúm, ho, sốt, viêm họng bình thường đã vội vàng tìm cách mua uống kháng sinh là rất sai, vì các bệnh trên thường do siêu vi gây ra và đa số kháng sinh không có tác dụng với siêu vi.

Nhiều bệnh lý như viêm xoang, viêm đường hô hấp, viêm đường tiết niệu, nhiễm trùng da… hầu hết là các tình trạng nhiễm khuẩn, người bệnh có thể cần tới kháng sinh để điều trị. Nhưng dùng loại nào và liều lượng ra sao, chỉ có bác sĩ mới chỉ định đúng được.

Vì vậy, kháng sinh phải được dùng như thuốc kê đơn. Ở nhiều nước trên thế giới, chỉ có thể mua kháng sinh ở nhà thuốc khi có đơn thuốc của bác sĩ, trong khi ở nước ta mua thuốc kháng sinh còn thoải mái ở các nhà thuốc, và thế là có câu hỏi “anh/chị mua mấy liều?” được đặt ra tại nhà thuốc.

Bộ Y tế nước ta có đưa ra nhiều giải pháp để quản lý, giám sát việc dùng thuốc nói chung, trong đó có dùng kháng sinh. Đặc biệt sắp tới sẽ đồng loạt quản lý bằng hệ thống máy tính nối mạng, trong đó có các nhà thuốc. Thiết nghĩ, bên cạnh đó nên có biện pháp nâng cao ý thức dùng thuốc cho người dân. Rất mong câu hỏi “anh/chị mua mấy liều?” được đặt đúng trường hợp!

Theo PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức - Sức khỏe và Đời sống